Lesbók Morgunblaðsins

Ulloq
Ataaseq assigiiaat ilaat
Saqqummersitaq pingaarneq:

Lesbók Morgunblaðsins - 27.07.2002, Qupperneq 3

Lesbók Morgunblaðsins - 27.07.2002, Qupperneq 3
Múmínálfarnir hafa verið eitt vinsælasta lesefni barna í meira en hálfa öld og ekki fer hjá því að fullorðnir hafi hrifist líka. Bára Magn- úsdóttir skoðar heim Múmínálfanna sem Tove Jansson skrifaði um þrettán bækur. Borg á Mýrum hefur verið kirkjustaður í þúsund ár. Hjalti Hugason rekur sögu staðarins sem á sögu- frægð sína ekki síst því að þakka að jörðin var þungamiðja í landnámi Skalla-Gríms Kveldúlfssonar, fæðingarstaður og höf- uðból Egils sonar hans og því mikilvægur þáttur í sögusviði Egils sögu. LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 27. JÚLÍ 2002 3 S JALDAN hefur önnur eins veislu- og hátíðargleði ríkt á Íslandi og um þessar mund- ir. Hátíðarárið mikla 2000 náði ekki að ofmetta lyst landsmanna á listviðburðum, menningarhátíðum, héraðs- mótum og söguveislum, eins og bölsýnismenn spáðu. Þvert á móti virðist það hafa kveikt með þjóðinni óslökkvandi þorsta í fögnuð og hátíðahöld af öllu tagi. Nú er varla nokkurt íslenskt byggðarlag, sem rís undir nafni, sem ekki hefur komið sér upp einhvers konar hátíð til að kæta heimamenn og laða til sín veisluglaða ferða- langa. Og fjölbreytnin er mikil; Reykvíkingar hafa þegar haldið glæsilega Listahátíð og Hátíð hafsins, Reyknesingar tendra sína Ljósanótt og Hvergerðingar njóta Blómstrandi daga. Kraftaverkafólk á Sögu- setrinu á Hvolsvelli hefur gert söguveislu í anda Njálu að ómissandi viðburði á meðan Hornfirðingar halda Humarhátíð og Hér- aðsbúar syngja sig inn í bjartar nætur á óp- eruhátíð. Dalvíkingar bjóða landsmönnum að veisluborði á Fiskideginum mikla og Skagfirðingar slá ekki feilnótu þegar kem- ur að viðburðum tengdum hestamennsku. Strandamenn rifja upp æsilegra galdra- sögu héraðsins, Dalamenn heiðra minningu Eiríks rauða og aðalpersóna Laxdælu, en frændsemin er Breiðfirðingum ofarlega í huga á færeyskum dögum líkt og afkom- endum Egils á Borg, sem nú undirbúa mik- inn fögnuð gömlu kempunni til heiðurs. Þetta er allnokkur upptalning – en ekki nema brot af því sem hátíðahaldarar bar- dúsa á þessum stuttu sumarmánuðum. Landsfræg þjóðhátíð í Eyjum og útihátíðir um land allt eru svo enn annar kapítuli. Í gegnum þessar hátíðir uppgötva menn áður gleymt stolt af heimahéraði og sögu, náttúruundrum og kynlegum kvistum. Við speglum okkur hvert í öðru, uppdubbuð og meyr í hjarta og finnum að þrátt fyrir allt erum við ágæt og uppfull af kærleika í garð náungans. Sérstakir viðburðir af þessu tagi eru því í eðli sínu talsvert tilfinninga- þrungnir og löngun okkar til að taka þátt í þeim er angi af þeirri grundvallarþörf að tilheyra stærri hópi s.s. byggðarlagi, borg- arsamfélagi eða þjóð. Hátíðir og viðburðir geta þannig verið mjög mögnuð upplifun, eflt samstöðu og almenna vellíðan hátíð- argesta. Um þetta þarf væntanlega ekki að fara fleiri orðum nú í kjölfar heimsmeist- aramótsins í knattspyrnu; hið fullkomna dæmi um ofurviðburð sem hefur mikil áhrif um allan heim. Hátíðarhöld eru í grundvallaratriðum sprottin af þríþættum meiði; nátt- úrutengdum, þjóðernislegum og trúar- legum. Iðulega má rekja upprunann til náttúrunnar eins og sjá má í viðburðum sem marka árstíðaskipti, tímamót í ræktun eða uppskeru og oftar en ekki hafa slíkar hátíðir verið með tímanum færðar í trúar- legan búning. Ljósasta dæmið um þetta eru jólin, sem að uppruna eru hátíð vaxandi dagsbirtu og væntanlegrar vorkomu. Eitt skemmtilegasta dæmið um slíka hátíð, sem einnig er sprelllifandi eftir meira en tvö þúsund ára sögu, er karnivalið – eða kjöt- kveðjan. Til að byrja með var karnivalið sennilega vorblót sem, haldið var til heiðurs lífskrafti og endurnýjun, en ýmsir siðir tengdir þessum uppruna hafa haldist. Nafnið er dregið af latnesku orðunum Carne vale, sem þýða kjötið kvatt og kom til þegar kaþólska kirkjan sló eign sinni á hin heiðnu vorblót og tengdi lönguföstunni í aðdraganda páska. Á kjötkveðjuhátíðinni var allt leyfilegt. Á miðöldum var hátíðin strax mikilvægur ventill fyrir alþýðuna, því þá var öllu snúið á hvolf; höfðingjar urðu um stund að rétt- lausum betlurum, prestar og prelátar að skotspæni háðs og galgopaskapar þeirra sem að öllu jöfnu titruðu af guðsótta í ná- vist kirkjunnar manna. Siðferðisboðorð og lögmál samfélagsins voru ekki lengur al- gild. Kjötkveðjendur klæddu sig upp í lit- skrúðuga og kostulega búninga – eða af- klæddust meira en siðsamt þótti, léku tónlist og leikþætti á götum úti og slepptu fram af sér beislinu í mat og drykk. En gríman var þó mikilvægasti hluti hátíð- arinnar. Hún jók á leikrænt gildi og varð skjól fyrir taumleysi og óhóf. Kjöt- kveðjugrímur hafa þróast út í að verða hrein listaverk eins og sjá má í Feneyjum, þar sem ströng viðurlög voru við því að af- hjúpa þann sem undir grímunni leyndist. Kjötkveðjuhátíðirnar hafa þróast í ólíkar áttir en eru enn haldnar við mikinn fögnuð víða um heim. Þekktustu kjötkveðjuhátíð- irnar eru haldnar í Ríó de Janero, Fen- eyjum og New Orleans, þar sem menn kalla hátíðina Mardi Gras. Við Íslendingar höf- um hins vegar ekki verið neitt sérstaklega gjarnir á að sleppa fram af okkur beislinu í kjötkveðjustíl. Til skamms tíma höfum við komist næst þessari ævafornu uppreist- arsemi með tiltölulega sakleysislegri út- færslu í formi öskudagsins, sem helst hefur verið haldinn af einhverri alvöru á Ak- ureyri, í mínum gamla heimabæ. En þrátt fyrir barnslegt yfirbragð hefur öskudag- urinn öll sömu elementin og fyrirmyndin. Bernskuminningin er í það minnsta tengd mikilli tilhlökkun og óljósri tilfinningu fyrir háska og stjórnleysi. Í þreifandi myrkri morgunsársins fengu kornung börn að leggja í leiðangur langt út fyrir heimaslóð- ir, gjarnan klædd eins karlar og kerlingar, óvættir eða ævintýraverur. Við höfðum tímabundið leyfi til að troða upp hvar sem okkur sýndist og heimta fyrir það eins mik- ið sælgæti og hægt var að rogast með heim í stærsta koddaverinu hennar mömmu. Nú horfir enn til betri vegar fyrir gleði- menn og konur, sem vilja kætast af nokkr- um krafti. Höfuðborgin hefur iðað af litlum götuhátíðum og skemmtilegum uppá- komum í sumar en ágúst færir okkur stærstu einstöku hátíð ársins og jafnframt þá djörfustu og gáskafyllstu. Menning- arnótt er orðin jafn órjúfanlega tengd Reykjavík og Tjörnin eða Hallgrímskirkja. Það eru þó Hinsegin dagar – hátíð samkyn- hneigðra – sem án efa komast næst því að vera okkar eigið íslenska karnival með skrúðgöngu, litríkum búningum og grímu- klæddum furðuverum, taumlausri lífsgleði og ögrun viðtekinna gilda. Hátíðir eru orðnar miklu margslungnari fyrirbæri en svo að hægt sé að afgreiða þær sem einfalt birtingarform tiltekinnar menningar. Sérstakir viðburðir eru jafn- framt lykillinn að þeirri upplifunarneyslu sem er hreyfiaflið í ferðamennsku um allan heim. Ofurviðburðir, eins og Ólympíuleikar eða heimsmeistarakeppnir búa til nýtt landslag í vitund okkar um heiminn. Hátíð- ir eru sjálfar orðnar að miðlinum; upp- spretta reynslu af nýjum stöðum – und- ursamlegt sjónarspil og skemmtun í bland við innilegar tilfinningar og sterkari sam- hygð meðal þess samfélags sem tekur þátt í þeim. Þótt hvorki fasta né yfirbót fylgi í kjöl- farið má svo einu gilda. IÐRUNARLAUS KJÖTKVEÐJA RABB S V A N H I L D U R K O N R Á Ð S D Ó T T I R s k o n n @ r h u s . r v k . i s EGILL SKALLAGRÍMSSON SONATORREK Mjök erum tregt tungu at hræra eða loptvætt ljóðpundara; esa nú vænligt of Viðurs þýfi né hógdrægt ór hugar fylgsni. Esa auðþeystr þvít ekki veldr höfugligr, ór hyggju stað fagnafundr Friggjar niðja, ár borinn ór Jötunheimum, lastalauss es lifnaði á Nökkvers nökkva bragi. Jötuns hals undir þjóta Náins niðr fyr naustdyrum Egill orti kvæðið Sonatorrek eftir syni sína Gunnar og Böðvar. UPPHAF LESBOK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING LISTIR 2 7 . T Ö L U B L A Ð - 7 7 . Á R G A N G U R EFNI Heim- spekingar deildu um uppbyggingu veruleikans á 18. öld, ekki síst um mónöðufræði Leibniz. Ungur íslenskur stúdent í Kaupmannahöfn, Þorleifur Þorleifsson, átti óvænt innlegg í þessa umræðu eins og fram kemur í grein eftir Henry Alexander Henrysson. Fangelsi sem arðbær iðnaður nefnist þekkt bók eftir norska afbrotafræð- inginn Nils Christie en hann mun halda erindi á þingi norrænna fé- lagsfræðinga hérlendis í ágúst. Álfgeir L. Kristjánsson og Helgi Gunnlaugsson fjalla um bókina sem valdið hefur miklum deilum á undanförnum árum. FORSÍÐUMYNDIN er af verki eftir palestínsku listakonuna Lailu Shawa (f. 1940) en hún er með- al þátttakenda í sýningu Listasafns Akureyrar, Milli goðsagnar og veruleika, sem opnuð verður í dag. Heiti verksins er Fjarlægur draumur (Olía á striga, 1988,100 x 75 sm).

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.