Lesbók Morgunblaðsins - 23.03.2002, Page 8

8 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 23. MARS 2002
H
ALLDÓR Laxness hefur átt
langa samfylgd með Lands-
bókasafni, bæði lífs og lið-
inn. Þar leitaði hann heim-
ilda þegar hann aflaði sér
fanga til ýmissa megin-
skáldverka sinna, þangað
tóku handrit hans að berast
til varðveislu þegar upp úr miðri öldinni, og í
Landsbókasafni, bæði hinu eldra og yngra,
hafa sýningar á verkum hans verið haldnar á
ýmsum tímum.
Höfundur yfir fimmtíu bóka
Í 7. árgangi Ritmenntar, ársrits Lands-
bókasafns, sem út kemur í dag (einnig sem
sérútgáfa undir heitinu Þar ríkir fegurðin ein)
birtist skrá um rit Halldórs á íslensku og er-
lendum tungum, og er hún viðbót við skrár
sem áður höfðu birst í Árbók Landsbóka-
safns, fyrst 1956, síðan 1971 og loks 1993.
Þessar skrár spanna nú rúmlega áttatíu ára
tímabil (1919–2002) og leiða í ljós að rit Hall-
dórs losa nú 50 bindi og hafa komið út á rúm-
lega fjörutíu tungumálum. Útgáfur bóka hans
á Íslandi eru orðnar um 250, og erlendar út-
gáfur, að meðtöldum endurprentunum, eru
um 500.
Staður Halldórs Laxness
Nálega öll þessi rit eru til í Landsbókasafni
og standa þar saman, vel sýnileg gestum og
gangandi – mynda í safninu „stað Halldórs
Laxness“, sem þáverandi menntamálaráð-
herra, Svavar Gestsson, gaf fyrirheit um að
markaður yrði í væntanlegri Þjóðarbókhlöðu,
þegar hann í október 1989 afhenti Lands-
bókasafni til varðveislu styttu af skáldinu eft-
ir norska listamanninn Nils Aas. Með þessu
vildi ríkisstjórnin minnast þess að liðin voru
70 ár frá útkomu Barns náttúrunnar. Styttan
eftir Nils Aas stendur nú hjá sérsafni skálds-
ins.
Handrit, riss og prófarkir
Eins og kunnugt er stóð Peter Hallberg
fremstur í flokki þeirra sem rannsökuðu höf-
undarferil Halldórs Laxness. Hann átti rík-
astan þátt í því að farið var að hirða um hand-
rit skáldsins. Þar á meðal voru margvísleg
drög sem voru undanfari hinna útgefnu skáld-
verka. Landsbókasafn varðveitir mikið af
slíku efni (sjá grein Ögmundar Helgasonar:
Handrit Halldórs Laxness, í Ritmennt 7), og
er sitthvað af því frá Peter komið, enda lætur
hann þá ósk í ljós í grein sem hann skrifaði
um Halldór í Árbók Landsbókasafns 1955–56
að vonandi verði „einhvern tíma öllum hand-
ritum hans komið fyrir í Landsbókasafni Ís-
lands, þar sem þau munu koma vísindunum
að bestum notum“. Fyrsti skerfurinn kom þó
um hendur Sigurðar Nordals, svo sem handrit
Íslandsklukkunnar. Þegar á leið fóru svo
gögn að berast beint frá skáldinu sjálfu, þar á
meðal ýmislegt torlesið riss og strikaðar próf-
arkir, allt vel þegið efni eigi að síður. Og
nokkru eftir að hið nýja safn í Þjóðarbók-
hlöðu, Landsbókasafn Íslands – Háskólabóka-
safn, tók til starfa kom að því að formleg af-
hending handrita Halldórs færi fram. Var til
þess valinn dagur íslenskrar tungu, í fyrsta
skipti sem hann var haldinn hátíðlegur, 16.
nóvember 1996. Boðað var til hátíðarsam-
komu í safninu og jafnframt efnt til sýningar
á völdu efni úr gögnum skáldsins. Fjölmenni
var á samkomunni, hátt á þriðja hundrað
manns. Auk ræðuhalda og upplestra söng Kór
Menntaskólans við Hamrahlíð, en hámarki
náði þó samkoman með ávarpi Auðar Laxness
þegar hún afhenti gögn eiginmanns síns.
Hann var þá enn á lífi og dvaldist háaldraður
á heilsuhæli. (Sjá Ritmennt 2 (1997), bls. 127–
40.)
Þegar hin formlega afhending fór fram var
enn mikið af gögnum á Gljúfrasteini, m.a.
sendibréf, en Halldór var ótrúlega iðinn við
bréfaskriftir og fékk því ógrynni bréfa. Þessi
gögn hafa nú flest verið flutt í Landsbóka-
safn, en safninu væri mikill fengur að því að
eignast sem mest af bréfum sem Halldór rit-
aði sjálfur og nú liggja víðs vegar hjá viðtak-
endum bréfanna eða afkomendum þeirra.
Veruleg hætta er á að slík bréf fari for-
görðum enda þótt vitað sé að margir eig-
endanna hafi fulla gát á um varðveislu þeirra.
Erlendskassi opnaður
Einn er sá pennavinur Halldórs sem líklega
fékk fleiri bréf frá honum en nokkur annar,
Erlendur í Unuhúsi. Kassi sem honum var
merktur hafði legið innsiglaður í Landsbóka-
safni áratugum saman, og vissi enginn með
vissu hvað hann hafði að geyma. Heimilt var
að opna kassann þegar árið 2000 rynni upp.
Það ár var Reykjavík ein af menningarborg-
um Evrópu eins og kunnugt er, og hófst hin
formlega dagskrá af því tilefni laugardaginn
29. janúar. Safnið ákvað að verða fyrst til og
efndi til „Morgunverðar með Erlendi í Unu-
húsi“ kl. 8:15 þennan dag. Samkoman var fjöl-
sótt, og var borgarstjórinn í Reykjavík, Ingi-
björg Sólrún Gísladóttir, fengin til að spretta
upp innsiglinu. Í ljós komu bréf til Erlends
frá mörgum listamönnum og skáldum, svo
sem Þórbergi og Nínu Tryggvadóttur, en
„JASO, ÞÚ
ERT HÆTTUR
Í SKÓLA“
Frú Auður Sveinsdóttir flytur ávarp sitt við afhendingu handrita manns síns. Hún lét þess getið við
þá sem fyrir samkomunni stóðu að þetta væri í fyrsta skipti sem hún flytti ávarp opinberlega.
Landsbókasafn Íslands – Háskólabókasafn
gefur í dag út ritið Þar ríkir fegurðin ein – Öld
með Halldóri Laxness, en það er sérútgáfa af
7. árgangi Ritmenntar, sem er ársrit safnsins. Myndin er af spjaldi þar sem færð voru til bókar
heimlán Halldórs Kiljans Laxness úr Landsbóka-
safni um árabil. Hér sést m.a. að hann var farinn
að heyja sér efni í Íslandsklukkuna þegar á árinu
1932, eða fullum áratug áður en bókin kom
fyrst út. Þessar útlánaskrár voru meðal þeirra
heimilda sem Eiríkur Jónsson studdist við þegar
hann var að efna í bók sína Rætur Íslandsklukk-
unnar. Þar er t.a.m. bent á hvernig Halldór meitl-
ar og umskapar texta í hinni dönsku hersögu
Ottos Vaupell og lætur hann verða sér aflvaka
sjálfstæðrar sköpunar.
Það er frekar fátítt að höfundar nái að fagna sjötíu ára rithöfundarafmæli. Trúlega hefur það verið
hin síðasta af mörgum ferðum Halldórs Laxness í Landsbókasafn, þegar dótturdóttir hans, Auður
Jónsdóttir, þá 16 ára, afhjúpaði styttu af afa sínum 26. október 1989. Halldór var þá 87 ára og
sést hér virða fyrir sér bústuna sem Norðmaðurinn Nils Aas hafði gert af honum fáum árum áður.
Samfylgd Halldórs Laxness og Landsbókasafns
E F T I R E I N A R S I G U R Ð S S O N
Ljósmynd/Helgi Braga