Lesbók Morgunblaðsins - 08.09.2001, Blaðsíða 2

2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 8. SEPTEMBER 2001
BANDARÍSKI rithöfundurinn
John Barth sendir frá sér skáld-
söguna Coming Soon!!! (Vænt-
anleg!!!) í nóvembermánuði. Telst
það að vonum til tíðinda þar sem
John Barth er meðal þeirra rit-
höfunda sem lagt hafa mark á
bókmenntaþró-
unina á síðari
hluta 20. ald-
arinnar. Hann er
einn af upphafs-
mönnum þeirrar
stíllíkinga- og
merking-
arbotnleysuhyggju sem kennd
hefur verið við póstmódernisma í
bókmenntum en ritgerð hans um
„þrotabókmenntir“ er grunntexti
í póstmódernískum fræðum.
Í Coming Soon!!! snýr höfund-
urinn út úr þeirri „póstmódern-
ísku tískustefnu“ sem hann sjálf-
ur markaði. Sagan hefst með því
að skipstjórinn Ditsy finnur
tölvudisk sem geymir skáldsög-
una „Coming Soon!!!“ eftir John
nokkurn „Hop“ Johnson sem sótt
hefur um inngöngu í rithöf-
undadeild John Hopkins-
háskólans. Skáldsaga unghöf-
undarins segir frá virtum rithöf-
undi, John Barth að nafni, sem er
að hætta störfum sem leiðbein-
andi í rithöfundadeild John
Hopkins og er að skrifa sína síð-
ustu skáldsögu, „Coming Soon“,
sem segir frá unghöfundi nokkr-
um og skipstjóranum Ditsy sem
finnur skáldsögu á tölvudiski...
Þriðja bók Oates á árinu
AFKASTAGETA skáldkonunnar
Joyce Carlol Oates er með ólík-
indum, en í septembermánuði
sendir hún frá sér nýja skáld-
sögu, Middle Age: A Romance
(Miðaldra: Ástarsaga), og er það
þriðja bókin sem hún sendir frá
sér á árinu. Höfundinum verður
líklega best lýst sem óþrjótandi
uppsprettu ókennilegra,
gróteskra og ástríðufullra sagna,
sem miðlað er í því bókmennta-
formi sem best hentar höfund-
inum hverju sinni. Virðing-
arstaða Oates sem „hábók-
menntalegur“ rithöfundur, hefur
nefnilega ekki aftrað henni frá
því að bregða sér í líki spennu-
sagnahöfundarins „Rosamond
Smith“, eða að senda frá sér yf-
irlýstar ástarsögur líkt og þá sem
nefnd var hér að ofan.
Bókinni verður þó reyndar
betur lýst sem öfugsnúinni ást-
arsögu, sem á sér stað í dauðyfl-
islegu góðborgarahverfi í New
York, þar sem skyndilegur dauði
verður til þess að vekja persónur
sögunnar til vitundar um lífið.
Ævisagnaröð Penguin
ÁHUGAVERÐAR ævisögur hafa
komið út í ritröðinni Penguin
Lives, sem Penguin-útgáfan
stendur að og hóf göngu sína í
janúar 1999. Um er að ræða
stuttar, 150 til 200 síðna bækur,
þar sem viðurkenndir ævi-
sagnaritarar fjalla um merk-
isfólk sögunnar á aðgengilegan
en ígrundaðan hátt. Af þeim
átján ævisögum sem þegar eru
komnar út að dæma, einkennist
val á viðfangsefnum ritrað-
arinnar af nokkurri víðsýni, með-
al þeirra sem fjallað hefur verið
um eru Ágústínus kirkjufaðir,
Mozart, Jóhanna af Örk, Búdda,
Leonardo Da Vinci, Virginia
Woolf, James Joyce, Simone Weil
og Rosa Parks. Sú síðastnefnda
markaði spor í sögu réttindabar-
áttu blökkumanna í Bandaríkj-
unum er hún neitaði að víkja úr
sæti fyrir hvítum manni í al-
menningsvagni. Nú í september
komu út innan raðarinnar ævi-
sögur Marlon Brando og Andy
Warhol.
ERLENDAR
BÆKUR
Væntanleg!!!
væntanleg
John Barth
I Í dag verða opnaðar í Listasafni Íslands sýningará verkum þekktra íslenskra myndlistarmanna.
Óformleg heimiliskönnun leiddi í ljós að þrettán
ára krakkar þekkja ekki nöfn Þorvaldar Skúlason-
ar, Magnúsar Tómassonar, Kristjáns Guðmunds-
sonar, Rögnu Róbertsdóttur og annarra þeirra lista-
manna sem eiga verk á þessum sýningum.
Framhaldskönnun á sömu óformlegu nótunum
leiddi í ljós að þrettán ára krakkar vita ekki deili á
Svavari Guðnasyni, Jóni Stefánssyni, Gunnlaugi
Scheving, Jóhanni Briem og Ásmundi Sveinsssyni.
II Þau þekkja heldur ekki Kristján Davíðsson,Gerði Helgadóttur og Guðmundu Andrésdóttur.
Hreinn Friðfinnsson, Helgi Þorgils Friðjónsson,
Brynhildur Þorgeirsdóttir, Georg Guðni og Finn-
bogi Pétursson voru þessum krökkum líka lokuð
bók. Kennsl voru borin á Kjarval og Erró vegna
þess að þeir báru listamannsleg nöfn, og einhver
hafði farið á Errósýningu á menningarnótt. Þau
gátu nefnt nöfn nokkurra annarra myndlist-
armanna sem tengdust fjölskyldum þeirra eða vin-
um.
III Umræddir krakkar eru venjulegir íslenskirskólakrakkar, ágætlega gefnir og vel að sér um
margt. Sumir þeirra hafa verið í listnámi utan
skóla, stundað myndlistarnám, dans og hljóðfæra-
leik. En hvers vegna er meðvitundin um íslenskan
menningararf ekki meiri?
IV Flest söfn, þar á meðal Listasafn Íslands,sinna börnum með leiðsögn sem sérstaklega er
ætluð þeim. En sennilega er það ekki nóg. Börnin
muna vel eftir skólaheimsóknum í söfnin, en virð-
ast ekki fær um að setja það sem þar er á borð borið
í samhengi við síðustu safnferð eða aðra list-
upplifun.
V Svo virðist sem öðru gegni um fög eins og Ís-landssögu. Eftir Íslandssögutíma geta börnin
reiprennandi sett sig í spor Trampe greifa og Jör-
undar hundadagakonungs og rakið í þaula þeirra
kostulegu samskipti, sem er mikilsvert.
VI Spyrja mætti hvernig listnámi sé háttað.Börn læra að teikna og nota liti; þau læra
eitthvað í dúkskurði og tréristu og jafnvel í grafík.
Víða í skólum þar sem myndmennt er kennd fá
krakkar að kynnast fjölbreyttum efnivið til listsköp-
unar. En skólakrakkar líta kannski ekki á verk sín
sem listsköpun þótt sum þeirra kunni að vera hug-
vitssamlega gerð og byggð á sömu lögmálum og það
sem alvöru listamenn fást við. Og þekkja þau hug-
tök listarinnar? Vita þau að klippimyndir eru ekki
bara föndur með pappír, heldur sérstök grein innan
myndlistarinnar sem kölluð er „collage“, og margir
þekktir myndlistarmenn hafa unnið við? Þekkja
þau hugtökin abstrakt, fígúratíft, naumhyggja, ex-
pressjónismi, eða einhver önnur algeng hugtök
listanna?
VIIMeð haustinu færist enn meira líf í lista-söfnin en þar hefur sannarlega ýmislegt for-
vitnilegt verið á ferðinni á sumarmánuðum. Flest
þeirra eru ákaflega fjölskylduvæn þannig að ekkert
stendur í vegi fyrir því að taka börnin með þegar
sýning er skoðuð. Í því felst einnig mikilvægt list-
uppeldi.
NEÐANMÁLS
ÞAÐ ber ekki mikið á auglýsingunum sem finna
má á dánar- og minningasíðum Morgunblaðsins.
Smáar og látlausar gefa þær til kynna að fagfólk í
nærgætni sé þar að verki. Það er til marks um
varfærnina að þau fyrirtæki sem sinna útfarar-
þjónustu hér á landi lýsa starfseminni fyrst og
fremst á netsíðum sínum. Okkur er ekki að skapi
að lesa í blaðinu við morgunverðarborðið að útfar-
arstofur taki að sér að flytja lík í líkhús og aðstoði
aðstandendur við öflun líkbrennsluheimildar. Það
er heldur ekki mikill áhugi fyrir því meðal lands-
manna að skoða nýjasta kistuúrvalið og velta
verðskránni fyrir sér. Og samkeppnisandinn er
með daufara móti. Hversu löng bið er í að útfar-
arstofurnar auglýsi í Ríkisútvarpinu: „Tilboðs-
dagar, tilboðsdagar. Gegnheil eikarkista með 20%
afslætti aðeins þessa viku.“ Auglýsingarnar end-
urspegla á sinn smekklega hátt að dauðinn er
okkur feimnismál.
Það var ekki fyrr en á tuttugustu öld að dauðinn
komst loksins í hendur fagmanna á Íslandi. Fram
að þeirri stundu höfðu menn verið að bisa við
þetta hver í sínu horni með misgóðum árangri
eins og sést best á vandræðaganginum í Sigurjóni
á Álafossi og Jónasi frá Hriflu sem tókst svo ræki-
lega að klúðra útför Jónasar Hallgrímssonar að
enginn getur lengur fundið jarðneskar leifar lista-
skáldsins góða. En þó að þeir Hriflu-Jónas og Sig-
urjón á Álafossi verði seint kallaðir fagmenn í
nærgætni kýs ég frekar brussuganginn í þeim fé-
lögum en andleysið sem nú ríkir í kirkjugörðum
landsins.
„Hvert ljóð er grafskrift,“ sagði T.S. Eliot einu
sinni. Hann skildi eins og svo mörg skáld að rödd í
ljóði er eins og áletrun á legstein. Orðin vísa til vit-
undar sem er horfin á braut þegar ljóðið er lesið.
Röddin er glötuð vegna þess að hún tilheyrir tím-
anum og minnir okkur þar með á návist dauðans.
Af þessum sökum hljómar hún gjarnan skýrar en
ella. Þetta er þversögn sem margir skilja sem
gengið hafa um gamla evrópska kirkjugarða.
Nú eru grafskriftir ekki lengur ljóð. Rödd hins
látna sem mælir að eilífu til lifenda úr þagnarstað
hefur verið þögguð. Í staðinn er hinn látni ávarp-
aður með setningum á borð við „Hvíl í friði“ og
„Blessuð sé minning þín“. Af hverju velur ljóð-
elskasta þjóð í heimi grafskriftir sínar af þvílíku
áhugaleysi? Af hverju eru kirkjugarðar landsins
dauðhreinsaðir? Ég hef aldrei verið sérlega trú-
gjarn maður og ef ég ætti að lýsa handanvist
minni í tveimur línum myndu þær því miður ef-
laust hljóma eitthvað á þessa leið:
Liggja hér án lífs og vonar
leifar Guðna Elíssonar.
Fyrir neðan þessi orð kæmi svo fæðingardagur
minn og ár til viðbótar þeim degi sem markar
brottför mína úr þessu lífi.
Ég hef þó gefið upp alla von um að ókomnar
kynslóðir fái að njóta þessara orða og af þeim
íhuga mannlegan forgengileika. „Viltu að fólk
kræki framhjá leiðinu þínu,“ spyr konan mín og
neitar að liggja undir óhróðri sem vísar ekki einu
sinni í hana.
FJÖLMIÐLAR
„HVÍL Í FRIÐI“
Þó að þeir Hriflu-Jónas og Sig-
urjón á Álafossi verði seint kall-
aðir fagmenn í nærgætni kýs ég
frekar brussuganginn í þeim fé-
lögum en andleysið sem nú til
dags ríkir í kirkjugörðum
landsins.
G U Ð N I E L Í S S O N
AÐ sumu leyti stendur nýja bókin
mín utan leiðar, ekki í þeim skilningi
að hún sé utangátta í lífinu sjálfu,
heldur vegna þess að hún er um svo
margt einfari á bókaveginum mín-
um. Kannski er það líka þess vegna
sem ég á erfitt með að tala um
hana. Ég hef alltaf átt erfitt með að
tala um það sem stendur hjarta
mínu næst. Samt get ég óhikað sagt
að hún fjallar um ástina, leitina,
fórnina, drauminn og þá einföldu
leið sem menn ganga til að óskir
þeirra rætist. Ég get líka sagt að
grunnur þessarar sögu er sannur.
Vigdís Grímsdóttir
Strikið
www.strik.is
Síðri Apapláneta
Og nú hefur aftur verið gerð
kvikmynd um Apaplánetuna. Því
hefur verið haldið fram að handrits-
höfundar hafi nú sótt aftur í smiðju
Boulles, fremur en í fyrri myndina.
Er það ofmælt. Vissulega stendur
hún nær bókinni að einu leyti, en
að flestu öðru leyti er hún uppfull af
vísunum í hina fyrri mynd. Hinn
aldurhnigni Charlton Heston er
meira að segja mættur til leiks (í
apabúningi) og látinn endurtaka
hin frægu lokaorð sín úr fyrri mynd-
inni. Annari frægri setningu er svo
snúið við, api látinn tala við mann
en ekki öfugt. Dæmin eru raunar
fjölmörg. Líkt og í fyrri myndinni
reynast t.d. þeir sem eru í apabún-
ingum vera mun betri leikarar en
þeir sem eiga að vera menn. [...]
Hvað handrit varðar er þessi
endurgerð hins vegar síðri en fyrri
myndin. Á meðan í henni var póli-
tískur broddur er handritið í þessari
hrein flatneskja. Búningar og leik-
mynd hafa hins vegar tekið miklum
framförum og þótti fyrri myndin þó
marka nokkur tímamót hvað það
varðaði. En fyrir þá sem meta inni-
hald meira en umbúðir skilur mynd-
in lítið eftir sig. Nema þá kannski
fyrirheit um framhaldsmynd.
Sverrir Jakobsson
Múrinn
www.murinn.is
Dagur og börn
Dagur [Sigurðarson] þorði alla
tíð að segja það sem honum bjó í
brjósti, eða þegja eftir atvikum, og
skapar það honum sérstöðu í ís-
lenskri ljóðagerð. Hann var oft kall-
aður „ĺenfant terrible“, og er sú um-
sögn alls ekki fjarri lagi: Börn eru
að jafnaði falslaus og einlæg, oft á
tíðum einþykk, óviðráðanleg og
óþægilega hreinskilin. Þau eru oft-
ast skemmtileg en geta líka verið
þreytandi og baldin með óþrjót-
andi brellur og uppátæki allan
guðslangan daginn. Þegar dagur
er kominn að kveldi og maður getur
loks virt þau fyrir sér í friði og ró
virðist manni augljóst að án þeirra
væri veröldin vonlaus martröð.
Elín Sigurðardóttir
Kistan
www.kistan.is
Morgunblaðið/Sigurður Jökull
Leiðist þetta starf!
UTAN LEIÐAR