Lesbók Morgunblaðsins - 03.08.2002, Blaðsíða 7

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 3. ÁGÚST 2002 7
mín í vinnu að sumarlagi. Nema sumrin séu
mjög stutt, sem ég giska nú á að sé skýr-
ingin.“
Þetta fannst mér ekki svaravert, vissi líka
að herra P. myndi ekki trúa því að íslenskt
sumar teygir sig yfir heila þrjá mánuði – í
það minnsta á vinnudagatalinu.
„Hvað sem því líður eru launin hjá okkur
fremur há.“
„Miðað við hvað?“
„Til dæmis önnur Evrópulönd.“
„En þið eruð ekki í Evrópusambandinu.“
„Nei, en við erum samt í Evrópu.“
„Allt í lagi. En er verðlag þá ekki líka
hátt?“
„Að vísu. En heilbrigðiskerfið er gott, allir
fá þjónustu og þurfa ekki að borga fyrir hana
stórfé. Og við þekkjum nánast ekkert sem
heitir skrifræði, miðað við það sem er víða í
suðurhluta álfunnar, flest kerfi samfélagsins
eru skilvirk …“
Ég var ánægð með þetta síðasta, en þó
læddist að mér lúmskur grunur um að þessi
lýsing væri kannski ekki hundrað prósent
rétt. Var ekki annars rétt verið að hækka
komugjöld til sérfræðinga, kosta lyf ekki
skildinginn, hvernig er aftur með öryrkjana
og bæturnar þeirra, tekur ekki tímana tvo að
fá mál leidd til lykta hjá lánasjóðnum eða í
dómskerfinu eða …
III. Birta og frægð
Ég varð að halda dampi og einsetti mér að
segja betri sannleika. Sagði fáein orð um
góðan fisk, en þegar herra P. nefndi nokkrar
fisktegundir og sjávarrétti sem ég hafði aldr-
ei heyrt getið og hann kvað ómissandi á sín-
um diski gaf ég sjávarútveginn upp á bátinn.
Ég var farin að svitna.
„Svo er hlýtt í húsunum okkar árið um
kring. Ekki þessi nístandi kuldi innanhúss
eins og hér á veturna,“ hélt ég áfram en
fannst ég um leið hafa móðgað viðstadda lít-
illega. Flýtti mér að halda áfram:
„Það kemur nefnilega heitt vatn úr jörð-
inni og við veitum því inn á ofnana.“
„Sniðugt. Er það ókeypis?“
„Neei.“
„Nú. En varla er hægt að drekka það vatn,
eru þá aðrar leiðslur fyrir það? Mér finnst ég
líka hafa heyrt að það séu einhver skemm-
andi efni í svona heitu jarðvatni, má þvo leir-
tauið með því? Og hvað verður svo um vatn-
ið, er hægt að endurnýta það, láta það fara
hring eftir hring í hitakerfi húsanna, eða
kólnar það bara um leið?“ var spurt.
Þetta þótti mér of tæknilegt og varla til
þess fallið að skipta sköpum um hvort herra
P. fengist til þess að flytja norður á Frón eða
ekki. Ég ákvað að höfða til hégómans.
„Veistu, vegna fámennisins er tiltölulega
auðvelt að ná frama í sinni grein – maður er
ekki í samkeppni við milljónir annarra sem
eru að sýsla við það sama. Það er til dæmis
ekki nema einn sem gerir það sama og þú,
hann heitir Sigmund, þú færir bara að vinna
á einhverju öðru dagblaði og yrðir lands-
þekktur um leið. Svo er líka bjart allan sólar-
hringinn á sumrin – þú gætir teiknað alla
nóttina án þess að kveikja ljós.“
„Já, einmitt sem mig grunaði, langur
vinnudagur. Ég er ekki vanur að vinna mikið,
við vinnum ekki myrkranna á milli hér. Við
hittumst á tavernum og á förnum vegi, förum
upp í sveit, slökum á, drekkum ouzo, stund-
um uppbyggilegar samræður, dveljum lengi
á góðum veitingahúsum, eyðum tíma með
vinum og ættingjum og verslum á útimörk-
uðum. Við förum út á hverju einasta kvöldi.
Ég gæti ekki lifað öðruvísi. Eftir því sem
mér hefur skilist á tali þínu undanfarna daga
vinnið þið hins vegar og vinnið til þess að
geta keypt ykkur betri tæki og búnað í sam-
anburði við hina, keypt ykkur stærri trukka
sem þið hafið svo aldrei tíma til að nota í
annað en keyra í vinnuna.“
Þarna hafði herra P. líkega nokkuð til síns
máls og ég hætti við að spila út næsta ás,
segja að stéttaskipting væri ekki til í þeirri
mynd sem víða tíðkast. Hann hefði þá spurt
mig hvort allir ættu jeppa og því er víst ekki
að heilsa. Ég reyndi þó að halda mínu striki.
„Það kann að vera að við vinnum mikið, en
hjá okkur þrífst samt mjög líflegt menning-
arlíf. Í höfuðborginni getum við stundum val-
ið milli þrjátíu leiksýninga sama kvöldið og
bíóin eru með öllum hugsanlegum lúxus, mik-
ið að gerast í rokki og myndlist og svo er lítil
ópera fyrir þá sem vilja [ég hafði einsett mér
að falla ekki í freistni og minnast á Björk –
stóð við það].
Og það sem er best, þurfirðu á fríi að
halda, er að þú getur fengið frið fyrir öðru
fólk þegar þú vilt – þú getur skroppið út úr
bænum og verið með sjálfum þér án þess að
þurfa að óttast að með þér sé fylgst eins og
hér á grísku ströndunum. Á hvern ferkíló-
metra á Íslandi teljast nefnilega aðeins þrír
íbúar.“
Þetta var tromp, ekki hægt að skjóta nið-
ur.
„Já, það er einmitt mannfæðin sem ég ótt-
ast mest. Ég er hræddur um að verða ein-
mana. Svo nenni ég heldur ekki að þurfa allt-
af að teikna sömu andlitin, ef ég fæ vinnu á
þessu þarna blaði,“ sagði herra P. sviplaus.
IV. Handrit og skíði
„Þú gætir þá fengið þér aukavinnu, ef þú
nennir. Mér dettur til dæmis í hug, fyrst þú
segist hafa verið að blaða í Íslendingasög-
unum, að þú gætir myndskreytt þær.“
Frábær hugmynd, þetta hlaut að slá í
gegn.
„Já, þú segir nokkuð. Það hefur reyndar
hvarflað að mér, enda skemmtilegar sögur.
Þetta hafa nú verið meiri karlarnir, þessir
víkingar!“ Herra P. færðist í aukana og ég
líka. Auðvitað hefði ég átt að minnast á þetta
fyrr, sagnaarfinn, ekki fjárans heilbrigðis-
kerfið.
„En eftir því sem ég hugsa meira um það,“
hélt hann áfram „verð ég fráhverfari hug-
myndinni. Í fyrsta lagi eru þetta svo margar
sögur að verkið yrði óendanlegt og í öðru lagi
heyrist mér einhvern veginn eins og Íslend-
ingar séu það fastheldnir á arfinn að þeir
yrðu ekki sérlega móttækilegir fyrir nýjum
myndtúlkunum á fornköppunum. Síst af öllu
af hálfu útlendings.“
Ég snarmóðgaðist fyrir hönd landa minna
en sá um leið að þetta kynni að vera rétt
ályktað. Ég treysti mér a.m.k ekki til þess að
sverja rasisma af öllum Íslendingum með
tölu og skipti um umræðuefni.
„Svo kemur rosamikill snjór á veturna og
hægt að fara á skíði!“
Þegar ég rifja þessa fullyrðingu upp núna
sé ég hversu hæpin hún er. Skíðasvæðin í ár
voru til að mynda fæst opnuð fyrr en í febr-
úar, aldrei er á það að treysta hversu oft yfir
veturinn, og þá hvar, mögulegt er að komast
á skíði.
„Þið hljótið þá að eiga fræga skíðakappa!
Ég man nú reyndar ekki eftir neinum,“ sagði
þá herra P.
„Nei, en við eigum Nóbelshafa í bókmennt-
um. Þú hlýtur að þekkja hann Laxness, hann
var alveg á heimsmælikvarða. Nújá, hefur
hann lítið verið þýddur á grísku? En þetta er
samt það besta sem við eigum, sko, bók-
menntirnar. Tungumálið okkar hefur líka
breyst svo lítið, eiginlega minnst allra sam-
tímamála. Við getum lesið Íslendingasögurn-
ar í handritum. Þótt þær séu hundgamlar.“
Um leið sá ég fyrir mér gömlu bækurnar í
glerkössunum í Árnastofnun og vissi að ég
gæti ekki unnið mér til lífs að lesa upp úr
þeim, nema hafa beinlínis við hlið mér hand-
ritasérfræðing.
„Ja, grískan nær nú lengra aftur en marga
grunar,“ svaraði þá herra P. „Nútímagríska
er vissulega frábrugðin forngrísku, en þær
eru af sama stofni og ritmálið er lítið breytt,
maður með meðalmenntun getur án umtals-
verðra vandkvæða komist fram úr sam-
ingi sem af og til opinbera sannindi á svipaðan
hátt og bókmenntirnar.“
Forvitni
Kannski væri ágætt að hafa bara ekkert fyr-
irframvit, en það er óhugsandi: allir eru litaðir
af uppruna sínum, tungumáli, menningu, lær-
dómi. Og allar ferðasögur fjalla með einum eða
öðrum hætti um árekstur þessarar þekkingar
og nýrrar reynslu sem kann einmitt að vekja
undrun og efa eða valda misskilningi sem túlk-
un og úrvinnsla skáldsins breytir svo í bók-
menntir sem ef til vill fela í sér sannindi.
Fáar ferðasögur nú til dags ef nokkrar rekja
aðeins staðreyndir um þá staði sem þær segja
frá eins og ferðalýsingar landkönnuða gerðu
fyrr á tímum. Ferðalangar samtímans standa
frammi fyrir þeirri staðreynd að yfirleitt er
flest vitað um þá staði sem þeir heimsækja.
Þetta er óneitanlega æði forvitnileg staðreynd
en hún gerir það að verkum að við förum sjaldn-
ast í ferðalög til að forvitnast um óþekktar stað-
reyndir. Við förum frekar til þess að fá þekk-
ingu okkar staðfesta, til þess að sjá með eigin
augum, finna á eigin skinni – sem vissulega get-
ur verið mjög forvitnilegt.
Ferðalangar samtímans eru ekki landkönn-
uðir í eiginlegum skilningi því flest sem þeir sjá
hafa aðrir þegar séð og jafnvel mælt eða skrifað
um vísindalega ritgerð. Ferðalangar samtím-
ans eru frekar (eða geta frekar verið) eins kon-
ar sálkönnuðir sem kanna eigin viðbrögð við því
sem þeir sjá og reyna. Það er einungis þar sem
eitthvað nýtt getur komið í ljós eins og ferða-
sögur bera oft vitni um.
Jean Cocteau segir í eins konar inngangi að
áðurnefndri bók um „fyrstu ferðina“ sína: „Í
hversu mörg ár hafði ég ráfað um í framandi
löndum sem finnast hvergi á kortum. Og úr
þessum óþekkta heimi, sem á sér engin landa-
mæri og er byggður draugum hugans, hafði ég
borið reynslu sem þótti ekki alltaf fýsileg.“
Cocteau talar um að ferðir sínar fram að hinni
miklu hnattferð hafi umfram allt verið ferðir
um innri lendur, um landslag hugans: „Hlut-
verk mitt var að nema lendur hins óþekkta og
læra mállýskur þeirra,“ segir hann, en bætir
við að nú (eftir streð við skáldskap og fleiri
hugðarefni) hafi hann unnið sér inn fyrir fríi og
rétti til að ferðast á föstu landi. Cocteau gerir
þennan greinarmun fyrst og fremst til þess að
draga athyglina að því hversu lítill munur sé í
raun á þessu tvennu, að ferðast um í huganum
eða heiminum. Cocteau segir vitanlega
fagra. Um þetta fjallar ný bók, The Art of Travel, eftir breska heimspekinginn Alain de Botton. ÞRÖSTUR HELGA-
Sigfús Bjartmarsson og Tour du monde en 80 jours (Mon premier voyage) eftir franska rithöfundinn Jean Cocteau.
„Maður sem situr heima í
stofu og fylgist grannt með
fjölmiðlum getur hæglega
ofmettast af myndum og
orðum um heiminn og
fengið það á tilfinn-
inguna að hann þurfi
hvergi að fara, hann hafi
séð allt sem sé að sjá.“