Lesbók Morgunblaðsins - 11.05.2002, Síða 2

2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 11. MAÍ 2002
RIT franska fræðimannsins
Tzvetan Todorov, Imperfect
Garden (Le jardin imparfait/
Ófullkominn
garður) hefur
verið gefið út í
enskri þýðingu. Í
verkinu kannar
Todorov rætur,
mörk og mögu-
leika húm-
anískrar hugs-
unar, jafnframt
því sem fjallað er
um verk forvígismanna húm-
anismans, s.s. Montaigne, Rouss-
eau og Constant, en einnig Des-
cartes, Montesquieu og
Toqueville. Í hverjum kafla bók-
arinnar einbeitir höfundurinn
sér jafnframt að einu megintil-
vistarþema, sem eru frelsi, fé-
lagslegt líf, ást, sjálf, siðferði og
tjáning. Þá les Todorov for-
sendur húmanismans saman við
önnur hugmyndakerfi.
Tzvetan Todorov er einn af
fremstu fræðimönnum samtíð-
arinnar, og var meðal spor-
göngumanna í strúktúralískri
greiningarfræði.
Leik- og sagnaskáldið
Michael Frayn
BRESKI rithöfundurinn Michael
Frayn hefur sent frá sér nýja
skáldsögu, Spies: A Novel
(Njósnarar:
Skáldsaga). Sag-
an lýsir endur-
komu sextugs
manns til æsku-
slóða sinna, þ.e.
smábæjar í Eng-
landi. Þar leitast
söguhetjan við að
henda reiður á
þeim atburðum
sem áttu sér stað í bænum fyrir
rúmum 50 árum, þegar heims-
styrjöldin síðari geisaði. Bókin er
samkvæmt umsögnum á bókavef
Amazon spennuþrungin, drama-
tísk og þrungin fortíðarþrá.
Michael Frayn sem er búsettur
í London hefur sent frá sér níu
skáldsögur, þar á meðal met-
sölubókina Headlong sem til-
nefnd var til Booker-verð-
launanna. Margir þekkja Frayn
þó betur sem leikskáld en hann
hefur skrifað þrettán leikrit.
Meðal þeirra þekktustu eru Nois-
es Off og Copenhagen, sem vann
til þrennra Tony-verðlauna árið
1999.
Heimsvaldastefnan og lífs-
viðhorf Rudyards Kiplings
DAVID Gilmour hefur skrifað
ævisögu um breska skáldið
Rudyard Kipling. Ber hún heitið
The Long Recessional: The
Imperial Life of Rudyard Kipling
(Útgöngusálmurinn: Heims-
valdastefna og Rudyard Kipl-
ing). Rudyard Kipling þykir með
betri rithöfundum Breta en hann
var uppi á árunum 1865–1936.
Hann var mjög ungur að árum
þegar hann vakti athygli með
frásögnum sínum af bresku lífi í
nýlendunni Indlandi en árið 1907
hlaut hann Nóbelsverðlaunin.
Kipling var mjög hliðhollur
breskri heimsvaldastefnu og
mörkuðu lífsviðhorf hans mjög
skáldskap hans og önnur skrif.
Hann var jafnframt atkvæða-
mikil persóna í breskri sögu og
þykir mörgum lífshlaup hans
tákngera endalok hins glæsta
breska heimsveldis. Í hinni nýju
ævisögu fjallar Gilmour um rit-
höfundinn í ljósi þeirrar hug-
myndafræðilegu stöðu sem hann
staðsetti sig í. David Gilmour
hefur skrifað bækur um bók-
menntasögu og pólitíska sögu,
auk tveggja ævisagna sem unnið
hafa til verðlauna.
ERLENDAR
BÆKUR
Todorov og
húmanisminn
Tzvetan Todorov
Rudyard Kipling
IListahátíð verður sett í dag með viðeigandi viðhöfnog dagskráin er venju fremur fjölbreytt og glæsileg.
Innlendir og erlendir listamenn verða bornir á hönd-
um næstu þrjár vikur og tónlist, myndlist, leiklist og
dans í fjölbreyttum myndum verða á boðstólum.
IIÞegar kemur að þætti fjölmiðlanna í þessu sjón-arspili listanna sem hefst í dag þá verður alltaf
viss gengisfelling á verðgildi stóru lýsingarorðanna
þar sem ekki er við hæfi að gera gæðamun á fram-
lagi þeirra sem leggja til kúnst sína. Allir eru í
„fremstu röð“, „heimsþekktir“, hafa hlotið „fjölda við-
urkenninga og verðlauna“ eða eru „margverðlaun-
aðir“ og hafa farið óslitna „sigurför um heiminn“ á
undanförnum árum. Ekki þarf að efast um að þetta
sé allt satt og rétt, en stóru orðin hafa óneitanlega
misst nokkuð af upprunalegum þunga sínum þegar
þau eru notuð nánast daglega árið um kring og ekki
geymd sérstaklega til notkunar á hátíðastundum.
Allir listamenn sem hingað koma eru nefnilega „í
fremstu röð“, „heimsþekktir“, hafa hlotið „fjölda við-
urkenninga og verðlauna“ eða eru „margverðlaun-
aðir“ og hafa farið óslitna „sigurför um heiminn“ á
undanförnum árum“. Vandi þeirra sem ætla að
draga einhverja marktæka ályktun af orðskrúðinu
er að reyna að gera sér grein fyrir af samhenginu
hvort þau eigi við rök að styðjast eða hvort listamað-
urinn höfði með einhverjum hætti þannig til þeirra
að ástæða sé til að berja viðburðinn augum.
IIIHollendingurinn fljúgandi er einn af stærstuviðburðum Listahátíðar og brestur á í kvöld
með frumsýningu í Þjóðleikhúsinu. Þar er hver
stjarnan upp af annarri, söngvarar og listrænir
stjórnendur í fremstu röð og ekki þarf að efast um
verkið sem hefur fyrir löngu fest sig í sessi á 150 ára
göngu sinni um óperusvið heimsins. Allar forsendur
eru því fyrir að taka sterkt til orða og beita stóru lýs-
ingarorðunum óspart. Spennan um útkomuna felst
þó fyrst og fremst í því hvernig þessum tilteknu lista-
mönnum tekst til í glímunni við Wagner, hann
stendur keikur eftir hvernig sem veltist.
IVSalka Valka er nýtt dansverk eftir Auði Bjarna-dóttur við tónlist eftir ungt tónskáld, Úlfar Inga
Haraldsson. Það verður frumsýnt í Borgarleikhús-
inu í dag. Þar takast íslenskir listamenn á við eitt af
höfuðverkum Halldórs Laxness og túlka það í tónlist
og dansi. Vafalaust er óhætt að hafa uppi stóru orðin
um þennan viðburð þó að ekki sé fyrirfram vitað
hvernig til tekst. Frumsköpun íslenskra listamanna
er undantekningarlaust meira spennandi en end-
urgerðir og túlkanir erlendra verka, hvort heldur
eru klassísk eða nýrri af nálinni. Öll list, tónlist,
dans, myndlist og leiklist, er í upphafi frumsköpun
og rennt er blint í sjóinn með útkomuna. Það er eðli
listanna og krafturinn sem knýr listamanninn
áfram er að skapa án umhugsunar um niðurstöð-
una. Því fleiri stærðir sem eru þekktar í ferlinu, orðs-
tír listamannanna og verksins, því nær færist út-
koman lögmálum markaðarins. Hjá því verður ekki
komist. Listahátíð í Reykjavík 2002 er sambland
áhættu af frumsköpun með þáttöku þekktra og við-
urkenndra listamanna. Alltaf má deila um hlut-
föllin en dagskráin virðist „fjölbreytt og við hæfi
flestra“.
NEÐANMÁLS
M
IG rak í rogastans sl.
mánudag þegar ég las
leiðara Jónasar Krist-
jánssonar í Frétta-
blaðinu. Ég hélt að Jón-
as hefði vit og aldur til
að senda ekki frá sér
annað eins og þar mátti
lesa. Mánudagsleiðari þessi fjallaði um opinber-
an stuðning við listir og þykir leiðarahöfundi lít-
ið til slíks athæfis koma eða listamanna yf-
irleitt. Ég elti ekki ólar við það þótt Jónas kenni
listalíf okkar við meðalmennsku, sú skrýtna af-
staða ritstjóra sem stóð að menningarverðlaun-
um til margra ára skaðar hann sjálfan mest.
Hitt er svaravert er hann segir: „Norrænar
þjóðir beita úthlutunarnefndum til að halda
uppi menningu, en engilsaxar treysta mark-
aðinum. Á Norðurlöndum hafa listamenn út-
hlutunarnefndir fremur en markaðinn í huga,
en í stóru löndunum hafa þeir markaðinn í huga
fremur en úthlutunarnefndir. Þessi mismunur
viðhorfa hefur áhrif á störf listamana.“
Þarna skjóta kunnuglegir fordómar upp kolli.
Því hefur svo oft verið haldið ranglega fram að
Englendingar og Bandaríkjamenn skari fram
úr í listum vegna þess að listalíf þessara þjóða
sé háð eftirspurn á markaði. Það er einfaldlega
rangt að „engilsaxar“ setji traust á markaðinn
þegar listsköpun er annars vegar. Það er sömu-
leiðis rangt að Norðurlandaþjóðir séu eitthvað
öðruvísi með þessi mál en aðrar þjóðir. Ég skil
ekki hverju það þjónar að halda annarri eins
vitleysu fram.
Ef við viljum skoða málin nánar nægir að
fara inn á heimasíðu Listráðsins á Englandi
(Arts Council of England) á slóðinni http://
www.artscouncil.org.uk/ til að sjá að í ár út-
hlutar ráðið tæplega 300 milljón enskum pund-
um til stuðnings listum í landinu. Ekki nóg með
það, því í viðbót kemur svo drjúgur skerfur af
lottótekjum, ólíkt því sem hér gerist, auk pró-
sentu af miðasölu á listviðburði (skemmtana-
skatturinn sællar minningar). Þar við bætist að
borgar- og sveitarstjórnir verja líka dágóðum
upphæðum til eflingar listalífsins og eru þá
ótaldir þeir fjölmörgu sjóðir jafnt á vegum hins
opinbera og einkaaðila sem hafa það hlutverk
að styðja við listsköpun og menningarviðleitni.
Ef litið er til Bandaríkja Norður-Ameríku,
þess lands sem menn ímynda sér stöðugt í fá-
kænsku sinni að fari að ráðum markaðarins í
einu og öllu, nægir að fara inn á heimasíðu
hinnar risavöxnu ríkisstofnunar National End-
owment for the Arts á slóðinni http://arts.-
endow.gov/ til að komast að sannleikanum. Sú
stofnun útdeilir í ár ríflega 115 milljón dölum til
listsköpunar og hefur ráðstöfunarfé stofnunar-
innar hækkað um 10 milljón dali frá seinasta
ári.
Við þetta bætist að flest ef ekki öll ráðuneyti
stjórnarinnar í Washington hafa sérstaka sjóði
á sínum vegum til þess eins að styðja við listir
og er þá lítill munur á varnarmálaráðuneyti,
utanríkisráðuneyti, heilbrigðisráðuneyti, land-
búnaðarráðuneyti, umhverfisráðuneyti,
menntamálaráðuneyti eða hvaða öðru ráðuneyti
sem menn kjósa að nefna. Þá er ógetið um
stuðning fylkisstjórnanna, hverrar fyrir sig,
auk stuðnings borga og betur megandi bæj-
arfélaga, að ekki sé minnst á alla sjóðina sem
ýmist eru í eigu hins opinbera ellegar einka-
aðila. Einhverjum þykir þetta sjálfsagt ærið, en
fleiri matargöt eru þó ótalin, m.a. háskólarnir.
Sæmilega skynugir Englendingar og Banda-
ríkjamenn vita auðvitað að markaðurinn er
skynlaus skepna og líklegri til að valda tjóni en
verða til gagns þegar listsköpun er annars veg-
ar. Eða eins og mexíkóska Nóbelsskáldið Oct-
avio Paz sagði: „Blindur og heyrnarlaus mark-
aðurinn hefur hvorki ást á bókmenntum né
áhættu og kann ekki að velja. Ritskoðun hans
er ekki byggð á hugmyndafræði, því hann hefur
ekki hugmynd um eitt eða neitt.“ Af tómri forn-
eskjulegri einþykkni vilja sumir ekki horfast í
augu við þessa staðreynd hér á landi.
FJÖLMIÐLAR
LEIÐUR LEIÐARI LEIÐASTUR
Því hefur svo oft verið haldið
ranglega fram að Englendingar
og Bandaríkjamenn skari fram
úr í listum vegna þess að listalíf
þessara þjóða sé háð eftirspurn á
markaði. Það er einfaldlega
rangt að „engilsaxar“ setji
traust á markaðinn þegar list-
sköpun er annars vegar.
Á R N I I B S E N
BANDARÍSKU mannréttinda-
samtökin Human Rights Watch segja
nú að ljóst sé að Ísraelsher hafi gerst
sekur um stríðsglæpi í búðunum í
Jenín og telja að ríflega 50 Palest-
ínumenn hafi fallið sem er reyndar
minna en Palestínumenn sjálfir halda
fram. Hins vegar er talið að rúmlega
tuttugu af hinum föllnu hafi verið
óbreyttir borgarar. Þegar Palest-
ínumenn eiga í hlut heitir þetta að
„ekki hafi verið framið fjöldamorð“
(en þegar þýskir skólanemar drepa á
annan tug manna vita menn hvað
þetta heitir). Engar aðgerðir eru fyr-
irhugaðar af hálfu Vesturlanda
vegna þessa og Ísraelsmenn virðast
verða látnir óáreittir enn um hríð.
www.murinn.is
Dag nokkurn sló Erzsébet í reiði
sinni til þjónustustúlku, svo blóð
hennar féll á nakið hörund hennar –
og þá gerðist undarlegur viðburður:
húðin breytti um yfirbragð, varð
ferskari, bjartari og mýkri viðkomu.
Greifynjan ráðgaðist þegar í stað við
Darvúlíu, sem taldi henni trú um að
blóð óspjallaðra meyja fæli í sér
töfraþrunginn endurnýjunarmátt.
Erzsébet hafði því að eigin mati fund-
ið ódauðleikaaðferð, tæki til að end-
urheimta og viðhalda eilífum æsku-
blóma, enda trúði hún gömlum
fræðum um að blóð fólks fæli í sér lík-
amlega og andlega eiginleika þess,
að ungur dreyri gæti skákað storkn-
un ellinnar. Hún sannfærðist um að
baðaði hún sig upp úr eða drykki
blóð ungra meyja yrði hún dýrðleg
sem forðum, enda tóku nú við tímar
blóðsúthellinga í Csejthekastala.
kistan.is
Morgunblaðið/Ómar
Bognar en brotnar ekki.
EKKI
FJÖLDA-
MORÐ