Lesbók Morgunblaðsins - 03.08.2002, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 3. ÁGÚST 2002 5
ast ekki þrátt fyrir sprengjur og dínamít? Þig
langar í garð, tré, litla lind til að bergja á um
sumarnætur, sólstól til að fá þér lúr um miðjan
dag … Og við ætlum líka að endurbyggja skól-
ann, fallegan skóla með sterkum borðum,
gluggum sem vita út að sjó, það verður fallegt.
Og hvernig sérð þú nýja húsið fyrir þér? Sérðu
það ekki? Hvers vegna? Þú vilt ekki lengur eiga
heima í flóttamannabúðum, þú vilt búa heima
hjá afa þínum og ömmu! En húsið er ekki laust,
það er upptekið, afi þinn og amma eiga það ekki
lengur, já ég veit það, jafnvel þótt þú eigir að
heita eigandinn, þá áttu það ekki lengur. Öll hús
forfeðra okkar hafa verið gerð upptæk og í
þeim býr fólk sem segist hafa keypt þau … Það
þarf að kanna það nánar.
Hvað segirðu? Þú ferð ekki héðan nema til
þess að fara í alvöru húsið þitt jafnvel þótt það
sé fullt af öðru fólki. Þú segir að það megi það
ekki. Já, en hér er enginn réttur, það er eins og
með blómin, það eru engin blóm í högunum,
engir garðar, engar lindir. Þeir eru búnir að
eyðileggja þetta allt. Réttur? Hér er það hnefa-
rétturinn sem gildir. Rétturinn býr í brynvörð-
um bíl, skriðdreka, jarðýtu, fallbyssu sem beint
er að almennum borgurum …
Mannsrödd.
„Ég heiti Abou Ali, ég er læknir á sjúkrahús-
inu. Ég vinn á bráðamóttökunni við að taka á
móti þeim sem koma þangað illa særðir. Ég var
í dyrum sjúkrahússins þegar ég sá tvo menn
koma inn með særðan mann á milli sín. Hann
hlýtur að hafa verið þungur. Þeir gengu með
erfiðismunum. Blóð lak niður. Þegar þeir voru
komnir á móts við litlu moskuna byrjaði skrið-
dreki uppi á hæðinni að skjóta á þá. Þeir
slepptu þeim særða og lögðu á flótta. Ég held
jafnvel að einn þeirra hafi fengið kúlu í annað
lærið. Hann hélt um það á hlaupunum. Sá særði
missti mikið blóð og hrópaði á hjálp. Hann
hrópaði, hrópaði „Hjálpið mér, hjálpið mér, ég
er að deyja“. Í þann mund sem ég ætlaði að fara
til hans og koma honum á sjúkrahúsið kom væn
kúlnahríð og gekk endanlega frá honum. Ég
var varla búinn að fara nema tíu metra eða svo,
það var búið. Hermennirnir skutu um allt. Ég
veifaði hvítum fána, en það var eins og hann
æsti þá enn frekar. Þeir bundu enda á líf þess
vesalings manns.
Skriðdrekinn hélt annað, yfir hæðina. Allan
þann dag heyrði ég skothvellina.“
Konan.
Þeir eru hættir að skjóta.
Ég skil þig eftir, ég ætla upp á yfirborðið til
að fylgjast með steininum.
Ég hefði aldrei átt að skilja hann eftir. Svona
er þetta, maður gleymir sér augnablik og allt
breytist, steinninn þinn er tekinn af og þér
fleygt ofan í fjöldagröf, en ég er ekki dáin …
Augun í mér hreyfast ennþá, þau tala við mig og
segja að allt hverfið hafi verið jafnað við jörðu,
já, að þeir séu búnir að eyðileggja allt, að þeir
hafi gaman af því að skemma, það sé vinnan
þeirra, að brjóta, bramla, kremja … Þeir leit-
uðu mennina uppi og drápu þá. Það var það sem
þeir gerðu.
Ég man það. Minningarnar koma í röðum,
þær sækja á mig til að koma í veg fyrir að dauð-
inn hrífi allt með sér. Minningarnar lauga augu
mín og ljá þeim líf, ég man eftir vélinni gríð-
arstóru sem þokaðist áfram í náttmyrkrinu,
kramdi allt sem fyrir varð. Hermönnum sem
skutu. Þeir voru hræddir. Ég sá ungan mann
sem lagði vopnið sitt frá sér og ældi á hálfhrun-
inn vegg. Þeir drápu karlmenn, börn, ketti. Þeir
segjast vera á höttunum eftir hryðjuverka-
mönnum.
Ég sest niður og hreyfi mig ekki framar.
Svartur fugl. Tveir svartir fuglar. Þetta eru
krákur, þær boða óhamingju. En þær koma of
seint, óhamingjan hefur þegar dunið yfir. Það
er ekkert um það að segja, meira að segja fugl-
arnir eru farnir annað.
Hvað ætla þeir að gera með allar þessar rúst-
ir?
Sagt er að þeir ætli að girða þær af með
gaddavír og síðan á fólk að koma og skoða þær.
Markmið skoðunarferðarinnar: ímynda sér
hvað var þar áður, ímynda sér göturnar, börn
að leik, hús, þröngar íbúðir með hnausþykkum
veggjum, ímynda sér skólann, kennarann, bak-
aríið, smábúðina sem selur lyf, lækningastofuna
og jafnvel grafreitinn.
Hvað þýða þessar rústir?
Hvað var hér áður en rústirnar, öskrin, sund-
urskotin líkin komu til sögunnar? Lífsmark.
Fólk beið. Fólk vonaði. Fólk vonaðist til þess að
komast út úr búðunum í alvöru borg, lifa alvöru
lífi, fallegu lífi, látlausu, sómasamlegu, án upp-
hrópana, án öskra …
Það er spurningin sem lögð verður fyrir gest-
ina.
Ég á auðvelt með að sjá þetta fyrir mér.
Þetta eru ekki rústir; húsið mitt er enn þarna
og búðin húsgagnasmiðsins, þarna er brunn-
urinn og einkum þó tréð sem veitir mér skugga.
Allt er hér, í höfðinu, hjartanu, í rykinu sem ber
vitni og ásakar, jafnvel þótt þeir hafi gert allt til
þess að ekki væri hægt að lesa neitt úr rúst-
unum.
Glæpurinn er þarna, jafnvel þótt hann hafi
verið hulinn mörgum tonnum af grjótmylsnu og
þögn.
Glæpurinn var grafinn niður. Hann var lagð-
ur í sömu gröf og hinir dauðu.
Fórnarlömb ofsókna – ofsækjendur.
Fórnarlömb ofsókna – ofsækjendur.
Fórnarlömb ofsókna – ofsækjendur.
Fórnarlambið hefur alltaf rétt fyrir sér.
Þegar það afmyndar lífið, þegar það ber
dauðann í hatrinu verður til lokað rými, þögn,
það er verið að vinna, hreinsa, skola burt. Engin
vitni. Engir dómarar.
Ég held áfram að gramsa. Ég róta í jarðveg-
inum en hann gefur mér ekki neitt, kennir mér
ekki neitt, jörðin er þögul, steinarnir líka, jafn-
vel rætur villijurtanna eru þögular, ég sný
þessu lagi af jarðvegi við og spyr hann, hann
segir ekki neitt, það er búið að troða svo mikið á
honum að hann þýðir ekki neitt lengur, en samt
hefur hann drukkið í sig blóð hinna saklausu, en
jörðin er gleymin.
Ég er að leita að uppdrættinum að borginni.
Það er mikilvægt að hafa uppdrátt. Það er mik-
ilvægt til að ferðast um, til að ruglast ekki á
skotmarki, gera árás á hárréttan stað, án þess
að ganga of langt.
Þeir krömdu grafirnar. Hinir dauðu vökn-
uðu; þeir elta þá í svefninum. Ég er hætt að
sofa, borða, drekka. Ég er steinn, sá elsti, sá
þyngsti, sá harðasti.
Ég tala.
Ég segi frá.
Ekkert getur þaggað niður í mér. Ekkert
brýtur mig niður.
Ekkert haggar mér.
Hermenninir eru farnir. Sumir þeirra í plast-
poka.
Ég bíð.
Ég græt ekki. Ég get ekki grátið. Hjarta mitt
er þurrt. Þurrt eins og steinn. Þó hef ég úthellt
svo mörgum tárum. Ég get það ekki lengur.
Fólk kemur til að kasta tölu á þá dauðu.
Það kallar í von um að einhver sé enn á lífi.
Hvernig á að vera hægt að telja þá sem hafa
verið kramdir? Það þyrfti að safna saman
stundurtættum útlimunum, raða líkamanum
saman aftur og telja. Enginn hefur brjóst í sér
til þess.
Þeir dauðu eru farnir.
Ég bíð.
Ég loka ekki augunum.
Hendur mínar halda áfram að gramsa.
Ég bíð þess að barnið komi að sækja skóna
sína.
Karlmannsrödd:
Þetta er sagan af Abou Djendal. Hann var
foringi í öryggislögreglunni. Hann var þrjátíu
og tveggja ára. Kvæntur, eitt barn. Hann var
hár og grannur. Nokkuð myndarlegur. Hógvær
maður, iðinn, alvörugefinn. Hann var samvisku-
samur í vinnunni. Þegar hermennirnir réðust
inn í búðirnar fannst honum það vera skylda sín
að vernda almenna borgara. Hann varð einn af
leiðtogum andspyrnuhreyfingarinnar. En hann
var drepinn án þess að hann næði að berjast.
Lík hans fannst fyrir framan hús sem hafði ver-
ið lagt í rúst.
Þetta var hinn 17. apríl. Lík hans var svart.
Það var farið að rotna í sólinni. Kúla í gegnum
ennið. Önnur í gegnum kjálkann. Þetta kallast
aftaka.
Kvenmannsrödd:
Hann var tekinn af lífi með köldu blóði. Ég sá
þetta allt. Ég skráði allt.
Ég var í búðinni þar sem ég beið eftir því að
kaupa mjólk. Dyrnar voru hálflokaðar. Ég gat
fylgst með þessu út um gat. Ég lagði augað upp
að gatinu og sá allt. Þetta voru fjórtan eða
fimmtán hermenn. Þeir umkringdu Abou
Djendal. Þeir börðu hann með byssuskeftun-
um. Aðrir spörkuðu í hann. Hann reyndi að
bera fyrir sig hendur og fætur. Hann sagði ekki
neitt. Þeir neyddu hann til að krjúpa. Einn her-
mannanna tók nokkur skef afturábak og skaut
hann með tveimur skotum, annað í höfuðið, hitt
í kjálkann. Abou Djendal dó samstundis. Her-
mennirnir skildu hann eftir og stigu sallarólegir
upp í skriðdrekann.
Þögn.
(Konan situr og gramsar í steinmylsnunni.
Langt og skerandi öskur berst neðan úr jörð-
inni, neðan úr rústunum, öskur í særðri skepnu,
öskur í örmagna manneskju. Öskrið dvínar og
verður að daufum söng. Hann heyrist varla.
Konan sperrir eyrun, lýtur niður, allt niður í
rykið.)
Konan:
Til hvers að öskra? Enginn heyrir til okkar.
Og þeim sem geta heyrt í okkur er meinað að
koma að heimsækja okkur. Við erum sett til
hliðar. Við erum ekki til lengur. Hvort sem við
erum lifandi eða dauð höfum við engan rétt til
að vera til. Það er búið að loka búðunum. Engin
vitni. Engir áhorfendur. Þetta á að vera hrein-
legt stríð.
Þetta öskur er ekki neitt ákall. Þetta er bara
öskur, líkami sem andar, húð sem er að leysast
upp, augu sem moldin lokar, augnlok sem ýta
mold burtu … Ég hefði viljað hafa svolítið af
vatni til að vökva þessa allt of þurru mold.
Fallbyssurnar þruma, vélbyssurnar gelta,
hátalararnir drynja, það heyrist væl í sírenu í
sjúkrabíl sem hefur lent í fyrirsát. Sírenan
meiðir mig alls staðar (hún rífur kjólinn sinn.)
Ökumaður sjúkrabílsins er dauður, hinir særðu
hafa alla nóttina til að deyja. Sjúkrabíllinn er
hús sem orðið hefur fyrir sprengjuárás, tré sem
hefur verið fellt, tréð er búið að missa allar
greinarnar og fuglarnir eru brunnir í eldi frá
vopnum, eldi frá mönnunum, hræðslu manna
sem skjálfa af hatri.
Og nóttin vellur um allt, því við erum ofin úr
þeirri ull sem örlátir forfeður með skínandi
augu ófu.
Nóttin er í okkur eins og öskrið sem hættir
ekki.
Því er haldið niðri af rústum lífsins, það end-
urómar milli brotinna dyra og veggbrots, þess
vegna heyri ég það, ég er orðin að þessu öskri
og ber það langt, ef til vill nær það til þeirra sem
neita að trúa því að fórnarlambið geti brennt
jörð mannanna og trúa bara þeim hluta sög-
unnar sem vernduð er af tárum.
En ég ofsæki ekki nokkurn mann.
Ég sit hérna í þessum hörmulegu rústum,
tala og kyngi orðum eins og þau séu fóður sem
enginn fugl vill sjá, ég er stundaglas hörmunga
okkar, ég segi með orðum sem stíga upp úr
brunninum að mörgum beinum látinna hefur
verið hrúgað þar, ég segi að veggirnir séu
hrundir og að við stöndum ber eftir, skyrtulaus,
án laka, án líkklæða. Það er búið að taka frá
okkur ilminn af rósum og blæju skammarinnar.
Öskrið heldur áfram að ferðast og frelsar
fiðrildin í brjóstum okkar.
Öskrið býr í okkur og nefnir nafn þeirra sem
ekki eru hér.
Hér sit ég, eilíf, óhagganleg allt þar til tunglið
hrapar.
Það kemur niður til að hirða okkur, því þörf
okkar fyrir huggun, réttlæti er jafn sterk og
eyðimörkin sem skríður fram.
Það er ekki hægt að sigrast á þörf okkar til að
vinna.
Sögu okkar blæðir.
En hvorki hjörtum okkar né augum.
Karlmaður segir frá:
Þetta er sagan af Kamal, fimmtugum, fötl-
uðum manni. Allir í hverfinu þekkja hann. Ró-
lyndisnáungi, elskulegur, hann kunni illa við of-
beldi. Hann hafði gaman af því að fara um
þegar sólin var mild. Ég hafði annast hann ár-
um saman, við erum jafnaldrar, við vorum sam-
an í skóla og þar að auki var hann tengdur mér.
Ég ýtti stólnum hans í átt til vegarins á hverj-
um degi. Hann var mjög flinkur að aka honum.
Þegar hermennirnir komu inn í búðirnar gerði
ég þá varúðarráðstöfun að setja hvítan fána á
stólinn. Hann sagði við mig „ég er sendiherra
friðarins, ég ek um til að liðka fyrir samskiptum
og friði milli fólks, en ég er ekki viss um að þeir
sem hafa hertekið okkur hafi áhuga á friði, ég á
við, búa með okkur, eða kannski réttara sagt við
hliðina á okkur“. Þegar allir skriðdrekarnir
komu áttaði ég mig á því að þeir myndu skjóta á
þetta allt saman. Mér varð strax hugsað til
Kamal. Ég fór að leita að honum þegar út-
göngubannið var gengið í gildi. Ég fann það ein-
hvern veginn á mér, fékk þessa sterku tilfinn-
ingu sem veldur því að maður flýtir sér af stað í
þeirri von að maður verði kominn áður en
hörmungarnar ríða yfir. Því miður fann ég stól-
inn hans Kemals þar sem hann lá á hliðinni og
vissi að hann hlaut að liggja hjá honum. Hann lá
endilangur í vegkantinum.
Sundurkraminn. Allur í mauki. Það var ekk-
ert mannlegt lengur við þennan haug af holdi
og blóði. Ég áttaði mig á því að skriðdrekarnir
höfðu ekið yfir líkama hans. Það voru för eftir
beltin.
Annar maður segir frá; hann segist hafa séð
allt:
Kamal var í stólnum sínum, hann mjakaði sér
hægt áfram. Þegar hann sá skriðdrekana og
brynvörðu bílana koma stoppaði hann, frekar af
forvitni en til að ögra. Það hvarflaði ekki að hon-
um að hann yrði drepinn. Hann hafði ekki gert
neitt af sér. Hann var bara þarna. Hann reyndi
að víkja úr vegi fyrir þeim. Stóllinn hans hlýddi
honum ekki alveg nógu vel. Hermaður í bryn-
vörðum bíl miðaði á hann og skaut á hann.
Kamal féll til hliðar. Annar hermaður steig út
úr farartæki sínu, gekk að Kamal. Ég hélt að
hann ætlaði að bjarga honum. Nei, hann var að
athuga með sérstöku tæki, skynjara, hvort
hann væri nokkuð með sprengiefni innan á sér.
Hermaðurinn gaf félögum sínum í skriðdreka
merki; hann fór upp á einn þeirra. Einn þeirra
ók yfir særðan líkama Kamals. Sjúkrabíll
reyndi að koma til að hirða líkið. Skriðdrekarnir
skutu í áttina að honum og neyddu hann til að
snúa við. Þannig dó Kamal. Stóllinn hans var
flattur út og hvíti fáninn hans er flekkaður ryki
og blóði.
Konan ýtir barnavagni á undan sér í rúst-
unum.
Í rústum er ævinlega barnavagn, brotinn,
ryðgaður, sem hefur gleymst fyrir tilviljun.
Þennan hérna fann ég bakvið mjólkurbúðina.
Þú getur ekki séð hvar það er, mjólkurbúðin er
ekki lengur þarna. Í vagninum er fullt af hlut-
um sem börnin hafa sankað að sér: dúkkur,
pottar, greiður, klútar, olíuluktir, plastdiskar,
viðar- eða járnbútar, hart brauð, gömul sauma-
vél, skeiðar, húfa …
Ég ýti vagninum og leita að móður minni; ég
er týnt barn, leita að ummerkjum um húsið
mitt. Verð að grafa. Grafararnir brjóta göt í
steyptar hellurnar, þeir kalla „er nokkur
þarna?“, köll þeirra bergmála til baka.
Þessi vagn er hús mitt, heimili, flóttamanna-
búðirnar sem ég bjó í.
Ég er ungur maður sem er búinn að missa
alla fjölskylduna.
Ég geng en ég veit ekki hvert ég er að fara.
Ég klofa yfir rústirnar og í áttina að útgang-
inum.
Ég kemst ekki út.
Lífið hefur snúið baki við okkur.
Dauðinn er það eina sem færir mér huggun.
Ég kem til með að elska hann. Dýrka hann.
Ég lifi fyrir það að þjóna honum, bera hann
með mér, bera hann á mér, eins og krans sem
ég ber um hálsinn, krans sem gerður er úr eitr-
uðum villiblómum.
20.–30. apríl 2002
Athugasemd: Skáletruðu kaflarnir eru til-
vitnanir í vitnisburði sem voru birtir í Le
Monde 27. apríl 2002.
Friðrik Rafnsson þýddi.
Reuters
Tahar Ben Jelloun er marokkóskur rithöfundur er
skrifar á frönsku enda hefur hann verið búsettur í
Frakklandi um alllangt skeið. Bók hans Kynþátta-
hatur, hvað er það pabbi? kom út í íslenskri þýð-
ingu Friðriks Rafnssonar fyrr á þessu ári og í kjöl-
farið hélt Ben Jelloun fyrirlestra hér á landi um efni
bókarinnar og ástandið í Ísrael og Palestínu.