Lesbók Morgunblaðsins - 31.03.2001, Síða 15

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 31. MARS 2001 15
sem rænir fegurðardís sem nokkru fyrr hafði
sýnt ástarviðleitni hans lítinn áhuga. Maður-
inn heldur henni fanginni, pyntar og nauðgar.
Fjölmargar myndir um svipað efni fylgdu á
eftir og segja má að þar með hafi enn önnur
kvikmyndategundin orðið til sem einkenndist
af ofbeldisfullu kynlífi. Russ Meyer átti merki-
legasta innleggið í þennan kvikmyndaflokk
með myndum á borð við Mudhoney árið 1965
og Faster Pussycat! Kill! Kill! ári síðar. Sú
seinni hefur öðlast verulegt orðspor sem költ-
mynd og það verður að segjast að allverulegur
munur var á myndum Meyers og hinna sem
fengust við framleiðslu af sama tagi. Fyrir ut-
an tæknilega yfirburði og ríka kímnigáfu voru
efnistökin og „boðskapurinn“ gjörólík. Í
myndum Meyers var mjög algengt að kon-
urnar stæðu í átökum við þröngsýna roðhálsa,
og fóru jafnan með sigur af hólmi. Í verkum
annarra leikstjóra var konum jafnað refsað
fyrir að þýðast ekki kröfur karlmannanna líkt
og í The Defilers.
Lólíta á hvíta tjaldinu
Deilum við ritskoðunarnefndir var þó
hvergi nærri lokið eins og kvikmyndaaðlögun
Stanleys Kubricks á skáldsögunni Lolita
(1962) eftir Vladimir Nabokov sýndi svo um
munaði árið 1962. Þrátt fyrir ýmsar tilslakanir
hjá PCA-embættinu þótti efniviður skáldsög-
unnar of eldfimur fyrir hvíta tjaldið. Auglýs-
ingaslagorð myndarinnar, „How did they ever
make a movie of Lolita?“, bar erfiðleikunum
sem fólust í gerð hennar glöggt vitni. Svarið
við spurningunni er nokkuð áhugavert. Ku-
brick réð sjálfan Martin Quigley til að vinna
með sér að handritinu. Forgöngumaður rit-
skoðunar í Hollywood, einhver ötulasti bar-
áttumaður fyrir því að kvikmyndir væru ein-
föld afþreying og ekkert annað var nú ráðinn
fyrir 25.000 dali til starfa við kvikmyndun al-
ræmdasta skáldverks eftirstríðsáranna.
Áhyggjur hans af kvikmyndum sem
greindu frá afbrigðilegri kynhegðun gufuðu
greinilega upp sem dögg fyrir sólu þegar hann
fékk launin sín því mynd sem fjallaði um mið-
aldra karlmann sem dópar tólf ára gamla
stjúpdóttur sína til að eiga við hana kynmök
féll ekki vel að gömlu hugsjónum Quigleys.
Það leikur hins vegar enginn vafi á því að það
var skynsamlegt að ráða hann sem ráðgjafa
við gerð myndarinnar. Þegar að kynferði og
kvikmyndum kom var Quigley sérfræðingur
þar sem hann hafði ekki gert neitt annað und-
anfarin þrjátíu ár en að ígrunda efnið. Hann
hafði til að mynda verulegar áhyggjur af atrið-
inu þar sem Lolita táldregur Humbert en þar
átti hún að reka tunguna í eyrað á honum:
„Þessi hegðun,“ sagði Quigley, „getur ekki
verið sýnd án þess að örva áhorfendur kyn-
ferðislega, hvar sem er og hvenær sem er.“
Enda var atriðinu breytt auk fjölda annarra
sem hann varaði við.
Þegar Lolita var að lokum send til Hays-
embættisins og klippinga var krafist áður en
henni var veittur stimpillinn varð Quigley æf-
ur af reiði yfir því að „myndin hans“ skyldi
vera ritskoðuð. Betra tók þó ekki við þegar
Velsæmissambandið kvað upp dóm sinn yfir
myndinni en hann var á þá leið að myndin
væri „viðbjóðslegur og samfelldur sagnabálk-
ur öfuguggaskapar“. Tafarlaus fordæming
Velsæmissambandsins kom illa við framleið-
endur myndarinnar, þá Kubrick og James
Harris, en Quigley var þó sá sem tók þetta
næst sér enda mjög stoltur af myndinni.
Framleiðendurnir ákváðu að seinka dreifingu
myndarinnar. Umfjöllunarefnið var of við-
kvæmt og þeir vildu ekki taka áhættuna á að
herferð kaþólikka væri hafin gegn henni. Að
lokum náðu þeir samkomulagi við kaþólska
Velsæmissambandið, ýmis atriði voru klippt
og senan þar sem Lolita táldregur Humbert
var stytt ennfrekar og dofnun bætt við sem
þurrkaði senuna næstum út. Aðeins mátti
sýna myndina fyrir 18 ára og eldri og kvik-
myndahús urðu að samþykkja að auglýsa
myndina á smekklegan hátt, en Velsæmissam-
bandið hafði einmitt neitunarrétt varðandi
ýmis atriði sem tengdust auglýsingaherferð-
inni.
Kvikmyndir fyrir fullorðna
Viðtökurnar við Lolitu voru misjafnar en fá-
ir voru hneykslaðir. Allt umstangið í kringum
hana gerði þó aðeins greinilegri þá staðreynd
að það sem kvikmyndaiðnaðurinn þarfnaðist
voru ekki innri reglusetningar eða fram-
leiðslusáttmáli heldur aldurstakmark á mynd-
ir fyrir fullorðna. Á næstu árum nutu metn-
aðarfullar en ögrandi myndir á borð við Blow
Up (1968), Bonnie and Clyde og The Graduate
(1967) mikilla vinsælda og árið 1968 féll loks
dómur í hæstarétti sem tilgreindi að ríkisvald-
ið gæti verndað ungmenni fyrir ósæmilegu
efni en ekki fullorðna. Ljóst var að PCA-emb-
ættið var gengið sér til húðar. Framleiðslu-
sáttmálinn var opinberlega lagður niður og
byrjað að nota aldurstakmark á kvikmyndir
(G, PG, R og X), kerfi sem enn er notað í dag
(með nokkrum breytingum). Þetta þýddi þó
ekki að ritskoðun hefði verið lögð niður. Hin
endalausa togstreita milli peninga og listræns
metnaðar sem er svo einkennandi fyrir kvik-
myndaiðnaðinn hélt áfram. Kvikmyndaverin
gera kröfu um stóran áhorfendahóp sem þýðir
að mynd má ekki fá hærri flokkun en R sem
þýðir að oft þarf að klippa.
Myndir á borð við hina sænsku Ég er for-
vitin – gul frá árinu 1967 og Beyond the Valley
of the Dolls (1970) víkkuðu kynferðisleg mörk
þess efnis sem bíógestir gátu búist við að sjá í
hverfisbíóinu. Kynmök voru þó ekki sýnd að
fullu nema í dulbúnum fræðslumyndum eins
og Man and Wife frá 1970. Klámið hélt síðan
innreið sína tveimur árum síðar með Deep
Throat, sem var fyrsta klámmyndin til að
hljóta almenna dreifingu. Hún var frumsýnd í
New York án teljandi viðbragða. Lögreglan
reyndi þó eitt sinn að koma í veg fyrir sýn-
ingar á henni sem leiddi til þess að dagblaðið
The Village Voice skar upp herör gegn rit-
skoðun og tók að fjalla um myndina og að-
standendur hennar af miklum móð. Í kjölfarið
skall á mikil klámbylgja. Fjölmiðlar gátu ekki
fengið nóg af myndinni og fólk þyrptist á
hana. Enn er ekki auðvelt að útskýra aðdrátt-
arafl hennar, nema sem ákveðins brautryðj-
andaverks, en hún reyndist meðal tíu vinsæl-
ustu kvikmynda ársins 1973. Í skamma stund
var klámið hluti af meginstraumi menningar-
innar og áttundi áratugurinn er að mörgu leyti
gullaldartími kynlífsmynda. Því lauk þó um
1980 þegar myndbandstæki komu á markað-
inn og vídeóleigur spruttu upp sem gorkúlur
og klámmyndagerð færði sig um set yfir í
hraðsoðna myndbandaframleiðslu.
Eins og með táningamyndirnar tuttugu ár-
um fyrr reyndi Hollywood eftir fremsta megni
að taka þátt í umbreytingaskeiðinu, á nokk-
urra ára tímabili á áttunda áratugnum var
vart kvikmynd að finna sem ekki sýndi kynlíf
á opinskáan hátt. Það varaði þó ekki lengi. Í
fyrsta lagi vegna þess að kvikmyndagemling-
arnir, hin „nýja Hollywood“, leikstjórar eins
og Spielberg og Lucas, höfðu lítinn áhuga á
byltingarkenndum eða ögrandi myndum og
nutu þar að auki svo mikillar velgengni með
afþreyingarmyndum sínum að hin leiðin féll
bókstaflega í gleymsku. Og í öðru lagi var ein-
faldlega um að ræða árekstur þess nýja og
hefðarinnar sem ekki varð úr leyst á neinn
einfaldan hátt eins og skemmtilegt atvik milli
tveggja goða hinna ólíku tímabila sýnir fram
á. Sem betur fer fann Wayne ekki Hopper
þennan dag en ekki leið á löngu áður en annar
kúreki tók við stjórnartaumum landsins og
leiddi það inn í níunda áratuginn, og kannski
urðu stóru Hollywood-myndirnar þá loksins
ekkert annað en einföld afþreying.
HEIMILDIR:
Black, Gregory D.: The Catholic Crusade Against the
Movies, 1940–1975. Cambridge University Press. Cam-
bridge, 1998.
Curry, Christopher Wayne og Curry, John W. A Taste
of Blood: The films of Herschell Gordon Lewis. Cre-
ation Books. London, 1999.
French, Karl. Screen Violence. Bloomsbury Publish-
ing. London, 1996.
Hawkins, Harriett. Classics and Trash. University of
Toronto Press. Toronto og Buffalo, 1990.
McCarthy, John. Splatter Movies. Breaking the Last
Taboo of the Screen. St. Martin’s Press. New York,
1984.
Muller, Eddie og Fairs, Daniel: Grindhouse. The For-
bidden World of ’Adults Only’ Cinema. St. Martin’s
Press. New York, 1996.
Philips, Baxter. Cut: The Unseen Cinema. Bounty
Books. New York, 1989.
Sklar, Robert: Movie Made America. A Cultural Hist-
ory of American Movies. Revised and Updated. Vint-
age Books. New York, 1994 (fyrsta útgáfa 1975).
Russo, Vito: The Celluloid Closet. Homosexuality in
the Movies. HarperCollins. New York, 1987.
Kvikmyndaaðlögun Stanleys Kubrick frá árinu 1962 á skáldsögu Vladimirs Nabokov, Lolita, er
dæmi um tilslakanir kaþólska Velsæmissambandsins. Nokkrum árum fyrr hefði kvikmynd um mið-
aldra karlmann sem neyðir tólf ára gamla stjúpdóttur sína til fylgilags við sig verið óhugsandi.
Höfundur er bókmenntafræðingur.
Á sjöunda áratugnum tók að bera á myndum þar sem kvalalosti, nauðganir og annað kynferð-
islegt ofbeldi var í fyrirrúmi. „Ameríski áratugurinn“ ekki alveg sléttur og feldur.
Ögrandi myndir á borð við Blow-up eftir ítalska leikstjórann Michelangelo Antonioni sýndu
bandarískum kvikmyndahúsagestum fram á möguleika kvikmyndamiðilsins ef hann aðeins var
frjáls undan ritskoðun siðgæðisvarða. Deilum við ritskoðunarnefndir lauk þó seint.