Lesbók Morgunblaðsins - 14.09.2002, Síða 2

2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 14. SEPTEMBER 2002
NORÐMAÐURINN Robert
Ferguson hefur skrifað skáld-
sögu sem fjallar um Hallfreð
vandræðaskáld. Ferguson er
þekktur rithöfundur í Noregi en
þó einkum fyrir ævisagnaritun
sína, enda hefur hann sent frá sér
lykilverk m.a. um skáldin Henrik
Ibesen, Knut Hamsun og Henry
Miller. Í ofangreindri skáldsögu
sem heitir Siste kjærlighet
(Hinsta ástin) notar Ferguson
sögulegan bakgrunn sem efnivið
í sögu sem fjallar ekki síst um
átök kristni og heiðni á Íslandi á
14. öld. Í viðtali í dagblaðinu
Dagsavisen segir Ferguson að sá
Hallfreður sem birtist í bókinni
sé um margt ólíkur hinum raun-
verulega Hallfreði sem mun hafa
verið munkur og sagnaritari í
Þingeyrarklaustri á fjórtándu
öld. „Miðpunktur sögunnar er
ástarsaga og í henni endurspegl-
ast átökin milli kristin og heiðni,“
segir Ferguson í viðtalinu.
Auk skáldsögunnar Siste kjær-
lighet er að koma út ný ævisaga
eftir Ferguson. Sú er skrifuð á
ensku og fjallar um heimspeking-
inn og fagurfræðinginn E.T.
Hulme. Robert Ferguson er
fæddur í Englandi en hefur verið
búsettur í Noregi í fjölda ára.
Um kúgun kvenna
Í bandaríska dagblaðinu Wash-
ington Post er fjallað um minn-
ingabók Taslima Nasrin, þar sem
hún fjallar um reynslu sína af því
að alast upp sem kona undir
reglu islams í Bangladesh. Bókin
er þýdd á ensku af Gopa Maj-
umdar og nefnist My Bengali
Girlhood: A Memoir of Growing
Up Female in a Muslim World
(Mín bengalska æska: Minningar
frá uppvaxtarárum konu í is-
lamska heiminum). Taslima
Nasrin hefur barist fyrir rétt-
indum kvenna í heimalandi sínu,
Bangladesh, og reytti hún m.a.
klerkaráðið til reiði er hún gagn-
rýndi Kóraninn og fjallaði um
kynlíf í skrifum sínum. Nú hefur
Nasrin sent frá sér opinskáa
minningabók um uppvaxtarár
sín. Þar lýsir Nasrin á bersöglan
hátt því grimma ofbeldi sem hún
og kynsystur hennar máttu þola
allt frá barnæsku vegna kynferð-
is síns. Gagnrýnandi Washington
Post fer lofsamlegum orðum um
bókina, segir þar um mjög
áhrifaríka frásögn að ræða.
Banvænn fagurgali frá
Chuck Palahniuk
Rithöfundurinn Chuck Pala-
hniuk sendir á næstu dögum frá
sér nýja skáldsögu. Nefnist hún
Lullaby
(Barnagæla)
og er myrk
spennusaga
með dul-
arfullu ívafi.
Segir þar frá
miðaldra
blaðamanni,
Carl Streator,
er kemst á
snoðir um að
börn sem létust úr ókennilegum
sjúkdómi áttu það öll sameig-
inlegt að hafa lesið sama kvæðið,
þ.e. afríska þulu fyrir veik dýr.
Tekur blaðamaðurinn þuluna í
sína þjónustu og byrjar að mis-
nota hana illilega. Hefur hann
þar fundið hið fullkomna morð-
vopn í hinum banvæna fagurgala
sem þulan er.
Chuck Palahniuk er e.t.v.
þekktastur sem höfundur skáld-
sögunnar Fight Club, sem kvik-
myndaleikstjórinn David Fincher
byggði samnefnda kvikmynd
sína á. Þá vakti skáldsagan
Choke sem út kom á síðasta ári
mikla athygli en Lullaby er sjötta
skáldsaga höfundarins.
ERLENDAR
BÆKUR
Saga vand-
ræðaskálds
Chuck Palahniuk
R
YKFALLNAR dagbækur eru
ómetanleg heimild okkar nútíma-
manna um þjóðlíf forðum tíðar.
Heimaalinn almúgi jafnt sem
sigldir prestar og embættismenn
hafa haldið dagbók öldum saman,
lýst árferði og aflabrögðum og
sagt frá helstu tíðindum í héraði.
Sagnfræðingar 21. aldarinnar sem aðhyllast ein-
sögulegar rannsóknir hafa gruflað í gömlum dag-
bókum í leit að sögunni bak við sjálfsmynd rit-
aranna. Ekki var til siðs að tileinka dagbókinni
hugleiðingar um sjálfan sig, eigin tilfinningar og
vandamál fyrr en á nýliðinni öld. Nú hefur dag-
bókarritun tekið nýja og óvænta stefnu. Dagbæk-
ur hinar nýju kallast „blogg“ og eru iðkaðar á ver-
aldarvefnum, víðfeðmasta fjölmiðli heims.
„Blogg“ er stytting á enska orðinu „WebLog“
og er rafræn dagbók sem allir geta haft aðgang
að. Hver sem er getur stofnað eigin „bloggsíðu“
og þarf ekki mikla tölvukunnáttu til. En ef blogg-
síðurnar eiga að lifa og þjóna tilgangi sínum verð-
ur „bloggarinn“ að hripa dagbókarfærslur sínar
jafnóðum. Á síðurnar eru skráðar ýmsar hugdett-
ur; m.a. um veður og tíðindi í héraði eins og áður
tíðkaðist; en meira ber á léttúð, skensi og slúðri,
farið er í orðaleiki og sagðar hvundagslegar frétt-
ir af fjölskyldumeðlimum, búðarferðum eða
skemmtanalífi. Bloggarinn er sítengdur og getur
brugðist skjótt við færslum frá öðrum bloggurum
um menn og málefni.
Á einni bloggsíðunni segir hátíðlega: „Markmið
bloggsins er ekki að fara með gamanmál og grín,
heldur að ýta undir iðkun guðs orðs og góðra siða,
taka aðkallandi málefni líðandi stundar til alvar-
legrar og skarpskyggnrar umfjöllunar, og veita
valdhöfum heimsins nauðsynlegt aðhald.“ (Blogg
Kattarins.) Þessum fyrirmælum er sjaldnast
fylgt eftir. En safaríkastar eru þær síður þar sem
rætt er um pólitík, þjóðmál og heimsmál. Afkasta-
mestu þjóðmálabloggararnir skrifa langa pistla
um þau málefni sem heitast brenna á þeim hverju
sinni, s.s Kárahnjúka og Keikó, aðrir bloggarar
og áhugamenn lesa þá og svara síðan fullum hálsi.
Greinileg skil má sjá á pistlum hægri- og vinstri-
sinnaðra sem er óneitanlega hressandi miðað við
endalausa flatneskju, miðjumoð og afstöðuleysi
dagblaðanna. Oft eru harðar ritdeilur háðar á
blogginu þar sem ekkert er heilagt og fúkyrðin
ekki spöruð. Kæruleysislegt yfirbragð og mikil
yfirlýsingagleði einkennir orðasennurnar enda
má maður segja hvað sem er í sinni eigin dagbók
og þarf ekki að standa neinum reikningsskil. En
er ekki afstaðan sem tekin er bara marklaust
hjal? Hvað er eintal sálarinnar að gera á Netinu?
Eru bloggarar nördar, þröngur hópur einmana
og athyglissjúks fólks með netþráhyggju? Kald-
hæðnislegur húmor felst í kjörorði síðunnar
Blogg dauðans: „Betra en að hitta fólk“. Öfugt við
hlédræga dagbókarritara fortíðarinnar sem
skrifuðu fyrir sjálfa sig troða bloggarar sér upp á
aðra netverja og beita öllum brögðum til að ná at-
hygli. Mikael Torfason segir á heimasíðu sinni að
bloggið sé krepputíska; til marks um að fólk hafni
raunveruleikanum og dýrki ofurraunveruleika
fjölmiðlanna – að orð í dagbók verði ekki mark-
tæk í firrtum huga okkar nema í fjölmiðli. Dagbók
á Netinu er ætluð lesendum, fjölmiðill einstak-
lingsins, eins konar athyglissjúkur sýndarveru-
leiki. Þegar einkaleg dagbókarskrif urðu almenn
á síðustu öld þjónuðu þau að vissu leyti hlutverki
trúnaðarvinar, dagbókinni var trúað fyrir innstu
hugrenningum og leyndarmálum. Fólk heldur
þeim áfram fyrir sig en bullar á blogginu.
FJÖLMIÐLAR
BULLAÐ Á „BLOGGINU“
Kæruleysislegt yfirbragð og
mikil yfirlýsingagleði einkennir
orðasennurnar enda má maður
segja hvað sem er í sinni
eigin dagbók og þarf ekki að
standa neinum reikningsskil.
S T E I N U N N I N G A Ó T TA R S D Ó T T I R
Í MUNNI margra hefur 11. sept-
ember 2001 orðið að deginum
„þegar heimurinn breyttist“, en það
verður þó að teljast hæpin fullyrð-
ing. Heimurinn breyttist ekki fyrir
ári. Hins vegar varð sú breyting að
margir, að minnsta kosti um stund,
áttuðu sig á því hvernig heimurinn
er, hefur verið og verður. Margir
áttuðu sig á því að það var tómur
misskilningur að það væru engar
sérstakar ógnir sem steðjuðu að
venjulegum vestrænum borgurum.
Það er ekki þannig að það séu
bara allir vinir, heimurinn bara
orðinn að friðsælu þorpi þar sem
allir geta gert það sem þeim sýnist,
allar áhyggjur eru hlægilegar og
öryggisráðstafanir bara furðuleg
paranoia. – Afsakið, vænisýki.
Vefþjóðviljinn
www.andriki.is
Mönnum ekki refsað
fyrir vondar skoðanir
Í lýðræðislegum samfélögum sem
virða mannréttindi er mönnum ekki
refsað fyrir að hafa vondar skoð-
anir eða vera í slæmum fé-
lagsskap. Í lýðræðislegum sam-
félögum sem virða mannréttindi fá
þeir sem bornir eru þungum sökum
að svara til saka fyrir óháðum og
óvilhöllum dómstólum. Í lýðræð-
islegum samfélögum sem virða
mannréttindi eru menn ekki látnir
dúsa í fangabúðum eða færðir fyr-
ir leynilega dómstóla.
Sá sem þetta ritar hefur frá upp-
hafi stutt þá afstöðu Bandaríkja-
manna að ætla að ganga milli bols
og höfuðs á þeim sem bera ábyrgð
á hryðjuverkaárásinni 11. sept-
ember í fyrra. Ég hef í engu hagg-
að þeirri skoðun minni. En 11.
september breytti hins vegar heldur
ekki þeirri lífsskoðun minni að ekk-
ert getur réttlætt fórnir á grundvall-
armannréttindum.
Finnur Birgisson
Kreml
www.kreml.is
Ríkið velur
Hið opinbera hefur sem sagt,
eins og venjulega, tekið að sér það
hlutverk að velja fyrir okkur. Ekki
bara hvort við viljum eyða pening-
unum í leikhús heldur líka hvaða
leikverk á að sýna. Það er af nógu
að taka hjá stóru leikhúsunum
tveimur. Sum verkin munu vænt-
anlega ganga vel en önnur illa.
Það er nefnilega dálítið undarlegt
að stundum vilja skattgreiðendur
alls ekki sjá þau verk sem búið er
að velja fyrir þá. Þvílíkt vanþakk-
læti! Ragnar Jónasson
Frelsi
www.frelsi.isMorgunblaðið/Kristinn Ingvarsson
Í hvíld.
HEIMURINN
ÓBREYTTUR
I Í Lesbók í dag er leitað svara við merkilegrispurningu: Hvernig stendur á því að skáld-
skapur hreyfir við tilfinningum fólks þrátt fyrir
að það viti að í honum er ekki sagt frá raun-
verulegum eða sönnum atburðum og persónum?
Á áttunda áratugnum stóð mikil ritdeila um
þessa spurningu meðal heimspekinga sem lauk
án þess að haldbært svar fengist. En í greininni,
sem birtist í blaðinu í dag er vakin athygli á til-
tölulega einfaldri skýringu á þessu þverstæðu-
kennda sambandi skáldskapar og tilfinninga.
IIÞessi spurning leiðir hugann að annarri ogtengdri spurningu: Hvað hefur orðið af grein-
armuninum á skáldskap og veruleika? Mikið
hefur verið talað um upplausn veruleikans síð-
ustu ár. Sumir hafa jafnvel gengið svo langt að
tala um að veruleikinn sé horfinn og er þá vísað
til þess að flæði upplýsinga, mynda og tákna af
ýmiss konar tagi sé orðið svo mikið að fólk grilli
ekki lengur í veruleikann sem allur þessi texti á
þó að fjalla um með einum eða öðrum hætti.
Oft er vísað til þess hvernig ungt fólk sem leikur
sér í tölvuleikjum og horfir á sjónvarp og kvik-
myndir daginn út og daginn inn sé hætt að gera
greinarmun á sýndarheimi skjámyndarinnar og
veruleikanum. Vopnaburður og skotárásir ung-
linga í skólum séu dæmi um þetta enda virðist
sum þessara barna ekki gera sér grein fyrir af-
leiðingum gjörða sinna.
III Fjallað hefur verið um upplausn veru-leikans í fjölmörgum kvikmyndum en fræg-
ust þeirra er sennilega The Truman Show eftir
bandaríska kvikmyndaleikstjórann Peter Weir.
Þar er sagt frá manni sem alla ævi hefur verið
aðalpersónan í sjónvarpsþætti, sem er sendur út
allan sólarhringinn, án þess að hafa hugmynd
um það. Kominn vel á fertugsaldur uppgötvar
Truman að líf hans hefur alltaf verið lygi; fjöl-
skylda hans, vinir, samstarfsmenn, karlinn sem
selur honum blaðið á hverjum morgni; allt eru
þetta leikarar að fara með rulluna sína. Heima-
bær hans er bara gríðarstórt leiksvið þar sem
skil sýndar og reyndar hafa verið máð burt. Og
Truman sjálfur er fjöldaframleidd afurð sjón-
varpsins, það er engin frumgerð til þar sem það
hefur aldrei verið til neinn Truman í raun og
veru, hann er gervimaður í gerviveröld.
IV Reynsluheimur Trumans virðist fjarlægurog jafnvel fráleitur en hann er kannski
ekki eins fráleitur og halda mætti. Tína má til
fjölmörg dæmi sem sýna að fólk upplifir sig oft á
mörkum skáldskapar og veruleika. Fyrir
skömmu var til að mynda viðtal á einni sjón-
varpsstöðvanna við íslenska fjölskyldu sem hafði
orðið vitni að því að sjá fjölmennt, vopnað lög-
reglulið ráðast inn í hús nágranna síns. Hús-
móðirinn sagði að fjölskyldan hefði fylgst grannt
með aðgerðunum og bætti við: „Við sáum þetta í
beinni útsendingu hér í stofuglugganum.“
Skömmu síðar hafði íslenskur maður, sem var í
óða önn að bjarga eignum sínum frá því að
fara á kaf í miklum flóðum suður í Evrópu, það
á orði í samtali við íslenskan fjölmiðil að sér
fyndist eins og hann væri í kvikmynd. Jafnvel á
hættu- eða örlagastundum virðist veruleikinn
láta undan.
NEÐANMÁLS