Pressan - 30.09.1988, Síða 9

Föstudagur 30. september 1988 _____________________________9
fréttaskýring
Maðurinn sem ,Jórnaði(( ráðherradómi
STEFÁN ÍSLANDI Í
SPILVERKI SJÓÐANNA
Fyrir utan stjórnarmyndunina sjálfa er um fátt meira
talað um þessar mundir en hrossakaup stjórnarflokk-
anna á handaruppréttingu Stefáns Valgeirssonar. Þeir
þurftu nauðsynlega á stuðningi Stefáns að halda, en
gátu ekki fyrir sitt litla líf unnt honum þess að verða
samgönguráðherra. Þeir völdu frekar að búa til póli-
tiska úthlutunarstofnun og fá honum óbeint lyklavöldin
að 7 milljarða króna gullkistu og leyfa honum að halda
stólum sínum í bankaráði Búnaðarbankans og stjórnum
Stofnlánadeildar landbúnaðarins og Byggðastofnunar.
í gegnum þessi apparöt hefur hann áhrif á útdeilingu
tugmilljarða króna, en sem samgönguráðherra hefði
hann aðeins haft úr 4—5 milljörðum að spila! Stefán
hafnaði ekki ráðherradómi. Hann kaus vettvang sem
gerir hann sennilega valdameiri en flesta ráðherra og
gefur honum auk þess mun hærri laun.
Sjálfur hefur Stefán útlistað val-
kostinn á eftirfarandi hátt: „Ég
stóð því frammi fyrir því, að velja á
milli, hvort ég vildi ráðherrastólinn
eða nýta þessa aðstöðu. Minn
metnaður er í því fólginn að gera
gagn, fyrst og fremst landsbyggð-
inni. Ég tel mig því geta gert meira
gagn með því að gegna formennsku
í þessum nýja sjóði, sem á að fá 4 til
5 milljarða á tveimur árum til um-
ráða, en að sitja í ráðherrastól, með
takmarkaða möguleika tii fram-
kvæmda eins og nú horfir.“
í máli Stefáns kom fram, að hann
hefði gengið frá því að geta sett
menn í nefndir til að undirbúa
frumvörp í stærri málum og geta
fylgst með þeirri vinnu. Aðspurður
um hvort kjördæmi hans kæmi til
með að njóta sérstaklega for-
mennsku hans í hinum nýja sjóði
sagði Stefán, að öll landsbyggðin
myndi njóta þess. „Ég er fyrir alla
landsbyggðina." Að vísu kemur
það ekki í hlut Stefáns beint að
gegna formennskunni, en hann fær
að ráða manninum og hefur valið
Gunnar Hilmarsson, hollvin sinn
og frænda.
FRIÐRIK ÞOR
GUÐMUNDSSON
flokksforystuna og það endaði með
látum fyrir kosningarnar 1987.
SLAGURINN VIÐ
FRAMSÓKNARFLOKKINN
Það uppgjör var sögulegt. For-
ystan vildi að hann drægi sig í hlé,
vildi yngja upp, en Stefán var aldeil-
is á öðru máli. Þegar uppstillingar-
nefnd hafði hafnað honum á heit-
um fundi stóð Stefán upp og hélt
magnaða ræðu, þar sem hann
mælti hin fleygu orð: „Það eina sem
vantar á sviðsetninguna er mynd af
Kolbeinsey hér á bak við mig með
fánann dreginn í hálfa stöng.“
Hann bað síðan um tilheyrandi
tveggja mínútna þögn og strunsaði
síðan út. Hann stofnaði utan um sig
Samtök um jafnrétti og félags-
hyggju. Andstæðingar hans töldu
sig hafa litla ástæðu til að óttast,
fylgi hans væri losaralegt og rýrn-
andi, töldu að fyrir honum færi á
sömu lund og sérlista Jóns heit-
ins Sólnes árið 1979, hann myndi
falla með pomp og prakt. Það fór
aldeilis á aðra leið, listi Stefáns fékk
ekki 800—900 atkvæði, heldur
1.893 atkvæði og 12,1% fylgi í kjör-
dæminu, Framsóknarflokkurinn
tapaði 862 atkvæðum frá því síðast
og tapaði manni.
Framsóknarmenn hefðu kannski
betur mátt taka „kostaboði" Stef-
áns árið 1983, þegar hann bauðst til
að draga sig í hlé gegn því að fá í
staðinn bankastjórastól þann í
Búnaðarbankanum sem Þórhallur
Tryggvason var að standa upp úr.
En þá var andstaðan mikil gegn
þessu innan flokksins. í bankaráð-
inu stakk varamaður Stefáns upp á
honum, en aðrir stungu upp á Stef-
áni Pálssyni, sem þá var forstöðu-
maður Stofnlánadeildar, og Hann-
esi Pálssyni aðstoðarbankastjóra.
Stefán Pálsson varð síðan fyrir val-
inu og um leið losnaði forstöðu-
mannsstaða hans í Stofnlánadeild.
Stefán Valgeirsson barðist fyrir því
að vinur hans Þórólfur Gíslason,
kaupfélagsstjóri á Þórshöfn, fengi
þá stöðu, en flokkurinn þrýsti á um
Leif Jóhannesson frá Stykkis-
hólmi. Og það var Leifur sem varð
fyrir valinu. Sól Stefáns Valgeirs-
sonar í Framsóknarflokknum fór
lækkandi.
BANKI, DEILD, STOFNUN,
SJÓDUR
Stefán náði þó þeim sáttum að
halda stólum sínum sem banka-
ráðsformaður Búnaðarbankans og
stjórnarformaður Stofnlánadeild-
arinnar. Það gerðist þegar sam-
komulag náðist við hann í hrossa-
kaupum um atkvæðaskipti í nefnd-
arkjöri á Alþingi. Hann hefur átt
sæti í ráðinu og deildinni frá 1969
VALDAMEIRI EN NOKKUR
RÁÐHERRA
Ýmsir stjórnarliðar eiga vart til
orð til að lýsa hneykslan sinni á
þessari ráðstöfun — en láta þó
móðan mása. Einn þeirra lýsti at-
burði þessum á eftirfarandi hátt.
„Þarna er svo sannarlega verið að
fara 20 ár aftur í tímann. Það er
verið að búa til pólitíska úthlutun-
arstofnun og afhenda þeim manni
sem frægastur er fyrir pólitíska
fyrirgreiðslu. Þannig er maðurinn
keyptur, en þetta er auðvitað ekkert
annað en siðblinda. Það sýnir vel
hversu blindur Stefán er á þetta að
hann lét sér detta í hug að hann gæti
orðið ráðherra en haldið samt stöðu
sinni i Búnaðarbankanum, Stofn-
lánadeildinni og Byggðastofnun.
Og hann færglænýja stofnun upp í
hendurnar á sama tíma og kveðið ér
á um það í stjórnarsáttmála að
sjóði atvinnuveganna eigi að sam-
ræma og fækka. Nú horfum við
upp á að hann hafi þvílík peninga-
leg völd að ráðherrar blikna í
samanburðinum.“
Lítum ögn nánar á þennan valda-
mikla mann. Stefán verður sjötugur
20. nóvember næstkomandi og
hefur verið samfleytt þingmaður
frá því árið 1966 eða í rúma tvo ára-
tugi. Á þingi hefur hann ekki þótt
mikill þingmálamaður eða ræðu-
skörungur, en þess betri kjördæma-
potari og „fyrirgreiðslupólitíkus
per excellence". Hann komst á þing
eftir uppsteyt við flokksforystuna
út af landbúnaðarmálum og hefur í
gegnum árin oft komist í kast við
og verið formaður beggja síðastlið-
in 15 ár — hefur skrifstofu á
fimmtu hæð Búnaðarbankans í
Reykjavík, sem síst hefur verið
minna nýtt af honum en aðstaðan á
Alþingi. Vitaskuld eru bankastjór-
arnir að mestu sjálfráðir um dag-
lega stjórnun og lánveitingar, en
sem formaður er hann í stöðugu
sambandi við bankastjórana og
velkist enginn í vafa um að hann
gauki að þeim góðum „ráðlegging-
um“ af og til. Við áðurnefnt sam-
komulag á Alþingi í kjöri til nefnda
fékk Stefán því síðan framgengt að
fá sæti í stjórn Byggðastofnunar frá
3. desember 1987, sem auðvitað er
ansi feitur biti fyrir duglegan fyrir-
greiðslumann!
Sem bankaráðsforntaður Búnað-
arbankans hefur Stefán tækifæri til
að hafa bein eða óbein áhrif á
milljaröaútlán bankans, þótt ráðið
fjalli ekki um einstök mál formlega
nema I undantekningartilvikum. í
ár stefna útlán bankans í nálægt 25
milljörðum króna, þar af sennilega
3—4 milljarðar til einstaklinga, ná-
lægt 7 milljörðum til landbúnaðar-
ins og 2 milljarðar til aðila í sjávar-
útvegi. Sem formaður Stofnlána-
deildarinnar getur hann haft áhrif á
útlán sem í ár gætu numið
800—900 milljónum króna. í fyrra
lánaði Byggðastofnun 1,3 milljarða
króna að núvirði, stjórnin sam-
þykkti 364 láns- eða styrkumsóknir
en hafnaði 91. Og nú á Stefán að
hafa bein eða óbein áhrif á allt að 7
milljarða króna fyrirgreiðslu hins
nýja Atvinnutryggingasjóðs út-
flutningsgreina. Til samanburðar
má nefna að útgjöld ríkisins til
samgöngumála, til ráðuneytisins
sem Slefán fórnaði, munu í ár að
líkindum nema „aðeins" rúmlega 4
milljörðum króna. Ekki að undra
þótt gárungarnir kalli hann nú
„Stefán íslandi í spilverki sjóð-
anna“!
300.000 KR. Á MÁNUDI
Vafalaust hefur Stefán gagn og
gaman af því að stússa þetta í
stjórnum og ráðum. Ekki er það þó
ókeypis af hans hendi frekar en
annarra. Núorðið hefur Stefán
fengið alls um það bil 120 þúsuncf
krónur á mánuði fyrir bankaráðið
og Stofnlánadeildina og fær nú 30
þúsund krónur á mánuði fyrir
Byggðastofnun. Með þingmanns-
laununum eru heildarlaun Stefáns
samkvæmt úttekt ríkissjónvarpsins
um það bil 285.000 krónur á mán-
uði um þessar mundir, fyrir utan
9.000 króna ellistyrkinn sem vænt-
anlegur er. Til að fyrirbyggja mis-
skilning er rétt að taka fram að
þingmenn af landsbyggðinni fá
„dreifbýlisstyrk" vegna ferðalaga
til atkvæðanna og húsnæðisstyrk
vegna heimilishalds I höfuðborg-
inni.
Þótt Stefán verði ekki formaður
hins nýja sjóðs, heldur Gunnar
Hilmarsson eða einhver annar, mun
Stefán án efa leika stórt hlutverk
þegar hafist verður handa við að
„leysa úr fjárhagsvanda fyrirtækja
í útflutningsgreinum með lánum og
skuldbreytingum“ (2.000 milljónir)
og hafa „milligöngu um skuld-
breytingu á allt að 5.000 milljónum
króna af lausaskuldum útflutnings-
fyrirtækja". Að visu er það hlutverk
Samstarfsnefndar lánastofnana út-
flutningsatvinnuveganna að undir-
búa tillögur til sjóðsins og hlutverk
ríkisendurskoðanda að „fylgjast
náið með starfsemi sjóðsins“ og
gefa Alþingi skýrslu, en það stöðvar
vart duglegasta kjördæmapotara
og fyrirgreiðslupólitíkus landsins í
þvi að hafa sterk áhrif á það, hvert
milljarðarnir fara. Samvinnuútveg-
urinn og kaupfélagsveldið geta án
efa hugsað gott til glóðarinnar.
ATKVÆÐIN FYRIR STAFNI
Og hvað hugsar Stefán sér að
gera í þessari valdamiklu aðstöðu?
Stjórnmálaspekúlantar eru í litlum
vafa um það. Hann ætlar að nota
tímann vel til atkvæðaveiða og
tryggja sér áframhaldandi þing-
mennsku á einn hátt eða annan.
Sjálfur er Stefán ósköp hreinskilinn
hvað þetta varðar. „Við munum líka
líta eftir því nú að fylkja liði um
land allt, því það getur orðið stutt í
kosningar, og þá er meining okkar
að bjóða alls staðar fram ef undir-
tektir verða nægar, sem ég hef
ástæðu til að ætla,“ sagði hann í
Alþýðublaðsviðtali fyrir skömmu.
Og enn loga eldarnir milli Stefáns
og framsóknarmanna eftir klofn-
inginn fræga fyrir kosningarnar
1987. Höfum við fyrir satt að Guð-
mundur Bjarnason ráðherra, sem
var efsti maður á lista Framsóknar
í Norðurlandskjördæmi eystra, hafi
vikið af öllum þingflokksfundum
Framsóknarflokksins þegar kaup-
skapurinn við Stefán vegna stjórn-
armyndunarinnar var tekinn til um-
ræðu. Skyldi vera mynd af Kol-
beinsey í þingflokksherberginu?
Stefán Valgeirsson er landsins frœgasti kjördcemapotari
og fyrirgreiðslupólitíkus. Framsókn neitaði honum um
bankastjórastól og þingsetu en hefnd hans var mikil og
sársaukafull. I hrossakaupum fékk hann að halda banka-
ráði, stofnlánadeild og fékk sœti í stjórn Byggðastofn-
unar. Og nú var hann keyptur til stuðnings við stjórnina
með 7 miUjarða króna pólitískri úthlutunarstofnun.