Lesbók Morgunblaðsins - 31.03.2001, Síða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 31. MARS 2001 3
É
G var á dögunum að kvarta yfir
því hvað Íslendingar væru
miklir rasistar. Ein viðmæl-
enda minna sagði það af og
frá. Hún væri enginn kyn-
þáttahatari þótt henni væri
hálfilla við það að of mikið af
erlendu fólki flyttist til lands-
ins. Of mörg vandamál fylgdu útlending-
unum og það væri alþekkt af blöndun kyn-
þátta væri ekki af hinu góða.
Ég starði á þessa vinkonu mína en lét nið-
ur falla. Mér fannst eins og ég væri að hlusta
á einhvern sem væri gagntekinn af hug-
myndafræði sem leiddi m.a. til stríðs fyrir
um sextíu árum. Frá mínum bæjardyrum
séð er blöndun til bóta, sbr. kynbætur meðal
ýmissa dýra- og jurtategunda.
Þá sýnast mér vandamál tengd innflytj-
endum í mörgum nágrannalöndum fremur
tengd síbúum en nýbúum.
Ég var einu sinni innflytjandi í ókunnugu
landi. Mér hefði sjálfsagt farnast ver ef mér
hefði ekki verið jafn-vel tekið og raun bar
vitni.
Þegar Íslendingar gerðust nýbúar í Kan-
ada á síðustu öld var mörgum þeirra bjargað
af indíánum. Þar í landi er innflytjendum
tekið með ólíkum hætti en hér. Hér eru
menn alltaf þeirrar þjóðar sem þeir koma
frá. Í Kanada verða menn kanadískir við það
að ákveða að flytjast þangað.
Síðustu árin hefur endrum og sinnum
komið upp umræða um erlent vinnuafl hér á
landi. Í síðasta hallæri bar svolítið á þessu
vegna ásakana um að þetta fólk tæki vinnu
frá landanum. Svo virtist þó ekki vera því
einmitt í síðasta hallæri fluttu atvinnurek-
endur inn verkafólk í störf og á staði þar
sem erfitt reyndist að fá fólk.
Mér finnst hins vegar alvarlegra að horfa
upp á það, í landi þar sem samfélagið stærir
sig af jöfnuði, að í fjölmiðlum birtist efnilegir
ungir menn og haldi uppi málflutningi sem
minnir mig illilega á ofstækisfull ummæli
harðsvíruðustu kynþáttahatara. Þessi sam-
tök virðast skyld hinum evrópsku National
Front en þau og fylgifiskar þeirra hafa á sér
svo illt orðspor að meira að segja ríkisstjórn
Austurríkis leið fyrir þegar Rolf Heider
komst þar í stól. Hann telst þó ekki sér-
staklega ofstækisfullur.
Hinir ofstækisfyllstu á meginlandinu eru
ofbeldishneigðir slagsmálahundar og ganga
um merktir hakakrossinum ógurlega. Skall-
arnir, sem spruttu upp í Bretlandi og gengu
um lemjandi og eyðandi, eru tengdir þessum
samtökum sem og fótboltabullurnar. Þetta
eru slagsmálahundar sem leita sér að tylli-
ástæðu og fara svo að slást. Það er illt ef
slíkt afl skýtur rótum hér á landi.
Meðal þess sem haft var eftir forystu-
manni íslensku samtakanna í samtalsþætti í
sjónvarpi var að þeir viðurkenndu ekki hel-
förina því þeir vissu ekki nóg um hana.
Kynnu ekki nóg í sögu. Það er eins greind-
arlegt og standa svangur við matborð og
bera sig ekki eftir matnum.
Nú er þjóðerniskennd ákaflega grópuð í
íslensku þjóðina. Og þó ég fyllist stolti yfir
landsliðum, fánanum, listamönnum sem
koma fram á erlendri grund eða sé meðvit-
aður um það að ég sé einhvers staðar í nafni
þjóðarinnar þá verkjar mig stundum undan
þjóðerniskenndinni. Ekki síst þegar ég er að
reyna að gera nemendum mínum grein fyrir
því að sumt er í sögunni litað röngum litum –
þjóðerniskenndarinnar vegna.
Mér bárust í hendur góðar ritgerðir tvær
eftir ágæta háskólanema (Ekki benda á mig
eftir Sigríði Maríu Tómasdóttur og Kyn-
þáttafordómar og kynslóðirnar eftir Sigríði
Maríu Tómasdóttur og Hauk Agnarsson)
þar sem þau hafa ýmislegt eftir fólki er
tengist innflytjendum.
Þar er haft eftir viðmælendum þeirra að
útlendingar séu út um allt, það liggi við að
þeir séu að verða fleiri en Íslendingar og
fleira sem segir manni að fólk hafi meiri
áhyggjur af litarhafti en þjóðerni.
Einn viðmælandinn sagði að Íslendingar
ættu að byggja Ísland. Það var eins gott að
Norðmaðurinn Ingólfur Arnarson vissi það
ekki.
Á þessari plánetu búa liðlega sex millj-
arðar manna. Um helmingur þeirra hefur
það frekar skítt á vestrænan mælikvarða. Á
Íslandi búa um 280 þúsund og hafa það gott
– að meðaltali. Meðan meðaltekjurnar mæl-
ast í tugum þúsunda Bandaríkjadala hér þá
mælast þær í tugum Bandaríkjadala í ein-
staka Afríkuríkjum.
Af þessum um 280 þúsund sálum sem hér
búa eru um átta þúsund einstaklingar með
erlend vegabréf. Átta þúsund af sex millj-
örðum eða 0,00013%. Á sama tíma bjuggu
tæp 40 þúsund Íslendinga erlendis. Sú tala
mun vera ónákvæm og frekar lág. Þá eru
ekki taldir þeir Íslendingar sem fluttust til
Bandaríkjanna og Kanada á síðustu öld.
Þannig að rauntalan er hærri. Það gæti
orðið fjör ef meira en fjörutíu þúsund Ís-
lendingum yrði skipað að snúa heim.
Þá verður að skoða það að flestir þeir út-
lendingar sem hér dveljast eru hér skamma
hríð – og kannski ekki að undra.
Mér finnast verstir fordómar okkar í garð
litarhafts. Þannig er t.d.
minna mál ef útlendingur er frá meg-
inlandi Evrópu heldur en ef innflytjandinn
er frá Asíu, Afríku eða af öðrum litaðri
stofnum.
Það vill nú þannig til að það er ekki lit-
urinn sem ræður okkar menningu. Síður en
svo. Ef svo væri þá töluðu íbúar Suður-
Ameríku tæplega spænsku og portúgölsku.
Menningin er nokkuð sem við temjum okk-
ur. Og hver er þessi íslenska menning?
Hvaða rækt leggja þjóðernissinnar við
hana? Er það íslensk menning að éta súrt?
Er það íslensk menning að vitna stöðugt í
Íslendingasögur og lesa kvæði og sögur eftir
Jónas Hallgrímsson, Gunnar Gunnarsson,
Halldór Laxness eða Jóhann Sigurjónsson?
Hlýða á tónlist eftir Jón Leifs? Vitna í Jón
Sigurðsson eða Einar Benediktsson? Súr-
matur er séríslenskt fyrirbæri en ekki var
hann vinsæll á öldum fyrri og oftar gefinn
ómögum þegar þrengja fór að með almenni-
legan mat. Ekki trúi ég að þjóðern-
ishetjurnar nýju lifi á því. Öll skáldin og
listamennirnir sem ég nefndi hér að ofan
störfuðu um lengri eða skemmri tíma er-
lendis og skópu mörg sín fegurstu verk þar
– jafnvel á erlenda tungu eins og Gunnar
Gunnarsson sem sumir segja að maður eigi
ekki að lesa nema á dönsku. Jón Sigurðsson
flutti ungur til Kaupmannahafnar og lét sér
aldrei detta í hug að setjast að hér á landi.
Sama gilti um Jónas. Skáldin sem sömdu Ís-
lendingasögurnar voru öðru frekar menntuð
og lituð af menningu kaþólsku kirkjunnar
sem síður en svo telst íslensk.
Hins vegar segja þessi dæmi okkur að
með því að blanda hreinu litina saman í nýj-
um hlutföllum fáum við ný blæbrigði, nýja
liti, nýja strauma og menningu sem breytist
í sífellu – rétt eins og íslensk menning hefur
gert frá því hún varð til. Og ekki síst fyrir
áhrif frá útlöndum.
Einar Benediktsson andmælti harðlega á
síðustu öld þegar íslenskar sveitarstjórnir
hvöttu fólk til að flytjast til Kanada vegna
þess að hér væri of þröngt um land. Hans
mat var að Íslendingar væru of fáir. Við er-
um það enn.
SÍBÚA-
VANDAMÁL
RABB
M A G N Ú S Þ O R K E L S S O N
JÓN HELGASON
Í EYRARSUNDI
Heim skal nú vitjað til Hadesar bústaða dökkra,
hugur mun særast unz tómlætið gerist hans brynja,
augað mun daprast við umlyking sífelldra rökkra,
eyrað mun sljóvgast er skrímslin í loftinu drynja.
Gustar um þiljur, og særinn á súðunum niðar,
síðustu dofnandi kvöldgeislar leiðina vísa …
Hverfandi frelsi! ó sól þú er sígur til viðar,
sé ég þig aftur úr djúpunum ljómandi rísa?
Stjarnanna þúsundir tindra um himinsins hvelfing,
heilagur eldur í víðáttu geimanna lifir;
engu að síður er ljós þeirra lifandis skelfing
lítið hjá öllu því myrkri sem nóttin býr yfir.
Jón Helgason (1899–1986) orti þetta ljóð um veturnætur 1940. Kristján
Árnason segir í eftirmála að nýlega útgefnu kvæðasafni Jóns að meginstefið í
öllum kveðskap hans sé fallvelti alls, forgengileiki og feigð. Hann mætti því kalla
tilvistarskáld.
LESBOK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING LISTIR
1 3 . T Ö L U B L A Ð - 7 6 . Á R G A N G U R
EFNI
Snæfríður
Íslandssól lifir í vonleysi, segir Ármann
Jakobsson í grein sinni Gyðja eða bólu-
grafin ekkja? Í fyrsta bindi sögunnar er
hún ung og ástfangin af handritasafn-
aranum mikla, í öðru bindi segist hún
vera hamingjukona drykkjumanns. Í
þriðja bindi er hún refsinorn og að lokum
snýst líf hennar um auð, völd og jarð-
eignir; hún er orðin að systur sinni bysk-
upsfrúnni og hefur gifst þeim sem hún
fyrirleit mest, segir Ármann.
Kolviðarhóll
hefur verið athvarf á leið yfir Hellisheiði í
rúm 90 ár, segir í fyrri grein Gísla Sigurðs-
sonar um „Hólinn“. Eftir hrakninga í ófærð
og illviðrum á Hellisheiði og í Svínahrauni
var ómetanlegt að komast í húsaskjól, geta
þurrkað föt sín, fengið matarbita, svo og
heytuggu handa hestunum, segir Gísli.
FORSÍÐUMYNDIN
er af verki á yfirlitssýningu þýska ljósmyndarans Andreas Gurskys í MoMA-
safninu í New York, EM, Arena, Amsterdam I, 2000. Fjallað er um sýninguna
á bls. 17 í Lesbók.
Ögrun og upplausn
nefnist fjórða og síðasta grein Björns Þórs
Vilhjálmssonar um forboðnar ímyndir hvíta
tjaldsins. Hér er fjallað um Lolitu og fleiri
myndir og hvernig kynlífsbylting sjöunda
og áttunda áratugarins hafði áhrif á
Hollywood-myndirnar.
Náttúran
er yfir og allt um kring hjá fimm fær-
eyskum listamönnum í Hafnarborg. Þórunn
Þórsdóttir hitti fjóra úr hópnum í Firðinum,
en auk sýningar þeirra verða tvær aðrar
opnaðar þar í dag.