Lesbók Morgunblaðsins - 11.08.2001, Page 2

2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 11. ÁGÚST 2001
NÝ SKÁLDSAGA eftir suður-afríska
rithöfundinn Nadine Gordimer er
væntanleg í byrjun september. Hún
heitir The Pickup (Kynni) og segir
frá sambandi hvítrar yfirstétt-
arstúlku og fátæks blökkumanns í
Suður-Afríku, sem er ólöglegur inn-
flytjandi í landinu. Stúlkan tekur
saman við unga mann-
inn í nokkurs konar
uppreisn gegn þeim
heimi auðs og forrétt-
inda sem hún tilheyrir
og brátt verður sam-
band þeirra svo náið
að hún ákveður að
fylgja honum þegar
hann er sendur úr
landi.
Gordimer hlaut
Nóbelsverðlaunin árið
1991 en hún sendi frá sér sína fyrstu
skáldsögu árið 1953. Á ríkum rithöf-
undarferli sínum hefur Gordimer
beint sjónum að suður-afrísku sam-
félagi, áhrifum aðskilnaðarstefn-
unnar og pólitískrar baráttu á sjálfs-
mynd og tilveru íbúanna.
Ljúfsár furðusaga McCracken
Nýjasta bók bandaríska rithöfund-
arins Elizabeth McCracken, Niagara
Falls All Over Again (Fram af foss-
brúninni), hefur hlotið jákvæða
dóma í dagblöðum vestra. Þar segir
frá sérstæðu vináttusambandi
tveggja gamanleikara, Mose og
Rocky, sem starfa í fjölleikahúsi og
færa sig síðan til Hollywood að leita
frægðar í kvikmyndaiðnaðinum en
aðeins hinum fyrrnefnda vegnar vel.
Hefur bókinni verið lýst sem mein-
fyndinni og ljúfsárri furðusögu sem
gefi skemmtilega innsýn í hina
hverfandi menningu fjölleika-
skemmtana á fyrri hluta tuttugustu
aldarinnar. Elizabeth McCracken
vakti mikla athygli með sinni fyrstu
skáldsögu, The Giant’s House (Hús
risans), árið 1996 og þykir gagnrýn-
endum nýja bókin jafnast fyllilega á
við þá fyrstu.
Æviminningar ástkonu
Í ævisagnaflórunni sem út kom í
sumar er vert að benda á bókina
Loving Picasso: The Private Journal
of Fernande Olivier (Að elska Pic-
asso: Dagbók Fernande Olivier) sem
út kom í maí síðastliðnum. Er þar
um að ræða þýdda og ritstýrða út-
gáfu á dagbókum Fernande Olivier
sem mun hafa verið fyrsta stóra ást-
in í lífi málarans spænska Pablos Pi-
casso. Olivier var olnbogabarn sem
flúði illt hjónaband til Parísar þar
sem hún gerðist fyrirsæta í Beaux
Arts-listaskólanum. Hún kynntist
fljótlega Picasso og áttu þau storma-
samt ástarsamband í sjö ár, sem end-
aði með því að listamaðurinn yfirgaf
Olivier fyrir aðra konu. Olivier
skrifaði æviminningar um samband
sitt við Picasso en hann mun hafa
hindrað dreifingu þeirra að nokkru
leyti. Bókin Picasso et Ses Amis kom
þó út árið 1933, og þykir hún ómet-
anleg heimild um fyrstu ár Picassos
í París og vinahóp hans. Gagnrýn-
andi bókablaðs The New York Times
segir æviminningar Olivier fela í sér
skarpa og lifandi frásögn, og séu
þær jafnáhugaverðar sem heimild
um tilveru sjálfstæðrar, lífshrjáðrar
ungrar konu og sem heimild um
kynni Olivier af Picasso. Ævi-
sagnaritarinn John Richardson ritar
eftirmála við æviminningarnar en
Marilyn McCully skrifar inngang og
skýringar. Þá er bókin prýdd 80
samtímaljósmyndum auk prentana á
málverkum og teikningum.
ERLENDAR
BÆKUR
Ný skáld-
saga frá
Gordimer
Nadine
Gordimer
Á
SÍÐASTA mánuði hafa Ís-
lendingar orðið vitni að
mörgum dramatískum
augnablikum í lífi Árna
Johnsen. Þegar fer að
hitna undir þingmanninum
flýr hann heim til Heima-
eyjar þar sem hann reynir
að standa af sér áhlaupið. Þar er hann innan
um „sitt fólk“ og ber sig vel þó að „pusi á bát-
inn“. En óveðrinu slotar ekki og þingmaðurinn
verður að segja af sér. Á forsíðu DV sjáum við
þennan eitt sinn gæfunnar son nú rúinn trausti
sitja einan og yfirgefinn við fjöruborðið og
íhuga fallvaltleika tilverunnar. En saga Árna
er saga baráttumanns og þótt á honum standi
„öll spjót í margar vikur“ stendur hann keikur
á Þjóðhátíð í Eyjum í síðustu viku og leiðir þús-
undirnar í brekkusöng. Nú fréttum við í Séð og
heyrt að Árna Johnsen líði best hjá mömmu og
stór mynd fylgir til staðfestingar. Árni er þó
„ekki mikið að flíka tilfinningum sínum“, þar
sem hann „veit að menn geta snúið út úr ein-
földustu hlutum“, bætir ritstjóri tímaritsins
við.
Hver er tilgangurinn með fréttinni í Séð og
heyrt? Af hverju óttast Árni að menn eigi eftir
að snúa út úr henni og á hvaða hátt ættu þeir
að gera það? Er fréttin kannski ekki svo ein-
föld? Ég hef engan áhuga á því að snúa út úr
einföldustu hlutum en af hverju er opnuviðtal
við Árna Johnsen í víðlesnasta tímariti lands-
ins undir fyrirsögninni „Í faðmi mömmu og
mætra vina!“ þegar Árni segir í sama viðtali að
hann vilji ekki flækja vini sína, móður og fjöl-
skyldu í sín mál? Hvað fór úrskeiðis í viðtalinu?
Íslenskir fréttamenn hafa á heildina litið staðið
sig með mikilli prýði í umfjöllun sinni um Árna
Johnsen. Þeir tóku á málum þingmannsins af
festu en sýndu honum þó ávallt virðingu og
ekki var laust við að merkja mætti ákveðinn
trega yfir að svona skyldi málum komið á Ís-
landi.
Fréttamenn gáfu Árna tækifæri á að svara
ásökunum og hölluðu í engu á hans hlut þegar
kom að því að leita skýringa. Þegar svo fór að
þingmaðurinn játaði á sig misferlið var samúð
fréttamanna auðsjáanlega með honum. Hann
fékk að hverfa úr kastljósinu um hríð og þurfti
ekki að búa við hlutskipti ýmissa kollega sinna
á Vesturlöndum sem eru hundeltir hvert sem
þeir fara meðan nýjasta hneykslismálið er enn
á allra vörum. Þegar Árni Johnsen kom til
fundar við forsætisráðherra í Reykjavík seint í
júlí birtust aðeins myndir af honum úr fjar-
lægð þar sem hann gekk við hlið Davíðs upp að
stjórnarráðshúsinu og hélt svo einn sína leið
fótgangandi upp Hverfisgötuna. Þessi stund
kristallaði fyrir mér þá nærgætni sem íslensk-
ir fréttamenn sýndu Árna. Hvar annars staðar
hefði einkalíf þingmannsins verið virt á þennan
hátt? Hvergi. Og þó voru íslenskir fréttamenn
ásakaðir fyrir að ganga fram með offorsi og sjá
ekki mannlega þáttinn í fréttaflutningi sínum.
Árni Johnsen varð aldrei að því fórnarlambi
pressunnar sem hann vill vera láta (með tali
sínu um nornaveiðar) og það er mikilvægt að
fréttamenn geri hann ekki viljandi eða óvilj-
andi að fórnarlambi núna með sögum af ein-
földum hlutum.
FJÖLMIÐLAR
AÐ SNÚA ÚT ÚR EIN-
FÖLDUSTU HLUTUM
G U Ð N I E L Í S S O N
En saga Árna er saga bar-
áttumanns og þótt á honum
standi „öll spjót í margar vik-
ur“ stendur hann keikur á
Þjóðhátíð í Eyjum í síðustu
viku og leiðir þúsundirnar í
brekkusöng.
I Börn eru að verða æ sýnilegri framleiðsluvaraí tónlistariðnaði Vesturlanda. Framleiðendur
og útgefendur róa á þessi mið, og á síðustu miss-
erum hefur fjöldinn allur af krakkagrúppum lit-
ið dagsins ljós. Margir þessara krakka eru vart
komnir á kynþroskaaldur, en eru þegar komnir
langt út á brautir þessa harða heims. Á ensku er
tónlist þeirra kölluð „Pedo-pop“ en hér á landi
hefur orðið píkupopp orðið til um tónlist aðeins
eldri stelpna eins og Britney Spears og Jennifer
Lopez, tónlist sem höfðar sérstaklega til ungra
stelpna; – en hugtakið krakkapopp er varla farið
að skjóta rótum að ráði.
II Krakkarnir í krakkapoppinu eru frábrugðnirbarnastjörnum fyrri tíma í einu grundvall-
aratriði. Þeir krefjast þess að vera teknir alvar-
lega sem listamenn sem búi yfir djúpum sann-
leika um lífið og tilveruna. Krakkapoppið er
farið að velta gífurlegum fjármunum árlega, og
það ýtir undir tilhneigingu umboðsmanna og út-
gefenda að styrkja þá ímynd að hér séu ekki sak-
lausir englar á ferð, heldur fullveðja listamenn
með reynslu af lífinu og drauma og þrár fullorð-
inna manneskja.
III Á sama tíma undrast þeir eldri þessa þró-un, og spyrja að því hvað fjórtán ára krakki
geti haft merkilegt að segja um líf, dauða, ást og
tilfinningar sem kalli á athygli annarra en for-
eldranna sem myndu hvort sem er hlusta. Þeir
efast um að boðskapur barna sem vart eru sjálf
farin að kynnast lífinu eigi erindi til fjöldans. En
krakkapoppið selst, hvað sem fólki finnst um
það.
IV Í hittiðfyrra komu fram á sjónarsviðiðHanson-bræðurnir, þrír strákar frá Okla-
homa, sem allir voru undir 17 ára aldri þegar
þeir voru orðnir stjörnur. Sveitasöngkonan
LeAnn Rimes hefur lagt heiminn að fótum sér
15 ára gömul og í Evrópu eru Ultimate Kaos og
Cleopatra stóru nöfnin í krakkapoppinu. Cleo-
patra er skipuð þremur kornungum systrum í
anda Hanson-bræðranna.
V Í fyrsta smelli Cleopötru sungu naflaberarsysturnar einarðlega um það að þær ætluðu
að leggja hart að sér – „work real, real, real
hard“ – til að verða stórstjörnur í poppinu. En
svo kom að því að viðfangsefnin fóru að verða
ótrúverðugri. Næsti smellur þeirra var Life Ain’t
Easy. Og hver átti að trúa því að þvegnar og
stroknar dekurdrósir sem enn eru á þeim aldri
að vera bíað í svefn vissu nokkurn skapaðan hlut
um það hvernig lífið getur verið hjá fólkinu sem
býr þessa jörð. Sannfærandi eða hvað?
VIUltimate Kaos gaf út smellinn Casanova.Þar syngur forsöngvarinn, svolítill dreng-
stauli: „I want you to be my wife“ – ég vil þú
verðir konan mín. Maður sér fyrir sér pabba og
mömmu á skrifstofunni hjá sýslumanninum að
skrifa undir vottorðið fyrir drenginn sinn svo að
hann geti fengið drauma sína uppfyllta.
VII En það er einmitt í svona kjánalegumfullorðinsleikjum sem krakkapoppið sýnir
hversu ömurlegt það er. Bullið getur verið svo yf-
irgengilegt að ætla má að það geti haft þau áhrif
að fullorðið fólk hætti að hlusta eftir rödd
barnanna og varla vill nokkur að það gerist.
Hvers vegna mega börn ekki vera það sem þau
eru? Hvers vegna þarf stöðugt að vera að breyta
þeim í litla karla og kerlingar? Ærið er nú erf-
iðið þegar þar að kemur.
NEÐANMÁLS
Að brjóta upp; hugbrot, haugbrot…Sárafáum
kvikmyndahöfundum hefur tekist að rjúfa sjálf-
virk tengsl áhorfandans við sína eigin þekk-
ingu, enda útheimtir það hneyksli í ákveðnum
skilningi, – eitthvað sem fleiðrar hugann líkt
og við snöggvakta blöskrun. Vitinu ofbýður,
fellur í stafi; blæðir í augum sálar. Slíkt
ástand kann að valda vitsmunalegri ókennd,
eitthvað slitnar í huganum, en stundum
kvikna andstæðar kenndir: angur og löngun,
jafnvel reiði og þrá. Okkur þykir þetta eftir á
að hyggja „banalt“, því oft er ekkert vitlegt
samræmi milli tilfinningar og vitneskju, við
hneykslumst gegn betri vitund, rekur í rogast-
ans, en dyljum það eftir á með reiðilestri eða
skrúðmælgi. Skyldi Hrafn Gunnlaugsson vera
hugbrjótur í þessari merkingu? Einhverra
hluta vegna vekja viðbrögð við Myrkrahöfð-
ingjanum og fleiri myndum hans grun um að
svo sé. Dagfarsprútt fólk fyllist taugaæsingi,
pirringi og jafnvel heift þegar á þær er minnst.
Sumir gagnrýnendur hafa jafnvel hneykslast á
grófleika, ruddaskap og líkamlegum viðbjóði
hjá Hrafni, þótt slíkt hið sama þyki merkilegt í
verkum annarra höfunda; tákn um eft-
irnútímalegt niðurrif, ögrun og tilraunir, sam-
anber nýleg skrif um skáldsögur ungra kvenrit-
höfunda.
Matthías Viðar Sæmundsson
Kistan
www.kistan.is
Móðins að vera meðvitaður
Það er ekki eingöngu í tísku að klæðast vin-
gjarnlegum fatnaði heldur er mikið í tísku að
nota hár- og snyrtivöru sem eru náttúrunni
vingjarnlegar og eru ekki prófaðar á dýrum.
Einnig er mikið áberandi að borða matvörur
sem eru lífrænt ræktaðar. Þegar þú kaupir þér
næst leðurjakka eða snyrtivörur hugsaðu þá
aðeins um hversu mörg dýr voru drepin til þess
að búa til þennann leðurjakka og hvort að
hárspreyið sem þú ert að kaupa sé að menga
náttúruna. Þetta er tíska sem er að verða
meira og meira áberandi þetta er tíska fyrir
hugsandi fólk.
Femin.is
www.femin.is
HUGBROT
HRAFNS
Morgunblaðið/Sigurður Jökull
Leiðst í Kringlunni.