Pressan - 16.11.1989, Side 18

18
Fimmtudagur 16. nóv. 1989
sjúkdómar og fólk
Keititarar, fyrirlesarar og kennslutæki
Námskeið eru mjög í tísku um
þessar mundir. Alls staðar eru aug-
lýsingar um námstefnur og lærdóm
sem stendur til boða. Til að mennta
allt þetta fróðleiksfúsa fólk þarf ara-
grúa af kennurum, en þeir eru mis-
jafnir eins og gengur. Á sjúkrahús-
um fer mikil kennsla fram og ég hef
kynnst mörgum kennurum á þess-
um árum, sem ég hef eytt sem stúd-
ent og læknir. Eg hef lengi ætlað
mér að skrá niður hugrenningar
mínar um kennslu og fyrirlesara en
aldrei komið því í verk fyrr en nú.
Fyrsti kaflinn mun fjalla um sitt af
hverju sem hefur angrað mig í ótal
fyrirlestrum liðinna ára en verði ég
einhvern tímann jákvæðari í hugs-
un mun ég skrifa um það sem vel er
gert.
«
Flokkun á fyrirlesurum
Ég skipti fyrirlesurum í nokkra
undirflokka, eftir því hvernig geng-
ur að koma boðskapnum út. Flestir
fyrirlesarar nota einhvers konar
hjálpartæki til að koma lærdómn-
um til þeirra sem hlusta. Vinsælust
eru myndvarpa og glærur en í öðru
sæti kemur myndsýningarvél, sem
kölluð var skuggamyndavél í mínu
ungdæmi. Önnur hjálpartæki eru
tafla og krit og svo alls konar fjöl-
blöðungar sem fyrirlesarinn dreifir
til áheyrenda. Sumir fyrirlesarar
nota aldrei nein hjálpargögn og þeir
eru kapítuli út af fyrir sig.
Myndvörpufyririesarar eru lang-
fjölmennastir, en margir kunna þó
ekki að nota þetta ágæta tæki. Ál-
gengt er, að menn komi með möpp-
una sína með öllum glærunum og
ætla sér síðan, þegar fyrirlesturinn
er byrjaður, að velja hvaða glærur
skuli sýna. Slíkir fyrirlestrar verða
yfirleitt mjög þreytandi, því fyrirles-
arinn bregður hverri glærunni á
fætur annarri á myndvörpuna en
ákveður síðan, þegar glæran er
komin upp á vegg, að hann ætli ekki
að sýna þessa heldur einhverja
aðra, sem sé annars staðar í möpp-
unni. Síðan hefst leit að henni. Á
meðan bregður hann upp öðrum
glærum, sem hann eiginlega ætlar
ekki að sýna heldur, uns hann loks
finnur glæruna sem hann ætlaði að
sýna en þá er hún ekki nógu góð.
Hann skellir henni þó á myndvörp-
una, en tekur hana af strax aftur og
leitar að einni enn, sem á að sýna
þetta tiltekna atriði betur en allar
hinar. Sú glæra finnst svo aldrei,
enda hafði hann lánað BB kollega
sínum hana áður en BB fór á stóra
alþjóðaþingið í Río de Janeiro, þar
sem hann svo týndi glærunni ásamt
glórunni og ærunni í stóra máls-
verðinum á Aðalhótelinu. Þegar hér
er komið eru stúdentarnir löngu
búnir að týna öllum áttum sem eig-
inlega voru aldrei til. Fyrirlesarinn
bregður síðan 5—6 glærum í viðbót
á myndvörpuna og segir í leiðinni,
að þessar glærur sýni eiginlega ekk-
ert nýtt, en hann bregði þeim upp til
gamans. Fyrirlestrinum lýkur síðan
og stúdentarnir velta því fyrir sér á
leiðinni út hvað fyrirlesarinn var að
tala um.
Meira um glœrur
Aðrir glærufyrirlesarar búa sig
mun betur undir fyrirlestrana en
átta sig ekki á takmörkunum glær-
anna. Slíkir fyrirlesarar koma oft
með þéttskrifaðar síður af texta sem
þeir bregða upp á myndvörpuna og
byrja síðan að lesa af glærunni.
Letrið er alltof smátt fyrir þá sem
sitja aftar en á öðrum bekk til að sjá'
hvað skrifað stendur og kvarta flest-
ir því hástöfum. Góður tími af slík-
um fyrirlestri fer í að stilla „fókus-
inn“ á vélinni, myndina á veggnum
og býsnast yfir því, hvað lelrið sé
smátt og birtan slæm. Stúdentarnir
reyna til hins ýtrasta að rýna í letrið
á veggnum en gefast von bráðar
upp og tapa þræðinum. Slíkir fyrir-
lesarar eiga það til að hripa upp á
glærurnar alls konar töflur og tölur
með smáu letri sem enginn skilur
heldur. Margir töflu- og krítarfyrir-
lesarar eru þessu markinu brenndir
líka. Þeir skrifa stöðugt á töfluna tor-
ræð tákn, bókstafi og tölur, allt í ein-
um graut. Þegar taflan er fullskrifuð
er fyrirlestrinum lokið og allir
ganga út.
Hamar og nagli
Einu sinni heyrði ég gamalt orð-
tak amerískra járnbrautarverka-
manna en þeir sögðu; ef þú átt góð-
an hamar lítur allt út eins og
nagli. Yfirfært á læknahópinn þýð-
ir þetta, að sumir búa yfir þröngri
sérþekkingu sem þeir telja hæfa á
öllum stundum. Þetta á við um
marga fyrirlesara í læknastétt, sem
hafa kynnt sér til fullnustu einhvern
sjaldgæfan sjúkdóm og eru afskap-
lega færir í að greina hann. Vandinn
er einungis sá, að þessi sjúkdómur
er bara í frumbyggjum á einhverjum
eyjaklasa í Kyrrahafinu, en hefur
ekki komið til vesturheims svo vitað
sé í áraraðir. Þrátt fyrir þetta „fyrir-
les" læknirinn um sjúkdóminn sinn
við öll hugsanleg tækifæri. Þeir
voru margir þessir sjaldgæfu sjúk-
dómar, sem ég kynntist í slíkum fyr-
irlestrum. Þessi vitneskja hefur ekki
komið mér að notum sem skyldi
ennþá, enda hef ég aldrei stundað
lækningar á þessum eyjum Kyrra-
hafsins, þar sem þessi torkennilegu
veikindi eru landlæg. Sumir læknar
sýna skuggamyndir og eru þá
stundum með alltof margar myndir.
Þeir fara hratt í gegnum myndirnar
sínar en segja alltaf öðru hvoru af-
sakandi; fyrirgefið að ég fer svona
hratt í þetta, en tíminn er naumur
svo ég verð að fara hratt yfir. Síðan
renna myndirnar hjá á tjaldinu og
enginn veit hvað þær eiga að sýna.
Svo er tíminn allt í einu liðinn og
þeir sem sofnuðu undir myndasýn-
ingunni verða að fara að vakna.
Aörir fyrirlestrar
Þegar læknarnir halda fyrirlestra
hver fyrir annan verða þeir að vera
varkárari og vanda betur fyrirlestur
sinn, en þegar rætt er við stúdenta.
Læknirinn verður að vera stöðugt á
varðbergi og búast við eitruðum at-
hugasemdum og spurningum. Á
stóru sjúkrahúsunum er þaö merki
um kynngimagnaða greind og djúp-
úðgan skilning að spyrja sem mest á
fundum og koma fyrirlesaranum í
bobba. Margir fyrirlesarar eru þó
viöbúnir slíku og hafa ávallt einhver
svör á takteinum ef þeir eru spurðir
óþægilegra spurninga. Best er að
vitna stöðugt í eigin óbirtar rann-
sóknir enda getur enginn efast um,
hvað þar stendur; það hefur aldrei
birst og er á engra vitorði. Annað
ráð er að vitna í lækna sem enginn
þekkir. Slík skoðanaskipti á lækna-
fundi geta hljómað svona:
Lœknafundur
Fyrirlesarinn hefur lokið fyrir-
iestri sínum og stendur sigri hrós-
andi fyrir framan hópinn og lýsir
eftir spurningum. Einn áheyrenda
stendur þá strax á fætur og rífur nið-
ur allt sem sagt var og segist hafa
aðrar skoðanir og styður þær með
dæmum úr eigin greinum um efnið.
Reyndur og vel undirbúinn fyrirles-
ari horfir á slíkan nöldrara vorkunn-
sömum augum og svarar síðan að
bragði: Samkvæmt eigin óbirtum
athugasemdum við athugasemdir
sem eiga eftir að birtast í Lækna-
blaðinu, þegar búið er að birta
greinina sem ég hef sitthvað að at-
huga við, stenst þetta ekki sem þú
segir og auk þess er hinn kunni vís-
indamaður Sing Kú Binn mér hjart-
anlega sammála í grein sem nýlega
birtist í hinu þekkta tímariti Singa-
pore Every Other Month Medic-
al Journal. Fleiri spurningar??? Ef
svo er ekki þakka ég fyrir. Þeir sem
vilja lesa meira um rannsóknir mín-
ar verða að bíða eftir ítarlegri grein
sem kemur út innan skamms.
pressupennar
Fjölmiðlar og þriðja flokks pólitik
Sennilega er þetta að verða búið í
bili. Þetta með brennivínið og sið-
gæðið. Einn daginn var það aðal-
fréttin hvort forsætisráðherrann
hefði örugglega skilað öllum af-
gangsflöskunum sem hann fékk til
veisluhalds fyrir erlenda boðsgesti á
heimili sínu. Nokkuð sem kom
mörgum spánskt fyrir sjónir því
ekki voru liðnir margir dagar frá því
allir helstu siðgæðispostular úr
fréttamannastétt og stjórnmálum
(svona í bili a.m.k.) höfðu lýst því yf-
ir að þeir hefðu akkúrat ekkert við
það að athuga þótt fyrrverandi for-
sætisráðherra hefði haldið upp á af-
mæli sitt á kostnað ríkisins. Við sem
vorum ekki á þessari línu, fannst
þetta ekki vera í lagi, fórum nú að
sperra eyrun. Það var greinilegt að
hér var eitthvað undarlegt að ger-
ast. Auðvitað áttuðu menn sig fljót-
lega á því að þetta var pólitík. Engu
að síður þótti ljóst að hver svo sem
hvatinn að baki umræðunni væri þá
væri hún í sjálfu sér að mörgu leyti
gagnleg. í fyrsta lagi hefur hún varp-
að skýru Ijósi á yfirborðsmennsku í
stjórnmála- og fjölmiðlaumræðu og
þá siðgæðismælikvarða sem þar
eru notaðir. Menn hafa t.d. varpað
fram þeirri spurningu hvort það sé
hugsanlega raunsannari mæli-
kvarði á siðgæði stjórnmálamanna
hvernig þeir sinntu þörfum fjölfatl-
aðra barna en hvort þeir veittu
brennivín í boðum.
Spurning um sidgœði
í framhaldi af vangaveltum af
þessu tagi hefur fóik furðað sig á því
hvers vegna fréttamenn bregða sið-
gæðismælikvarða á aðeins tiltekin
mál en ekki önnur. Mælist fram-
koma við fatlaða kannski ekki á sið-
gæðismælikvarða? En bygging flug-
stöðva og ráðhúsa? Svarið er að
sjálfsögðu játandi. Auðvitað segir
það meira um siðgæðisvitund ráð-
herra hvernig hann beitir sér fyrir
lausn á húsnæðisvanda fatlaðra en
hvort hann hefur munað eftir því að
skila viskífleyg úr partíi. Og auðvit-
að er það mælikvarði á siðgæðisvit-
und borgarstjórnarmanna þegar
þeir grafa niður í tjörn fyrir bíla-
geymslum og skrifstofum undir
sjálfa sig fyrir mörg hundruð millj-
ónir eða þá hitt hvernig þeir sinna
dagvistar- og leikskólamálum. Auð-
vitað er þetta allt spurning um sið-
gæði.
Niöurstaöa Moggans
En málið er flóknara en þetta. Það
sáum við fyrir nokkrum dögum,
þegar hengja átti forseta Alþingis
fyrir lán sem hún fékk frá vinnuveit-
anda sínum. Það kann að orka tví-
mælis, eins og viðkomandi benti
reyndar sjálf á, hvort vinnuveitandi
á yfirleitt að veita starfsfólki lán.
I þessu tilviki hafði lánið hins veg-
ar verið greitt á vöxtum og verðbót-
um þannig að ekkert óheiðarlegt
hafði í sjálfu sér átt sér stað þótt
margir vildu láta svo í veðri vaka.
Það sem merkilegast var þó við
þessa umræðu var framlag leiðara-
höfundar Morgunblaðsins. Niður-
staðan sem hann komst að var sú,
að synd væri til þess að vita hve lág
laun þingmanna væru, þau yrði að
sjálfsögðu að hækka svo þeir gætu
fætt sig og klætt sómasamlega. Með
öðrum orðum, með nógu háum
launum væri hægt að koma í veg
fyrir niðurlægingu, hvers kyns fylgi-
fisk blankheita þingmanna.
Þarna erum við komin að kjarna
málsins. Nú ætla ég ekki að gera
blaðamanninum sem skrifaði um-
ræddan leiðara upp skoðanir. Vel
má vera að hann sé þeirrar skoðun-
ar að laun allra þeirra sem ekki geta
klætt sig og fætt á sómasamlegan
hátt þurfi að hækka. Sé svo þá er ég
honum sammála. Ef hann á hins
vegar við fáa útvalda, eins og mér
þótti óneitanlega skína í gegnum
skrifin, þá hugsar hann og skrifar í
anda siðblindu margra stéttar-
bræðra sinna.
Menn laga ekki spillingu með því
að lögleiða hana — festa misréttið í
lög. Að sönnu má berjast gegn spill-
ingu með lögum. En þegar allt kem-
ur til alls er spillingu að finna í mis-
rétti. Gegn því eigum við að beita
okkur. Annað er bara pólitík, meira
að segja þriðja flokks pólitík. Og af
henni höfum við mikið í fjölmiðlum
um þessar mundir.