Lesbók Morgunblaðsins - 03.08.2002, Blaðsíða 14

Þ
AÐ er rúmlega þrjátíu stiga hiti á
Skeppshólmi þegar Djasshátíð
Stokkhólmsborgar er sett þar í
19. sinn. Risastórt sviðið með
hvelfdu þaki trónir á bakkanum
þar sem ferjurnar leggja að, en í
slakkanum framan við það eru
hundruð sæta og bekkja þakin
fólki sem komið er til að hlusta. Verður nokkurn
tíma hægt að halda svona útitónlistarhátíð á Ís-
landi? hugsa ég með mér, þegar ég horfi á létt-
klædda Svíana rölta um svæðið sólbrúna og
brosandi. Þeir eru hér í hundraðatali, og það
sem okkur finnst merkilegt er hvað þetta er fjöl-
breytt flóra fólks. Ímynd djassgeggjarans; loð-
inn karl með ístru og bjórglas sitjandi í lágþoku-
bakka eigin sígarettureyks, er hreint ekki hér;
jú, kannski einn og einn. Þetta er fólk á öllum
aldri, fjölskyldufólk með smábörn, gamlar kon-
ur, unglingar, vinafólk, samstarfsfólk og bara
alls konar fólk og allir með ýmist bakboka eða
nestiskörfur. Upp úr malnum draga þeir svo
kaffibrúsa og kannski smurbrauð – sumir bjór –
og þeir virðast við öllu búnir, því að þarna glittir
líka í ullarteppi og regnstakka. Ég vissi alltaf að
þeir væru praktískir Svíarnir. En það er svosem
engin þörf á því að vera með nesti, því aftast á
svæðinu standa sölutjöld í tugavís, þar sem boð-
ið er upp á allt frá síldarréttum til þessara ein-
kennilegu og litskrúðugu lakkrísreima sem þeir
virðast háma í sig meira en flest annað. Einn
sölukarlinn gerir ekkert annað en að brenna
möndlur í stórum potti sem hann hrærir í af
alefli. Hann hefur nóg að gera, því möndlurnar
renna út eins og heitar – möndlur. Við hlið hans
er svo karlinn sem gerir ekkert annað en að laga
gæðakaffi oní gesti, og ég er ekki frá því að það
seljist jafnvel og ískalt ölið sem fæst í nánast
hverju tjaldi. Hér á þessum fjöruga stað ætlum
við að eyða vikunni, fyrir utan tvo daga sem
verða helgaðir annars konar tónlist – óperu. Þá
leggjum við land undir fót og heimsækjum sum-
aróperur Stokkhólmsbúa, annars vegar Folk-
operan sem sýnir Luciu di Lammermoor í
Confidencen-höllinni í Ulriksdal, og hins vegar
Konunglegu óperuna sem sýnir Töfraflautuna á
Drottningarhólmi í hallarleikhúsinu sem er í
dag nákvæmlega eins og það leit út á 18. öld.
Í sporum Evoru
Dagskrá Djasshátíðarinnar er fjölbreytt, en
það sem vekur athygli mína er það hvað mikið
er af atriðum sem tæpast flokkast undir djass
samkvæmt ströngustu skilgreiningum. Blús og
soultónlist eru auðvitað náskyldir ættingjar
djassins og fönkið líka, en dýpra er á tengsl-
unum þegar komið er að þjóðlaga- og heimstón-
list. En fjölbreytnin bagar ekki nokkurn mann
hér. Allt er þetta tónlist, og tónlist er ekkert
annað en áhugaverð eða leiðinleg – góð eða
vond, í hvaða skúffu svo sem reglustikaðir flokk-
unarsérfræðingar vilja hólfa hana niður. Yfir-
skriftin á hátíðinni í ár er líka bara heit tónlist,
og það má jú tína til ýmislegt undir þeim for-
merkjum. Dagskráin á Djasshátíðinni hefst
seinnipart dags, alla dagana, og margir eru
komnir um leið og hliðin eru opnuð. En svo virð-
ist sem hér séu almennar hefðir um tónleikahald
mjög frjálslegar. Fólk sest og hlustar þegar eitt-
hvað fangar eyrað, en stendur svo upp þegar
eitthvað annað tekur við, röltir um svæðið, hittir
vini og kunningja, spjallar saman og hefur það
huggulegt, en leggur svo aftur við hlustir þegar
tónlistin grípur það á ný.
Ósköp er þetta notalegt í sumarhitanum, af-
slappað og indælt.
Þeir sem koma fram eru marglit hjörð: Chaka
Khan, sem ég var satt að segja búin að gleyma
að væri til, en hún var upp á sitt besta á áttunda
áratugnum; Stórsveit Woody Hermans með
Freddy, litla bróður Nat King Coles við hljóð-
nemann; John Scofield, Joe Lovano, Dave Hol-
land og Al Foster, Claudia Acuña díva frá Chile,
Tríó Claes Crona, með Pétur Östlund innan-
borðs, Blind Boys of Alabama, Ale Möller, sem
hefur lengi verið uppáhaldið mitt af öllum
sænskum músíköntum, Richard Bona frá Kam-
erún, hljómsveitin Simentera frá Grænhöfða-
eyjum, sóldrottningin Angie Stone og fleiri og
fleiri. Hverjir tónleikar eru stuttir, varla nema
klukkutími, og sumar sveitirnar eru með gesta-
prógramm, þar sem ungir hljóðfæraleikarar og
söngvarar fá að spreyta sig með gömlu reyndu
körlunum.
Hljómsveitin Simentera er komin til Stokk-
hólms alla leið frá Grænhöfðaeyjum. Hvað vit-
um við um tónlist þaðan? Heilmikið, en þó svo
lítið. Það hlýtur að vera erfitt að vera spor-
göngumaður stjörnu á borð við Cesariu Evora.
Hana þekkir öll heimsbyggðin – líka Íslending-
ar, af einstaklega hugljúfum og angurværum
söngvum frá þessum fátæku eyjum undan Afr-
íkuströndum. Cesaria Evora ber með sér menn-
ingu nýlenduþjóðar, og söngvar hennar eiga
margt skylt við portúgalska fadóið, sem barst til
eyjanna með nýlenduherrunum. En tónlist Sim-
entera kemur úr annarri átt. Það er lítill vottur
af berfættu vinkonu okkar í tónlist þeirra. Þar
er það álfan heita, Afríka sem greinilega hefur
haft meiri áhrif en horfnir nýlenduherrar. Afró-
popp, myndi flokkfiskurinn segja; indæl tónlist,
ljóðræn og rytmísk segi ég, fallegar raddanir og
hljóðfæraúrval sem bæði á uppruna í afrískri
hefð, og svo karabískri. Þetta fílar unglingurinn,
ferðafélagi minn, og ég tek undir orð hennar:
þetta er bara ansi notaleg tónlist.
Pétur Ísland Östlund skal hann heita
Við vöndrum um svæðið og rekumst af og til á
aðra norræna ferðafélaga okkar, og tyllum okkur
niður með sænskt appelsín, sem er svalandi í
þessum feiknar hita. Unglingurinn spyr þeirrar
spurningar sem hún spyr í hvert sinn sem hún er
stödd á erlendri grund: af hverju flytjum við ekki
íslenskt appelsín til útlanda? Óskiljanlegt; algjör-
lega óskiljanlegt! stynjum við hvor í kapp við
aðra. En nú berast þau tíðindi af sviðinu að nýtt
band sé að taka við, Tríó Claes Crona, og sökn-
MÚSÍK MEÐ BRENND-
UM MÖNDLUM
Johan Rydh er barítónsöngvari sem vert er að fylgjast með.
14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 3. ÁGÚST 2002
ÉG hef gert fornminjarnar í Stokkhólmi að
umræðuefni í þessum ferðasögum mínum
þaðan. Enn ræ ég á sömu mið, – í orðsins
fyllstu merkingu. Ég sit í báti sem ber mig
út í Drottningarhólm, en þar er einmitt hægt
að gera það sem óvíða er hægt annars stað-
ar, – að hlusta á óperu inni í fornminjum.
Hallarleikhúsið í Drottningarhólmi á sér
langa sögu. Það var byggt í garðinum við
Drottningarhöllina fyrir drottninguna Lovísu
Úlriku árið 1766. Það átti sitt blómaskeið ár-
in á eftir, þegar Gústaf þriðji var við völd.
En árið 1792 dó Gústaf og smám saman
gleymdist leikhúsið. Það var ekki fyrr en
1922 að það var uppgötvað á nýjan leik, og
sýningar þar hófust aftur. Í Hallarleikhúsinu
er allt eins og það var, árið 1792; – húsið er
friðað. Salurinn, sviðið, sviðsbúnaðurinn og
kertalýsingin; – allt er þetta eins og skilið
var við það eftir að Gústaf þriðji dó. Árið
1991 útnefndi UNESCO húsið, ásamt höll-
inni og kínverskum garðskála í garði drottn-
ingar sem eitt af alþjóðlegum menningar-
verðmætum heims. Því má ekki hrófla við
neinu nema brýna nauðsyn beri til, og allt
viðhald verður að lúta þeim lögmálum sem
giltu á árdögum hússins.
Það er Töfraflautan eftir Mozart sem er á
efnisskrá kvöldsins. Hljómsveitin er klædd
búningum þess tíma; – hnébuxur, lafajakkar,
blúnduskyrtur og parruk, og þegar tjaldið er
dregið frá blasir við ævagömul sviðsmyndin
á ógnardjúpu sviðinu. Stjórnandinn er
stjarna hússins, Arnold Östman, sem stjórn-
aði frægum á frægum plötuupptökum á Moz-
artóperum með stórskotaliði óperuhússins.
Þar var Kristinn Sigmundsson einmitt meðal
söngvara. Búningar jafnt sem sviðshreyf-
ingar, allt er þetta í anda gamalla tíma; hér
er því engin loftkæling og lýsingin sam-
anstendur af stórfenglegum kertakrónum.
Jakob Högström er í hlutverki Papagenós,
og Matthias Zachariassen í hlutverki Tam-
inos. Báðir eru prýðisgóðir söngvarar, en þó
finnst mér vanta talsvert á húmorinn í túlk-
un Högströms á furðufuglinum. Dömurnar
þrjár eru stórfenglegar og mikið hefur verið
lagt í hreyfingar þeirra og fas. Feiknar góð-
ar söngkonur og vel samstilltar, Janette
Köhn, Miriam Treichl og Ann Kristin Jones.
Þótt hlutverk næturdrottningarinnar sé eitt
það minnsta í óperunni, er það samt hún sem
allir bíða eftir að heyra í. Caroline Gentele
sveik engan í túlkun sinni á því fláráða
kvendi, kóloratúr hennar var leikandi lipur
og stílfærður leikur hennar skemmtilegur.
Camilla Tilling söng væmnislaust hlutverk
Pamínu, en sú sem kom hvað mest á óvart
var Papagena sungin af Klöru Ek. Þetta er
lítið hlutverk eins og hjá Næturdrottning-
unni en vandmeðfarið, en Klara hóf það upp
á hærra plan með frábærum söng og kóm-
ískum leik. Aðrir söngvarar voru prýðilegir,
en þó vantaði sums staðar herslumuninn sem
skilur milli þess góða og afburðagóða.
Hljómsveitin var frábær; – Arnold Östman
hafði hana í hendi sér eins og við var að bú-
ast. Þetta var ákaflega falleg sýning, en
kannski svolítið settleg. Það er kannski ein-
mitt það sem er við hæfi í aldagömlu drottn-
ingarleikhúsi.
Í Confidencen í Úlriksdal kvað við annan
tón í óperunni Lucia di Lammermoor eftir
Donizetti; – viðfangsefnið langt frá því að
vera létt og leikandi; – heldur harmrænt
drama um ástir og hefnd. Bróðir Luciu, En-
rico kemur í veg fyrir að Lucia fái að giftast
unnusta sínum, Edgardo, – hann er nefnilega
í „hinu liðinu“, og tengsl við það óæskileg.
Confidencen er sumarsýningarstaður
sænsku Þjóðaróperunnar og nýtur mikillar
hylli, þótt Drottningarhólmur sé bæði fræg-
ari og kannski vinsælli. En það var enginn
svikinn sem ætlaði að sjá drama þetta kvöld.
Mesta athygli mína vöktu systkynin Enrico,
sunginn af Johan Rydh og Lucia sem Tua
Åberg söng. Johan Rydh tók salinn með
trompi strax í fyrstu senu með ótrúlega
kraftmikilli og fallegri barytonrödd sinni.
Valdsmannsfasið fór honum vel, og hroki
persónunnar vakti beinlínis skelfingu. Slíkan
söngvara er gaman að heyra. Tua Åberg
reyndist fantagóð Lucia, og hafði þetta lýr-
íska drama svo gjörsamlega á valdi sínu. Í
margfrægu sturlunaratriði, þar sem hún
drepur manninn sem hún var þvinguð til að
SETTLEGAR STÁSSMEYJAR OG BLÓÐBAÐIÐ Í CON