Lesbók Morgunblaðsins - 03.08.2002, Blaðsíða 4

4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 3. ÁGÚST 2002
K
ONA situr í rústunum.
Svartur kjóll hennar er al-
þakinn í gráu og hvítu ryki.
Hún gramsar með þykkum
höndum í múrmylsnunni.
Hún situr á steini og horfir í
gaupnir sér. Umhverfis hana
er grjót, leifar af húsi sem hef-
ur verið jafnað við jörðu, klofnir veggir, járn-
stangir, leifar af dyrum, gluggum, molar af lífi
sem hefur verið mölvað, rofið.
Með hægri hendi dregur hún barnsskó upp
úr hrúgu af ryki og grjóti. Hann er allur rifinn
og tættur. Hún skoðar hann. Hún bandar frá
sér flugum með hinni hendinni og tekur síðan
fyrir vitin.
Hún talar:
Þetta er vinstri fóturinn. Fótur af unglingi
eða ungri stúlku. Þetta er skór af ungri mann-
eskju. Íþróttaskór, eins og það er kallað. En
hvar er hinn skórinn? Kettirnir hafa étið hann.
Einmitt, rotturnar átu hann. Ég ætla að geyma
hann. Það þarf bara að sauma hann, laga hann
aðeins, ég fer með hann til skósmiðsins. Nú er
ég að hugsa um að geyma hann, það er aldrei að
vita nema strákurinn komi að sækja hann.
Hann væri þá í skó á hægri fæti en berfættur á
þeim vinstri. Það er ills viti; það þýðir að hann
eigi eftir að missa annað foreldra sinna. Ef
hann kemur ekki þýðir það að óhamingjan hafi
náð tökum á honum, að hann verði munaðar-
laus. Ég ætla samt að geyma hann þarna á milli
formlausa steinsins og vírsins. Skósmiðurinn er
sennilega búinn að loka …
Hvað heitir krakkinn sem á skóinn?
Georges? Ismael? Ég er að hugsa um að kalla
hann Ali. Þeir eru stórfættir, hermennirnir sem
eru að leggja okkur í rúst.
Hvar er ég? Meiri vitleysan að vera alltaf að
velta fyrir sér hvar maður sé.
Ég hef alltaf verið hálf áttavillt og það á sann-
arlega við hér. Hver gæti sagt mér nafnið á
þessum eyðilagða stað, þessum stað sem er
ekki líkur neinum öðrum, þetta er ef til vill stað-
ur tómsins, svolítil eyðimörk, endimörk borg-
arinnar …
Augun í mér eru eitthvað farin að bila. Ég sé
en sé samt ekkert.
Það sem ég sé er ekki lengur til.
Ég sé hús. Það er upprétt. Það stendur upp-
rétt. Veggir eru veggir. Í veggjunum eru
gluggar.
Ég sé hús í miðju húsinu. Sítrónutré eða
ólífutré. Ég sé það illa. Veggirnir eru blámál-
aðir. Gluggahlerarnir opnir. Þeir eru hvítir. Það
er heitt. Ég sé dyr. Þær eru ekki mjög sterkleg-
ar. Ég sé þak með rauðum hellum. Nei, þar
skjátlast mér. Hér hjá okkur hafa menn aldrei
notað þakhellur, hvorki rauðar né grænar.
Ég finn matarlykt úr eldhúsinu. En það er
enginn í eldhúsinu. Allir eru farnir. Og ég er
hér. Hvað er ég að gera hér? Ég veit það ekki.
Ég leita. Ég gramsa. Ég gramsa í steinunum
sem rigndi niður.
Augun í mér tæmast. Ég finn hvernig myndir
detta út úr augunum á mér og ofan í rykið. Ég
leyfi þeim að skemmast. Það er betra að þær
hverfi. Ég ætla ekki að halda í þær, annars næ
ég ekki að sofna. En hver var að tala um að
sofna? Rúmið er þykkt lag af ryki. Rykið gleyp-
ir þörf okkar fyrir svefn.
Þegar ég hreyfi mig þyrlast það upp eins og
ský og leggst yfir mig þannig að ég sé ekki
neitt.
Af hverju eru svona margar flugur hérna?
Þær eru stórar og slímugar. Dauður köttur?
Nei, þetta er ekki köttur heldur gömul brúða
sem hefur verið skilin þarna eftir. Það blæðir úr
henni. En ég fer nú ekki að fara í dúkkuleik! Ég
er orðin of gömul fyrir það, en ég er orðin ald-
urslaus. Hún var tekinn af mér. Þeir brutu hana
saman og stungu henni í bastsekk.
Nei, þarna er hönd! Mannshönd.
Hún hreyfist. Vísifingurinn bendir á eitthvað.
Ég sé ekki neitt.
Þetta er vaxhönd. Hún hefur dottið af ein-
hverjum líkama.
Hún svitnar.
Hvers vegna hreyfist hún eiginlega?
Augun í mér eru að leiða mig í gönur.
Rykið smýgur um allt. Það er undir hörund-
inu, í hálsinum, æðunum, hugsununum.
Ég er yfirfull af ryki. Það er eins og aska. Ég
geri engan greinarmun á því tvennu.
Ljósmynd. Hún er næstum óskemmd. Þetta
er gamall maður og hjá honum eru konan hans
og þrjár dætur. Engir strákar. Kannski voru
þeir ekki heima þegar myndin var tekin. Mað-
urinn er myndarlegur, svolítið stífur. Minnir á
styttu. Það er eðlilegt, hann er að stilla sér upp
fyrir tímann, fyrir eilífðina. En hvar eru þau
nú? Hvaða kona er þetta? Hvað heitir hún? Hún
er ung enn. Um hvað er hún að hugsa? Kannski
um strákana sína sem eru fjarverandi.
Maðurinn er sennilega dauður.
En hvar er konan, hvar eru börnin? Þau eru
uppkomin; þau eru að læra eða vinna handan
landamæranna. Þau fara að koma heim. Þau
mega ekki vera úti á götu á kvöldin. Það er kall-
að útgöngubann.
Það er alveg furðulegt hvað maður finnur
mikið undir steinunum. Lykill.
Gamall lykill. Hann er stór.
Að hverju gengur hann? Ef til vill er þetta
lykillinn að paradís.
Þegar ég var lítil setti faðir minn alltaf lykil
undir koddann hjá mér. Hann sagði við mig
„þetta er til að opna dyrnar að paradís, svona ef
þig dreymdi að þú værir á leiðinni til blómst-
urvallanna“. Ég trúði honum. Ég ætla að
geyma þennan. Ég ætla að stinga honum í vas-
ann, svona ef fætur mínir skrika í áttina til
gullna hliðsins.
Ég er þyrst. Ég sé gosbrunn. Það er ekkert
vatn í honum lengur. Kettirnir hafa drukkið allt
vatnið. Svo er sagt. Það er margt skrafað. Ég
hreyfi mig ekki. Ég verð hérna. Ég er ekkert
þyrst lengur. Ég er ekkert svöng lengur.
Ég er að leita að húsinu mínu. Þessi steinn er
úr einum af burðarveggjunum í húsinu mínu.
Ég kannast við hann. Hann er ólíkur öðrum
steinum. Ég held á honum. Ég fel hann undir
fótum mér. Enginn tekur hann af mér. Þetta er
steinninn minn, brot af húsinu mínu. Ég ætla að
gróðursetja hann seinna. Upp af honum vex tré,
tréð veitir skugga og ég kem til með að búa í
skugganum undir trénu mínu. Hvað er ég eig-
inlega að þvæla. Gróðursetja stein; það hefur
aldrei neitt sprottið upp af því. En ef ég á hús,
hef ég rétt til að eiga tré. Mér þætti gaman að
eiga ólífutré.
Þögn. Konan lítur upp. Hún heyrir raddir í
fjarska.
Yfirveguð og róleg rödd gamals manns heyr-
ist segja frá:
„Við vorum öll heima: Mahmoud hafði verið
veikur mánuðum saman og sagði ekki neitt;
hann þrýsti höfðinu upp að veggnum og stundi
eins og dýr. Þegar hann finnur til er hann
ómögulegur, hann rekur upp öskur eins og sært
dýr.
Mahmoud var ekki svo heppinn að geta leitað
sér lækninga. Hann fann að hætta steðjaði að.
Hann fann það á sér eins og dýr. Skyndilega
birtust jarðýturnar. Það er hryllilegur hávaði í
þeim. Þær nálgast og kremja allt sem fyrir
þeim verður. Þær ruddu niður veggjunum á
húsinu mínu. Við flúðum út um eldhúsdyrnar og
heim til bróður míns sem bjó í næsta húsi.
Mahmoud átti erfitt með að standa á fætur.
Hann þrýsti sér upp að veggnum. Ég hélt að
hann ætlaði að koma með okkur. En hann var
áfram á sínum stað. Jarðýtan kramdi hann í
spað. Þegar jarðýtan var búin að jafna húsið
okkar við jörðu hélt hún áfram og kom að húsi
bróður míns. Þá fórum við út með hendur á lofti
og hrópuðum: „Við erum inni, bíðið. Við erum
inni, það eru konur og börn þarna!“ Öskrin í
okkur máttu sín ekki mikils frammi fyrir gríð-
arstórri vélinni sem gleypti allt. Hermennirnir
báðu mig að ganga fram í áttina að skriðdreka,
lyfta skyrtunni til að sýna að ég væri ekki með
sprengiefni innan á mér. Þeir bundu hendurnar
á mér, síðan sagði ég þeim hvað ég var gamall
og þeir slepptu mér. Ég vissi ekki hvert ég átti
að fara. Ég átti hvergi heima; skriðdrekarnir
voru um allt. Einn þeirra króaði mig af í þröngri
götu. Hermennirnir skipuðu mér að snúa við.
Ég stóð þá frammi fyrir öðrum skriðdreka sem
skipaði mér að hypja mig. Ég vissi ekki hvert ég
átti að fara. Ég knúði dyra í einu húsanna. Þar
voru bara hermenn. Ég bað þá um aðstoð; þeir
sögðu mér að fara annað, að þeim kæmi þetta
ekki við. Ég spurði þá hvort þeir hefðu séð
Mahmoud, veikan mann. Þeir endurtóku að það
væri ekki þeirra vandamál. Ég leitaði að
Mahmoud í rústunum. Hermennirnir öskruðu
og hótuðu mér öllu illu. Ég vissi ekki hvernig ég
gæti komist út úr þessu helvíti. Ég snerist í
hringi. Ég komst ekki til næsta þorps fyrr en
daginn eftir. Ég sá ekki Mahmoud eftir þetta.
Kannski hafði honum verið bjargað.
Hann er í paradís. Ég sá hann ekki aftur. Hér
er ég og bíð. Ég bíð konunnar minnar,
barnanna minna, réttlætisins.“
Konan situr í rústunum.
Hún dregur ljósmynd upp úr vasa sínum og
skoðar hana:
Ég þekki þennan mann; ég hef séð hann.
Stúlkurnar þekki ég hins vegar ekki.
Ég tel: eitt, tvö, þrjú, þetta er heil fjölskylda.
Allt þetta fólk kemur til með að snúa til baka.
Allt? Jafnvel það sem er dáið? Jafnvel það sem
er grafið undir rústunum? Það kemur og nær í
húsið sitt. Það setur það í kassa.
Það er út um allt. Dreift um allt. Ég hjálpa
því. Við söfnum því saman, stein fyrir stein,
þurrkum rykið burtu og endurbyggjum vegg-
ina. Það er hægt.
Húsið, það er líka þeir sem búa í því. Ekkert
við því að gera.
Sólin fer illa í mig. Hún spilar með augun í
mér. Hún sýnir mér húsaþyrpingu og lætur
hana síðan hrynja eins og spilaborg. Hún hryn-
ur til grunna.
Rykstrókur þyrlast upp eða sest niður, ég
man það ekki lengur. Ský af þessu ryki hangir
áfram í loftinu. Ef það fer að rigna verður regn-
ið svart. Þá rignir kristöllum, leifum af stjörn-
um, minningabrotum sem skýin hafa párað nið-
ur á blað. Himinninn er tómur.
Hún heldur áfram að gramsa. Upp úr múr-
brotunum dregur hún snjáða stílabók.
Nei, hérna er nafn, Jamal. Þetta er málfræði-
stílabók. Hvert fór Jamal? Hann hlýtur að vera
í skólanum. En hvar er skólinn? Ef ég man rétt,
þá var hann þarna niðurfrá, til vinstri, bak við
brotna gluggann. En skólinn er ekki þarna
lengur. Það er búið að ýta honum yfir í búðirnar
hinum megin. Hann er horfinn. Hann hlýtur að
vera langt í burtu núna. Hann er úti á sjónum.
Hann siglir um hafið blátt. Hann er fullur af
krökkum sem eru að læra sögu og landafræði.
Ég heyri í þeim. Heyrið þið í þeim? Eru þau að
fara með margföldunartöfluna? Kennarinn er
að hlýða þeim yfir. (Heyrist í nemendum.) Skól-
inn vaggar á öldunum. Ég sé hann. Mig langar
þangað, kannski er Hamza þar. Hann hefur
gaman af því að vera í skólanum. Hamza? Hann
er sonur … Æ, minnið er farið að bila. Það er
ekki gott. Hvers vegna er ég að tala um
Hamza? Einhver hrópaði nafn hans. Það er ver-
ið að leita að honum. Því svarar hann ekki?
Hvers vegna Hamza? Ég þekki ekkert barn
sem heitir því nafni. Þetta kom bara svona, ég
var ekkert að hugsa, gáði ekkert að þessu. En
þetta nafn …
Eftir stundarþögn heldur hún áfram.
En hvað er allt þetta fólk eiginlega að gera?
Að hverju er það að leita? Ég hreyfi mig alla-
vega ekki. Hér á ég heima. Þessi steinn er hús
mitt, rúm mitt, eldhúsið mitt, gröfin mín. Nei,
ég er ekki að ganga af göflunum. Sólin er að
verða óþolandi. Það er ódaunn hérna, það er
ýldulykt hérna. Fólkið er með grímur. Það er
dauðalykt hérna. Hvernig er lyktin af dauðan-
um? Hann hefur verið svo lengi á sveimi í kring-
um okkur að við erum búin að gleyma því
hvernig hann lyktar. Við erum orðin vön hon-
um. Þekkjum hann vel. Hann kemur og fer,
hirðir bita af lífi og fleygir ofan í fjöldagröf. Það
gengur hratt fyrir sig. Það þarf að fara yfir búð-
irnar til að komast að kirkjugarðinum. Það eru
engar búðir lengur. Og það er búið að færa
kirkjugarðinn. Svo er sagt. Mér var sagt: það er
enginn kirkjugarður lengur, þú ferð bara ofan í
fjöldagröfina eins og allir hinir. Ég átti ekki um
neitt að velja. Annars er mér skítsama. Hér eða
þar, hvaða máli skiptir það? Svo lengi sem radd-
ir okkar berast um jörðina og ná á heimsenda,
þá er okkur sama hvort við hvílum í fjöldagröf
eða í kirkjugarði.
Ég er í fjöldagröf.
Ég er ekki lengur ein. Er hægt að byggja hús
í fjöldagröf, á rústrahrúgu, á líkum sem hafa
verið aflimuð? Ég er komin með lykilinn. Nú
vantar bara dyrnar, gluggana, veggina, þak-
ið … Nú þarf að spyrja alla álits. Hvernig sérðu
fyrir þér nýja húsið? Með mörgum gluggum!
Og viltu hafa veggina úr steini, leir eða málmi?
Viltu hafa þá úr sterku efni, mjög sterku efni
sem gefur sig ekki undan jarðýtunum og hagg-
JENÍN
SMÁSAGA
E F T I R TA H A R B E N J E L L O U N