Lesbók Morgunblaðsins - 03.08.2002, Blaðsíða 2

2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 3. ÁGÚST 2002
SJÁLFSÆVISAGA bandaríska
rithöfundarins Augusten X.
Burroughs, Running With Sciss-
ors, sem útleggja má sem Hlaup-
ið með skæri, hefur vakið sterk
viðbrögð hjá bandarískum bók-
mennta-
gagnrýnendum.
Sagan, sem
Burroughs segir
með öllu sanna,
lýsir uppvaxt-
arárum hans hjá
manískri móður
sem síðar gefur
hann fjölskyldu
geðlæknis síns til
ættleiðingar. Sú
fjölskylda reyndist þó ekki síður
sérkennileg en þeir heim-
ilishættir sem Burroughs átti að
venjast. Börnin á heimilinu voru
hvött til lyfjaneyslu, jólatréð stóð
inni í stofu þar til í maí, framtíðin
var lesin úr hægðum heimilisföð-
urins og lítið mál gert úr kyn-
ferðislegu sambandi Burroghs,
þá 13 ára, við sér mun eldri
mann.
Bókin hefur vakið sterk við-
brögð og segja gagnrýnendur
engan sem hana les vera ósnort-
in. Sumum kunni að mislíka hún
illilega á meðan hún veki ómælda
aðdáun annarra.
Súrrealískt Ísland
BANDARÍSKI rithöfundurinn
Jim Kruseo valdi sinni fyrstu
skáldsögu nafnið Iceland, eða Ís-
land. En sagan er allsérkennileg
og að mati gagnrýnanda Hemi-
spheres-tímaritsins virkar hún á
lesandann líkt og töframaður
haldi vantrúaða áhorfendum full-
komlega á valdi sínu. Þrátt fyrir
heitið gerist aðeins lítill hluti sög-
unnar á Íslandi, en söguhetjan
Paul, fársjúkur maður sem hefur
þann starfa að gera við ritvélar,
býr á landinu í nokkur ár eftir að
hafa komið þangað á ferðalagi og
upplifir skelfilega lífsreynslu í
eldfjallagíg. Sagan þykir súrreal-
ísk og á köflum fyndin, en jafn-
framt truflandi sé kafað of djúpt í
merkingu hennar.
Póstmódernísk Borg
CITY, eins og ensk útgáfa verks
spænska rithöfundarins Aless-
andro Baricco hefur verið nefnd,
segir sögu Gould, 13 ára undra-
barns sem býr við mikinn þrýst-
ing kennara sinna sem telja
drenginn færan um að vinna
Nóbelsverðlaun.
Þroski drengsins
að öllu öðru leyti
er hins vegar
mun minni en
jafnaldra hans.
Líf Goulds tekur
því umtalsverðum
stakkaskiptum er
hann kynnist
Shatzy Shell, þrí-
tugri konu sem
vinnur við að gera skoðanakann-
anir. Í stað þess að fá svör við
spurningum sínum jafnhratt og
unnt er á Shell það hins vegar á
hættu að eiga hálftíma trún-
aðarsamtöl við þá sem eru á hin-
um enda línunnar. Samband
þessara tveggja sérkennilegu
einstaklinga þróast eftir því sem
á City líður þó stór hluti sög-
unnar sé sagður í stökum sögu-
brotum frá sjónarhorni annars
þeirra. Með sögunni leitast Bar-
icco líka við að tengja sögur sem
lítið virðast eiga sameiginlegt og
að sögn New York Times að
vinna úr þeim póstmóderníska
hetjusögu. Sú ætlun hans tekst
ekki alltaf að mati gagnrýnanda
blaðsins, en Baricco þykir standa
sig hvað best sem smásagnahöf-
undur, þótt sagan búi engu að
síður yfir gáskafullum sjarma.
ERLENDAR
BÆKUR
Hlaupið
með skæri
Augusten X.
Burroughs
Alessandro
Baricco
VERSLUNARMANNAHELGIN er feitur hval-
reki í hallæri fjölmiðlanna undanfarnar vikur. Um
miðjan júlí birtast heilsíðuauglýsingar dagblað-
anna um hátíðahöld hér og hvar um landið og veð-
urfréttir sjónvarpsstöðvanna öðlast skyndilega
gríðarlegt áhorf þegar þær fara að snúast um það
hvaða útisamkoma hreppi besta veðrið. Útvarps-
viðtöl við áhyggjufulla lögregluþjóna og glað-
beitta skemmtana- og mótshaldara óma í sífellu
ásamt sólríkum auglýsingum í sjónvarpi sem
ganga aðallega út á hvaða hljómsveitir muni halda
uppi fjörinu og hvaða styrktaraðilar komi að
skemmtuninni (oft lítt dulbúnar áfengisauglýsing-
ar). Spurningin er alltaf sú sama: HVAR ætlar
ÞÚ að vera um verslunarmannahelgina? – það er
ekki valkostur að sitja heima. Þeir sem þrátt fyrir
allt fara hvergi geta huggað sig við að boðið er upp
á sérstakt verslunarmannahelgarútvarp, sem fell-
ur víst í flokkinn Innlend dagskrárgerð, þar sem
farið verður á helstu samkomustaði, talað um veð-
ur og aðsókn, aðstöðu og helstu uppákomur í
beinni útsendingu, auk þess sem Umferðarráð
treður upp og gefur heilræði um akstur á vegum
úti.
Fyrir helgina er venju fremur rætt um þá að-
steðjandi ógn sem stafar af nauðgurum. Auglýs-
ingaherferðir og viðvaranir félagasamtaka á borð
við Stígamót hafa skilað miklum árangri, ekki síst
vegna þess að þar er gengið út frá raunveruleika
og þungbærri reynslu sauðdrukkinna og eftirlits-
lausra unglinga á myrkum og niðurrigndum tjald-
stæðum innan um tómar flöskur, sígarettustubba
og bréfarusl. Stúlkur eru t.d. hvattar til að halda
hópinn og hafa eftirlit hver með annarri, enda
staðreynd að kynferðisofbeldi beinist aðallega
gegn þeim. Og hinn bitri sannleikur er sá að ekki
er spurt hvort, heldur hversu margar nauðganir
verði framdar. Fæstar eru kærðar til lögreglu –
enda eru konur enn spurðar hvort þær hafi verið
undir áhrifum áfengis eða vímuefna þegar nauðg-
unin átti sér stað og hvernig þær hafi verið klædd-
ar en þær upplýsingar eru oftar en ekki notaðar
til að draga trúverðugleika fórnarlambanna í efa.
Í yfirstandandi herferð aðstandenda V-dagsins er
áróðrinum beint að karlmönnum. Það verður að
teljast mikilvægt skref fyrir mannkyn sem birtist
í viðleitninni til að taka ábyrgðina á glæpnum frá
þolandanum og færa hana yfir á gerandann.
Þótt gleðin muni vera við völd um helgina, ef
marka má þá mynd sem dregin er upp í auglýsing-
unum, er öllum ljóst að skuggahlið hátíðahald-
anna verður allsráðandi strax á mánudaginn. Þá
rekur miður kræsilegan hval á fjörur; æsifréttir af
fíkniefnasölu og -neyslu, skemmdarverkum, slys-
um, ofbeldi og nauðgunum. Til allrar hamingju
koma þó flestir heilir heim úr helgardjamminu en
alltof margir bera ör á sál og líkama eftir dans
gleðinnar. En hverjir eru það þá sem græða á
útihátíðum þegar upp er staðið? Eru það bæj-
arfélögin, skemmtikraftarnir, fjölmiðlarnir og at-
hafnaskáldin? Hver borgar brúsann? Eru það
skattborgararnir og tryggingafélögin? Útihátíðir,
eins og þær fara fram hér á landi, eru séríslenskt
fyrirbæri; enn ein birtingarmynd áunninnar
spennufíknar, langvarandi streitu, agaleysis og
lífshraða þjóðfélagsins. Vert er um þessar mundir
að minnast flugslyssins í Skerjafirði en ekki er
hægt annað en að dást að þrautseigju og dugnaði
aðstandenda ungmennanna sem fórust þar en
hugmyndafræði þeirra gengur út á að atburður-
inn verði víti til varnaðar; veki til umhugsunar um
samábyrgð og fái ekki að falla í kæruleysislega
gleymsku. Stendur ekki siðferðið völtum fótum
þegar það er óbeint samþykkt að megi kasta því
fyrir róða í trylltum frelsisdansi eina langa helgi á
ári?
FJÖLMIÐLAR
VITLAUSRAMANNAHELGIN
– ÍSLENSKT FRELSI
Þá rekur miður kræsilegan hval
á fjörur; æsifréttir af fíkniefna-
sölu og -neyslu, skemmdarverk-
um, slysum, ofbeldi og nauðg-
unum.
S T E I N U N N I N G A
Ó T T A R S D Ó T T I R
Í TEXTA lags hljómsveitarinnar Strangl-
ers „Ferskjur“ segir á þessa leið:
„Gangandi um strendur, horfandi á
ferskjur.“ og síðar, „Ó fjandi, þarna fer
ferðamannavagninn, það lítur því út
fyrir að ég sitji hér fastur í allt sumar,
hvílíkur bömmer, ég get hugsað mér
ýmsa verri staði til að vera á, eins og á
götunni, eða í ræsinu, eða jafnvel á
enda kjötteins“. Viðhorf þeirra kyrkjara
virðist nokkuð tvírætt, því þrátt fyrir að
þeir harmi strandlífið ekki beint, eru
hinir valkostirnir ekki beint fýsilegir.
Ég verð að viðurkenna að mér leið
nokkuð á þessa leið þar sem ég sat á
svölunum í íbúð minni í Benidorm og
horfði yfir útsýnið: íbúðablokkahringur,
með tveimur skörðum þarsem glitta
mátti í sjóinn þegar vel stóð á – það er
þegar hitamistrið lyfti sér örlítið. Og
þarna var ég mætt í annað sinn, já
góðir lesendur, ég játa, ég var líka á
Benidorm í fyrra (sagði einn Íslendingur
við mig í 17. júní veislunni: „Mikið er
ég fegin að það eru fleiri en ég sem eru
ekki beint stoltir af því að fara til
Benidorm“). [...]
Mér finnst eins og ég fari í hringi. Ég
ligg úti í sundlaugargarði með Ástríks-
bók öðrum megin og bók um gotnesku
stefnuna hinum megin. Á meðan ég
ákveð hvora ég eigi að lesa skoða ég
aðra gesti garðsins. Mér finnst skorta
nokkuð á þá sjónrænu ánægju sem
hafa má af fallegum og fáklæddum
karlmannskroppum. Þarna er fátt um
fína drætti en mikið af Bretum og Spán-
verjum. En ég sé ekki Bretann sem var
hér í fyrra með tattúið á maganum. Mér
sýndist þar standa Ten Bells, sem var
uppáhaldsbar Kobba Kviðristu á sínum
tíma. Það reyndist missýning. En sagan
er betri þannig. [...]
Hef ég ekki farið nema einu sinni á
ströndina? Best að fara aftur, þetta er
nú einu sinni sólarlandaferð. Og hitinn
ekki nema 37 stig, bara svalt. Hinir fisk-
arnir bíða spenntir eftir mér og saman
svömlum við stefnulaust um saltan sæ-
inn. Aðeins utar bíða hákarlarnir
átekta. Ég mæti stærðarinnar fiskatorfu
sem birtist utan úr bláma meira dýpis,
greinilega á flótta. Aftasta fisknum
blæðir úr sári rétt við sporðinn. Við
höldum okkur á grunnsævinu, en horf-
um annað slagið vökulum augum til
hafs.
Úlfhildur Dagsdóttir
Kistan.is
www.visir.is/kistanMorgunblaðið/Ómar
Undir íslenskri sól.
AFTUR TIL
BENIDORM
IRaunsæi er bókmenntaleg og listræn nálgun viðveruleikann. Eigi að síður eiga snilldarlega
gerð raunsæisverk það til að leiða menn á villi-
götur, blekkingin sem er innbyggð í verk af þessu
tagi getur verið svo vel úr garði gerð að hún
verður bókstaflega að veruleika.
IIDæmin eru óteljandi. Fjöldi skáldverka hefurverið lesinn sem sannleikur eins og til dæmis
Íslendinga sögurnar sem litið var á sem sagn-
fræðilegar heimildir um lífið á Íslandi á söguöld.
Fjölmargir samtímahöfundar hafa og lent í því
að hafa breyst í sögupersónur sínar. Steinunn
Sigurðardóttir þurfti til að mynda að sverja það
af sér í spjallþætti í sjónvarpi að hafa verið kenn-
ari í Menntaskólanum í Reykjavík eins og Alda í
Tímaþjófnum. Sumir láta og glepjast til að leika
eftir kúnstir og afrek skáldaðra persóna í þeirri
trú að sögur þeirra hafi verið algerlega raunhæf-
ar. Í grein um þrjár ferðabækur í Lesbók í dag er
til að mynda sagt frá því þegar franski rithöfund-
urinn Jean Cocteau hélt í fótspor Fileasar Foggs
umhverfis jörðina á 80 dögum.
IIIEn það er sem sé algengur misskilningur aðraunsæisverk séu nákvæm endurspeglun á
veruleikanum þótt mörg þeirra reyni að líkja eft-
ir honum. Oftar er ekki allt sem sýnist. Sum verk
hafa til dæmis hina raunsæju nálgun aðeins að
yfirskyni til þess að geta snúið út úr veru-
leikanum eða (af)lagað hann með einhverjum
hætti án þess að lesandinn eða áhorfandinn veiti
því athygli. Markmiðið er sem sagt ekki að líkja
eftir veruleikanum heldur að umskapa hann.
Ítalski málarinn Giovanni Antonio Canal
(1697-1768) er ákaflega skemmtilegt dæmi um
þetta. Canal var lengi ekki talinn til merkilegra
listamanna og oftast vísað til hans sem „ljós-
myndamálara Feneyja“ en hann málaði borg-
armyndir þaðan í raunsæislegum anda. Það
uppgötvaðist hins vegar ekki fyrr en seint og um
síðir að myndirnar voru ekki nákvæm end-
urspeglun á Feneyjum eins og haldið hafði verið.
Þrátt fyrir raunsætt yfirbragð voru þær grófar en
þó ákaflega fínlega gerðar afbakanir á fyrirmynd-
inni. Canal leit raunar ekki svo á að hann væri
að afbaka fyrirmyndir sínar heldur að end-
urskapa þær eða endurbæta. Þannig lagaði hann
samræmi og hlutföll milli bygginga, gerði lítil og
lokuð torg stærri og opnari, turna reisulegri og
svo framvegis. Og þetta gerði hann með svo
smekklegum hætti að enginn tók eftir því fyrr en
meira en tvö hundruð árum eftir að hann mál-
aði myndirnar.
IVFrændi Canals og lærisveinn, BernardoBellotto (1720-80), var hirðmálari í
Dresden og Varsjá. Í ljósi aðferðar þeirra frænda
er það kaldhæðið að borgaryfirvöld í Varsjá not-
uðu myndir Bellottos við endurreisn gamla borg-
arhlutans eftir seinni heimstyrjöld. Í stað eftirlík-
ingar af gamla bænum sitja borgarbúar því uppi
með eftirlíkingu af málverki.
NEÐANMÁLS