Morgunblaðið - 29.03.2004, Síða 25

gu Eista, til að halda móð-
ifandi eftir að það hafði
til dauða – af Rússum.
ikmyndagerðarmaður um
þjóða í frera Gúlagsins.
Hann er höfundur hins „Hvíta silfurs“,
sögu meira en þúsund ára baráttu
Eista og annarra Eystrasaltsþjóða fyrir
frelsi sínu og tilverurétti, sem ritskoð-
urum kerfisins tókst ekki að hindra að
seytlaði út í gegnum sprungur virk-
isveggjanna. og var lesin á laun við ar-
inelda skógarlandsins í rökkri síð-
kvölda. Það voru þessir lesendur, sem
tóku höndum saman og mynduðu
mannlega keðju frá Tallinn í norðri til
Vilnu í suðri, og sungu um frelsið. Af
því að frelsisglóðin hafði aldrei kulnað.
Menn eins og Lennart Meri og Vytaut-
as Landsbergis gættu eldsins og blésu í
glæðurnar. Og skilaboðin bárust út
með hraða ljóssins og hittu fólkið í
hjartastað, af því að þessir menn og
margir aðrir, síður nafnkunnir, gáfust
aldrei upp. Menn af þessu tagi, sem
berjast fyrir háleitari markmiðum en
eigin frama – fyrir lífi þjóða sinna –
gefast aldrei upp. Þeir sem helst þurfa
að læra þessa lexíu sitja ekki lengur
bara í Moskvu, heldur hafa líka hreiðr-
að um sig í Washington D.C. Menn eru
seint útskrifaðir úr hinum harða skóla
sögunnar.
Menn koma og fara. En Lennart
Meri er einn hinna fáu útvöldu, sem
þjáðist meðal hinna þjáðu, en sótti í þá
lífsreynslu styrk til að rísa upp, þegar
böðlarnir linuðu tökin og til að leysa
hlekki meðbræðra sinna og systra, þeg-
ar dagur lausnarinnar loksins reis. Það
leikur ljómi um nafn hans. Það voru
forréttindi að fá að kynnast honum og
læra af honum.
öldum samtímans
’ Einn þessara örlagavalda samtímans
er 75 ára í dag:
Lennart Meri, fyrrverandi
forseti Eistlands. ‘
Höfundur er sendiherra Íslands í
Finnlandi og Eystrasaltsríkjunum.
áðherrar Íslands og Eistlands, undirrita sameiginlega yfirlýsingu vegna
m, í janúar 1991 er sjálfstæðisbarátta þeirra var í algleymingi.
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 29. MARS 2004 25
Í
slenskir framhaldsskólar eru
á margan hátt góðir og vel
heppnaðir. Fjölbreytilegir
og framsæknir og hver með
sínu sniði. Aðsókn í þá hef-
ur aukist verulega og þeir hafa á
sumum sviðum náð góðum árangri.
Þó ber nokkra skugga á. Verknám-
ið er í vanda vegna fjárskorts og
metnaðarleysis stjórnvalda og
skortur á styttri starfsnáms-
brautum hefur leitt til þess að
brottfallið úr framhaldsskólunum
er gríðarlega mikið. Það mikið að
segja má að um þjóðarböl sé að
ræða í menntapólitískum skilningi.
Fleiri blikur eru á lofti. Á dög-
unum fengu stjórnendur framhalds-
skólanna tímamótabréf inn um lúg-
una. Þar kvað á um það að þeir
yrðu að taka upp strangar fjölda-
takmarkanir. Stjórnvöld myndu
ekki bæta þeim upp nemendafjölda
umfram fyrirfram ákveðin nem-
endaígildi. Hér skyldi staðar numið
og stöðvuð sú vaxandi sókn sem
verið hefur í skólana. Hjá fólki á
öllum aldri. Jafnfram er látið að því
liggja annars staðar að þeir sem
séu að hefja nám í framhaldsskól-
unum aftur muni eiga erfitt með að
fá inni í skólunum.
Hótunarbréf ráðherra
Ef tilskipanir menntamálaráð-
herra um fjöldatakmarkanir í fram-
haldsskólana ganga eftir er skóla-
kerfinu greitt þungt högg. Þá ekki
síður þeim byggðum sem eiga mik-
ið undir öflugum framhaldsskólum
sem geta tekið við öllum sem þang-
að sækja. Þar stöðvast fólksflóttinn
og menntunarstigið eykst á svæð-
unum. Samhliða því möguleikar og
tækifæri byggðanna til raunveru-
legrar sóknar.
Þetta á t.d. vel við um Fram-
haldsskólann á Suðurnesjum. Að-
sókn að skólanum hefur aukist
verulega og hlutfall hvers árgangs
sem í skólann sækir nú loks náð
landsmeðaltali. En gangi hótunar-
bréf menntamálaráðherra eftir um
fjöldatakmarkanir þá kemur það
sem bylmingshögg í bakið á upp-
gangi skólans og þeirri tækifæra-
veitu sem hann er inn á svæðið.
Svæði þar sem menntunarstigið er
lægst á landinu og atvinnuleysið
mest.
Ef skólinn þarf að takmarka
nemendafjölda sinn við það sem
lagt er upp með gæti hann þurft að
vísa frá á annað hundrað nem-
endum, að minnsta kosti! Hvert á
það fólk að leita? Á atvinnuleys-
isskrána?
Það er vonandi að ráðherra
menntamála svari því sem allra
fyrst.
Það er ástæða til að skora á yf-
irvöld menntamála að sjá að sér.
Þessi Þrándur í Götu menntunar í
landinu er alvarleg atlaga að starfi
framhaldsskólanna. Þessum lyk-
ilstofnunum í samfélaginu og und-
irstöðu margra byggða fyrir utan
höfuðborgarsvæðið.
Starfsnámið þarf að efla
Meðalið gegn brottfallinu úr
framhaldsskólunum er fjölbreytt
flóra starfsnáms og styttri náms-
brauta. Um það deila fáir og það á
að gera að algjöru forgangsatriði
að hleypa átaki til eflingar því af
stokkunum.
Íslensk menntastefna hefur lengi
verið á villigötum hvað varðar
framgang starfsnámsins. Of mikið
verið lagt upp úr bóknámi með
þeim afleiðingum að margir fóta sig
ekki í framhaldsskólunum og
hætta. Falla brott sem kallað er.
Sóunin og skaðinn fyrir ein-
staklinginn er mikill, enda vandrat-
að aftur inn í skólastofurnar eftir
langa fjarveru.
Markmiðið með því að efla
starfsnámið er ekki síður og
kannski fyrst og fremst að eyða úr-
eltri aðgreiningu á milli verknáms
og bóknáms. Endurskoða samsetn-
ingu náms í grunnskólum, efla
framhaldsskólastigið markvisst og
tryggja nægjanlegt framboð á
verkmenntuðu fólki á atvinnumark-
aði. Sérstaklega
þarf að endurskoða
reiknilíkan það sem
er notað til að
dreifa fjármagni til
framhaldskólanna
og er á margan
hátt tilurð þess
vanda sem verk-
námið á nú í. Hefð-
bundið bóknám
hentar augljóslega
ekki öllum og verk-
efnið er m.a. að
brjóta niður
múrana á milli bóknáms og starfs-
náms hvers konar með það að leið-
arljósi að allt starfsnám og styttri
námsbrautir eru áfangar til við-
bótar við þá menntun sýnist náms-
manninum svo síðar.
Lækkun útskriftaraldurs
Lækkun útskriftaraldurs úr
framhaldsskólum er grundvall-
arbreyting á íslensku menntakerfi
og stendur nú fyrir dyrum. Því bíða
margir átekta eftir nýjum tillögum
um lækkun útskriftaraldursins en
þær tillögur sem fram komu í haust
voru fjarri lagi og ekki til þess
fallnar að bæta skólana og mennt-
unina.
Forsenda slíkrar breytingar er
víðtækt samráð við mennta-
samfélagið og það var ekki viðhaft
við undirbúning þeirra tillagna. Til-
lögugerð um lækkun útskriftarald-
urs þarf að byggjast á heildstæðri
skoðun á skólakerfinu öllu. Frá
leikskóla og upp í háskóla. Þar
skiptir m.a. máli að skoða tengingu
grunnskóla og framhaldsskóla afar
vel og láta flæða þar á milli. Þar er
að mínu mati lykillinn að lækkun
útskriftaraldursins. Ekki með því
að gengisfella námið með fækkun
eininga og hroðvirknislegri sam-
þjöppun. Námið á að halda sínu
gildi og vel það.
Samkeppnishæfni Íslands í fram-
tíðinni ræðst ekki síst af því að
unga fólkið okkar standi jafnfætis
jafnöldrum sínum í grannlönd-
unum. Þess vegna skiptir það tölu-
verðu máli ef jafnaldrar þeirra geta
hafið sérhæft nám á háskólastigi,
eða þátttöku í atvinnulífinu, ári fyrr
en þeir. Markmiðið með lækkun út-
skriftaraldurs úr framhaldsskólum
hlýtur því að vera að búa nemend-
urna betur undir frekara nám og
störf á vinnumarkaði.
Lækkun útskriftaraldurs verður
m.a. að byggja á betri tengingu
grunnskólans og framhalds-
skólastigsins til að nýta betur tíma
á námsstigunum fram að útskrift
og starfsnám þarf að efla þessu
samhliða. Annars er hætta á því að
slíkar breytingar valdi ennþá meira
brottfalli og nái ekki markmiði sínu
sem er að bæta skólakerfið.
Framhaldsskól-
inn og fjölda-
takmarkanir
Eftir Björgvin G. Sigurðsson
Höfundur er þingmaður
Samfylkingarinnar.
’ Ef tilskipanir menntamálaráð-herra um fjöldatakmarkanir í
framhaldsskólana ganga eftir er
skólakerfinu greitt þungt högg.
Þá ekki síður þeim byggðum sem
eiga mikið undir öflugum fram-
haldsskólum sem geta tekið við
öllum sem þangað sækja. ‘
g Björgvins á íslensku lýð-
ínu mati bæði óraunsæ og
auk þess sem lausn hans og
tri manna getur hvorki tal-
n né fullnægjandi. Íslenskt
gist þegar á réttinum til
ðagreiðslna, þó hvorki sé
ykilhlutverk né sé sú leið
að þess að stórauka áhersl-
atkvæðagreiðslu, eigum við
til að fjölga raunveruleg-
um kjósenda til að hafa
umhverfi og aðstæður.
Þetta er hægt án þess að um-
bylta núgildandi lýðræðisfyr-
irkomulagi, en krefst þess á
hinn bóginn að stjórnmálamenn
hafi meiri trú á getu kjósenda
til að ráða eigin málum en ís-
lenskir vinstri menn virðast
hafa. Lykillinn felst í því að
gefa kjósendum ekki aðeins
tækifæri til að tala, heldur ekki síður
tækifæri til að gera.
Aukið val er lykillinn
Líkt og ég nefndi í upphafi er það
mín skoðun að við eigum stöðugt að
leita leiða til efla og bæta lýðræðið sem
við búum við, sem er hvorki gallalaust
né óumbreytanlegt. En það er heldur
ekki ómögulegt eða úr sér gengið og því
ber okkur skylda til að nálgast um-
ræðuna um það af sanngirni og skoða
jafnt styrkleika þess sem veikleika,
enda er lýðræðið ein dýrmætasta eign
hverrar þjóðar og hvers einstaklings.
Ég er sannfærð um að íslenskt lýð-
ræði er gott lýðræði. Fáar þjóðir geta
státað af jafnmikilli þátttöku í almenn-
um kosningum, mikil virkni einkennir
starf margra pólitískra flokka og þjóð-
málaumræða hér á landi er fjölbreytt
og öflug. Allt þetta segir okkur að ís-
lenskir kjósendur eru afar virkir þátt-
takendur í eigin lýðræði. Við eigum að
virkja þennan áhuga til lýðræðisþátt-
töku, t.d. með nýtingu nútíma tölvu-
tækni og Netsins, en jafnframt eigum
við að leita leiða til að færa aukið vald
til kjósenda, ekki aðeins með því að
gefa þeim tækifæri til að tala heldur
einnig framkvæma. Þetta verður best
gert með því að færa raunverulegt vald
– raunverulegt val – frá stjórn-
málamönnum til almennings.
Slík tækfæri er sérstaklega auðvelt
að veita kjósendum á vettvangi sveit-
arstjórna, enda eru ýmsar ákvarðanir
er varða nærumhverfi fólks teknar á
þeim vettvangi. Þar á að skoða alla
málaflokka með hliðsjón af því hvar
hægt er að veita kjósendum val um
þjónustu og vinna svo að málum sveit-
arfélagsins í samræmi við það val. Aug-
ljóst er að þetta er sérstaklega nær-
tækt í stærstu málaflokknunum, þar
sem fólk á t.d. að hafa fullt og raun-
verulegt val um það hvert það sendir
börn sín í leikskóla og grunnskóla svo
fátt eitt sé nefnt. Þar eiga hvorki mörk
sveitarfélaga, mörk einstakra hverfa né
rekstrarform að ráða ferðinni, heldur á
sveitarstjórnin einungis að auðvelda
fólki valið með góðum upplýsingum,
umræðu og kynningu. Þannig fá allir
kjósendur tækifæri til að móta eigin nú-
tíð og framtíð með raunverulegum
hætti. Og þannig tryggir aukið val kjós-
enda aukið og enn betra lýðræði.
aukið lýðræði
Höfundur er borgarfulltrúi
Sjálfstæðisflokksins
æðið á ekki aðeins að
sendum tækifæri til að
það sem þeir vilja,
innig tækifæri til að
ð sem þeir vilja. ‘
Morgunblaðið/Ómar
ólk á að geta framkvæmt í samræmi við eigin vilja og mótað þannig
g aðgerðir á vettvangi stjórnmálanna, segir greinarhöfundur.