Lesbók Morgunblaðsins - 19.10.2002, Blaðsíða 2

2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 19. OKTÓBER 2002
KÓLUMBÍSKI rithöfundurinn
og nóbelsverðlaunahafinn Gabr-
iel García Márquez hefur lokið
við að skrifa
fyrsta bindi
sjálfsævisögu
sinnar og kom
bókin út í hin-
um spænsku-
mælandi
heimi í nýlið-
inni viku. Bók-
in heitir Vivir
Para Contarla
sem útleggjast
mun í enskri þýðingu To Live to
Tell It (Lifað til að segja frá).
Von er á bókinni í þýskri, hol-
lenskri og ítalskri þýðingu í lok
árs, en líklegt er að bókin komi
út í enskri þýðingu á næsta ári.
Márquez greindist sem kunnugt
er með krabbamein árið 1999 og
segir frá því í grein í New York
Times hvernig höfundurinn hef-
ur helgað sig ævisöguskrifum
síðan hann veiktist. Undanfarin
þrjú ár hefur Márquez því unnið
dag og nótt við rannsóknarvinnu
og skrif, en þetta fyrsta bindi
sjálfsævisögunnar er 579 síður
að lengd. Þar rekur höfundurinn
ástarsögu foreldra sinna og lýsir
því hvernig ást hans á bók-
menntum varð til þess að hann
gerðist blaðamaður og síðar rit-
höfundur. Inn í frásögnina tvinn-
ar Marquez jafnframt útlegg-
ingum á sögu fósturlands síns og
lifandi lýsingu á því umhverfi
sem hann ólst upp í.
Garcia Marquez hlaut bók-
menntaverðlaun Nóbels árið
1982, en meðal hans þekktari
verka eru Hundrað ára einsemd
og Ástin á tímum kólerunnar.
Bækur hans hafa verið þýddar á
24 tungumál og eru, að Biblíunni
undanskilinni, söluhæstu bækur
sem gefnar hafa verið út á
spænskri tungu. Marques er 75
ára að aldri. Hann er án efa einn
ástsælasti höfundur Suður-
Ameríku og gengur hann þar
undir gælunafninu „Gabo“.
Skrif og greinar Rushdies
Step Across This Line nefnist
nýtt ritgerða- og greinasafn sem
Salman Rushdie hefur sent frá
sér. Þar hefur rithöfundurinn
frægi safnað saman ýmsum
skrifum sínum frá tíu ára tíma-
bili, þ.e. árunum 1992 til 2002. Í
stórum hluta bókarinnar lýsir
Rushdie reynslu sinni af því að
hljóta opinberan dauðadóm að
skipan Ayatol-
lah Khomeini
fyrir skáld-
söguna Söngv-
ar Satans.
Í bókinni er
einnig að
finna greinar
um listir, dæg-
urmál og póli-
tik. Meðal um-
fjöllunarefna
Rushdies í þessum skrifum eru
m.a. kvikmyndin The Wizard of
Oz, hljómsveitin U2, fráfall
Díönu prinsessu, fótbolti, og 20.
aldar rithöfundar á borð við
Angelu Carter, Arthur Miller,
Edward Said, J.M. Coetzee og
Arundhati Roy. Þá eru í safninu
greinar sem Rushdie hefur skrif-
að í The New York Times og
fjalla um pólitískt ástand, átök í
Kasmír, Norður-Írlandi, Kosovo
og milli islamska heimsins og
vestrænna landa. Í fyrirlestrum
sem birtir eru í lok bókarinnar
fjallar Rushdie um landamæri og
árekstra í heiminum út frá víðu
sjónarhorni, m.a. í fyrirlestr-
inum „Step Across This Line“.
Rushdie hefur áður gefið út rit-
gerðarsafn sem spannar árið
1981 til 1991 og nefnist Imag-
inary Homelands.
ERLENDAR
BÆKUR
Marquez
segir frá
Gabriel Garcia
Marquez
Salman Rushdie
K
EXAUGLÝSING ýtti við mér í
fyrrakvöld. Þessi auglýsing um
súkkulaðikremkex hafði marg-
oft rúllað yfir sjónvarpsskjáinn
fyrir augum mínum án þess ég
gæfi því nokkurn tíma gaum
sem sagt var um vöruna, því
hugurinn var jafnan víðsfjarri
að pæla í einhverju allt öðru. Sennilega var ég að
hugsa um ballett eða eitthvað ámóta óskylt
súkkulaðikremkexi.
Mér var sagt hvað röddin á bak við auglýs-
inguna hefði umlað og lét segja mér tvisvar áður
en ég trúði því. Hef ég þó aldrei haft ástæðu til
að vefengja neitt af því sem viðkomandi hefur
sagt mér. Skilaboðin munu hafa verið eitthvað á
þessa leið: „Það er allt í lagi þótt börnin fái [...]
súkkulaðikex í morgunmatinn – ef mamma leyf-
ir það.“
Þarna er allt öfugsnúið. Þetta eru bíræfin
skilaboð frá kexsölufólkinu og ekki bara vegna
þess að súkkulaðikremkex er veigalítill morg-
unmatur, eða vegna þess að auglýsingunni er
beint til barnanna sjálfra, sem ætti að varða við
lög. Kexsölufólkið veit að mamman má ekkert
vera að því að hugsa um hollustu fyrir börnin
sín, því hún þarf að haska sér í vinnuna. Kex-
sölufólkið veit líka að margir foreldrar hafa lít-
inn tíma fyrir börnin sín eða láta vera að ala þau
upp af einhverju misskildu frjálslyndi. Sama
misskilda frjálslyndi fagnar auðvitað jafn „þægi-
legum“ morgunmat og súkkulaðikremkexi. Það
er einfaldast að dæla sykurfroðu í krakkana svo
þau þegi rétt á meðan allir eru heima. Kjörið
markaðstækifæri fyrir kexsölufólk.
Og hvar er pabbinn, getur hann ekki sinnt
þessu? Hvers vegna er krökkunum ekki bent á
að spyrja hann? Ef auglýsingin er túlkuð er
pabbinn sennilega búinn að missa forræðið, far-
inn að heiman fyrir fullt og allt, búinn að yngja
upp ellegar átta sig á raunverulegri kynhneigð
sinni. Sem er reyndar mun skárri kostur en að
hann sé inni á heimilinu og hafi hvorki sinnu né
nennu til að hugsa um mataræði barnanna sem
honum var trúað fyrir.
Kexsölufólkið talar gegn betri vitund. Kex-
sölufólkið veit hversu óhollt það er að nærast
eingöngu á súkkulaðikexi. Kexsölufólkið varðar
ekkert um heilsufar annarra, því það ber ábyrgð
á því einu að selja meira og meira súkku-
laðikremkex, meira í dag en í gær. Hvern varðar
um sykursýki? Hvern varðar um offitu? Kex-
sölufólkið kætist við að sjá sífellt fleiri börn sem
komin eru í yfirþungavigt fyrir fermingu. Þegar
kexsölufólkið byrjar að kvarta eftir einhver ár
undan síauknum kostnaði við heilbrigðiskerfið
hvarflar ekki að því að ástandið sé að einhverju
leyti því sjálfu að kenna.
Sölumennska af þessu tagi er býsna algeng og
birtist okkur í ýmsum myndum. Kexsölufólkið
er í einhvers konar afneitun þar sem það svaml-
ar í svefnhöfga um feigðarósinn. Rétt eins og
ferðasölufólkið í Indónesíu og fjölda annarra
landa sem hunsaði allar aðvaranir um yfirvof-
andi hryðjuverk á Balí og gekk svo langt að
neita tilvist hryðjuverkamanna til þess að skaða
ekki ferðamannaiðnaðinn. Ferðir eru bara sölu-
vara, kremkex. Allt á að seljast. Raunveruleg
„útrýmingarsala“, eins og einhverjum Reykja-
víkurkaupmanni þótti sniðugt að auglýsa útsöl-
una sína.
Sprengjutilræðið var ekki ferðaiðnaðinum að
kenna, en honum var skylt að taka mark á við-
vörunum. Rétt eins og dómsmálaráðherra sem
svarar fyrirspurn út í hött og neitar því að efla
þurfi löggæsluna í landi þar sem skipulögð
glæpastarfsemi virðist hafa skotið rótum.
Glæpastarfsemin er ekki dómsmálaráðherra að
kenna. Dómsmálaráðherra er samt skylt að
bregðast við henni. Það er margt kremkexið.
AFNEITUN Í FEIGÐARÓSI
Ef auglýsingin er túlkuð er
pabbinn sennilega búinn að
missa forræðið, farinn að heim-
an fyrir fullt og allt, búinn að
yngja upp ellegar átta sig á
raunverulegri kynhneigð sinni.
Á R N I I B S E N
UPPSETNING Sveins Einarssonar er
hefðbundin. Leikmynd er lítil sem
engin en búningar sverja sig flestir í
ætt við BBC-uppfærslurnar sem
Sjónvarpið sýnir iðulega. Engin
ákveðin túlkun á verkinu er sett fram
nema helst með því að láta hinn
unga leikara Ívar Örn Sverrisson
leika Hamlet. Hann er 25 ára en
Hamlet hefur iðulega verið leikinn af
eldri leikurum. Þetta gerir brjálæði
Hamlets skemmtilega ungæðislegt
en hvorki biturt né lífsþreytt eins og
stundum hefur sést. Ívar þessi fer
mjög vel með hlutverkið og heldur
uppi sýningunni af mikilli orku.
Framsögn hefði þó mátt bæta á
stöku stað. […]
Heildarniðurstaðan er sú að hinn
norðlenski Hamlet er besta skemmt-
un þó að rýnir hefði gjarnan viljað
sjá nýstárlegri túlkun á verkinu.
Katrín Jakobsdóttir
Múrinn
www.murinn.is
Kaunrúnir
Kaunrúnin þótti hættulegt niður-
rifsafl á sautjándu öld enda vísar
nafn hennar á kýli, sár, graftr-
arhrúður. Heiti hennar kann þó að
hafa verið margslungnara áður fyrr.
Á fornnorrænni rúnaristu er til dæm-
is að finna mannsnafnið „Keþan“ og
í Landnámu og Þórðar sögu hreðu er
það notað sem karlmannsnafn.
Hugsast getur að nafnið hafi upp-
haflega verið auknefni, „hinn kaun-
um hlaðni“, þótt það sé nú talið
vafasamt. Í enska rúnakvæðinu er
rúnin kennd við kyndil og bjartan
eld, en stafurinn K var í fornensku
nefndur „cean“ eða „cen“, „kien“ á
fornþýsku, sem stóð fyrir sígrænt
barrtré, þin eða furu. [i] Rúnaspeki
samtímans hefur túlkað rúnina í ljósi
þessa. Þetta kann að vera rún verk-
vits eða virkrar sköpunargáfu, tákn-
uð með tömdum eldi (kyndli), enda
lá slíkur eldur tæknilegri þekkingu til
grundvallar. Sé svo þá er þetta rún
hins haga listasmiðs, Völundar og
Loka, en hafa verður hugfast að
sköpun byggist alltaf á sundrun, til
dæmis fyrir tilstilli elds. Slík upplausn
er nauðsynleg svo endursköpun eða
nýmyndun geti átt sér stað. Kaun-
rúnin er í ljósi þessa hluti af ferli er
hófst með Óssrúninni og lá um Reið-
arrúnina; innblæstri er með tækni-
legri aðferð hrundið í framkvæmd
um sundrun þess sem fyrir var.
Kistan
www.visir.is/kistan
Morgunblaðið/Kristinn
Borgarmenning.
NORÐLENSKUR
HAMLET
IEin af grundvallarþverstæðum samtímans erþverstæða hnattvæðingarinnar: Heimurinn er í
senn að þjappast saman í eitt lítið þorp og að
þenjast út og splundrast í marga litla kjarna. Á
sama tíma og allt virðist á góðri leið með að
verða eins þá er allt að verða öðruvísi. Á sama
tíma og hnattvæðingin hefur einkennst af út-
flutningi og dreifingu vestrænna gilda, hug-
mynda og vara hefur hún leitt til þess að gildi,
hugmyndir og vörur frá framandi menning-
arsvæðum hafa átt greiðari aðgang að vestræn-
um samfélögum.
IIÞarna hafa í raun myndast flókin og gagn-virk tengsl miðju og jaðars. Um leið og miðj-
an hefur leitast við að gera jaðarinn að hinu
sama hefur hún þurft að horfast í augu við
framandleikann. Miðjan hefur þannig reynt að
þjappa heiminum saman í eitt og hið sama en
um leið hefur hún þanist út vegna áhrifa frá
jaðrinum og þannig sjálf orðið að hinu. Dæmi
þessa eru augljós. Vestræn vörumerki eins og
MacDonalds og Nike eru fáanleg um allan heim
og eru til merkis um það hvernig heimurinn hef-
ur þjappast saman og orðið meira og minna
eins. En á sama hátt hefur til dæmis mat-
armenning frá jaðarsvæðum ruðst inn í vestræn
samfélög og þannig þanið miðjuna út.
IIIÍ vissum skilningi mætti þó halda því framað greinarmunur miðju og jaðars hafi
máðst burt, það sé í raun engin ein ráðandi
miðja eða öllu heldur að allt sé orðið að einni
miðju og því sé í raun engin miðja lengur til
staðar. Þetta hefur vitanlega ruglað allan valda-
strúktúr í heiminum sem er í sjálfu sér ekki
slæmt en hliðarverkunin virðist vera sú að það
hefur orðið til algerlega ný valdapólitík sem erf-
itt er að henda reiður á. Valdabarátta fer ekki
lengur fram á milli þjóðríkja eins og hún gerði
lengst af á síðustu öld. Hún fer fram á yfirþjóð-
legu sviði og hún snýst um að ná hnattrænum
völdum.
IVFrá falli múrsins árið 1989 hefur því veriðhaldið fram að lögmál markaðarins hafi
náð völdum í heiminum eða kannski öllu heldur
að baráttan um hnattræn völd fari fram á hin-
um opna heimsmarkaði. Þessi barátta hefur að
mati sumra myndað mikla gjá á milli þeirra
sem geta og kunna að taka þátt í þessari baráttu
og hinna sem hafa hvorki getu né kunnáttu til
þess. Þetta er talin vera einn helsti vandi hnatt-
væðingarinnar.
VEn jafnframt hefur þessi barátta alið á þeirriþversögn markaðsvæðingarinnar að allir séu
steyptir í sama mót, það er að segja mót hins
markaðsráðandi, um leið og ýtt er undir ein-
staklingshyggju og valfrelsi. Hættan við þessi tví-
bentu boð virðist vera sú að þau grafi undan
áhuga á sameiginlegum málefnum og sameig-
inlegri afstöðu, að hún grafi með öðrum orðum
undan hinu samfélagslega og hinni samfélags-
legu skipan eins og við höfum þekkt hana. Þetta
endurspeglast í virðingarleysi fyrir opinberum
málefnum og ekki síður opinberu valdi eða hvers
konar samráði. Hugsanlega hefur einnig dregið
úr áhuga og getu til skoðanaskipta.
FJÖLMIÐLAR
NEÐANMÁLS