Pressan - 29.12.1989, Blaðsíða 5

t-Yfösíádaytir 20töfeií 1989
5
DAGURINN Á WENCESLAS-TORGI í PRAG:
SPARKAÐ MEÐ
GADDASKÓM í
MEÐVITUNDARLAUSA
Það sem ber hæst þessa dag-
ana eru fréttir af hörmungunum i
Rúmeniu. Blóðbaðið sem þar heff-
ur ótt sér stað ó siðustu dögum er
sem betur fer einsdæmi. Menn
lita til Austur-Þýskalands og
Tékkóslóvakiu og hugsa til þess
hversu heppnar þær þjóðir voru
að öðlast frelsi án blóðsúthell-
inga.
TEXTI: ANNA KRISTINEMAGNÚSDÓTTIR
Trylltir úlfhundar ,,adstodudu‘ sérsveit
tékknesku lögreglunnar. Dauöskelkaö fólk reyndi aö flýja
eftir húsþökum. Lögregluþjónar lokuöu öllum
undankomuleiöum frá torginu. Tugir manna
hlutu varanleg örkuml. PRESSAN birtir bréf frá
tékkneskum lækni, sjónarvotti atburðanna
17. nóvember.
En þaö að fjöldamorð voru
ekki framin í þeim löndum
segir ekki alla söguna. Tékkn-
esk kona, Zuzana, sem er
læknir við sjúkrahús í Prag,
sendi í síðustu viku bréf til
ættingja síns á íslandi, þar
sem hún lýsir deginum á
Wenceslas-torgi, 17. nóvem-
ber. Sá dagur markar tíma-
mót í sögu tékknesku þjóðar-
innar, en frelsið fékkst ekki
fyrirhafnarlaust.
Tugir manna liggja enn í
sjúkrahúsum í Prag, stórslas-
aðir eftir barsmíðar lögregl-
unnar og sérsveitar hennar.
Sumir verða örkumla allt sitt
líf eftir gaddaskó lögreglu-
manna sem spörkuðu í liggj-
andi og jafnvel meðvitundar-
laust fólk. Grimmir úlfhundar
lögðu lögreglunni lið. Risa-
stórar trékylfur buldu á mót-
mælendum sem báðu um
frelsi og almenn mannrétt-
indi. Þeirra vopn voru nellik-
ur.
PRESSAN birtir hér bréf
ungu konunnar, sem þorði
ekki fyrr en nú að skrifa hisp-
urslausa frásögn af þessum
viðburðaríka degi. Dagblöð í
Prag, sem sögðu í fyrstu að
allt hefði farið friðsamlega
fram, hafa dregið yfirlýsingar
sínar til baka. Yfirmaður
kommúnistaflokksins t Prag,
Stepan, sá sem fyrirskipaði
að beita skyldi mótmælendur
valdi, hefur verið handtekinn
ásamt ritara kommúnista-
flokksins, Jakes. Þeir eru
mennirnir sem ábyrgir eru
fyrir því sem gerðist á Wenc-
eslas-torgi 17. nóvember. Fyr-
ir þann verknað verða þeir
látnir svara í réttarhöldum
sem brátt verða haldin yfir
þeim. Þeirskipuðu 1.585 lög-
reglumönnum að beita al-
menning „valdi, af hvaða
toga sem væri". Af þessum
tæplega 1.600 lögreglumönn-
um voru 960 úr sérsveit lög-
reglunnar, menn sem mættu
með rauðar kollhúfur, í
gaddastígvélum og með
grimma úlfhunda sér til að-
stoðar. Sérsveit lögreglunnar
hefur nú verið lögð niður og
tékkneska þjóðin getur um
frjálst höfuð strokið.
Mótmælt á friðsamlegan hátt. Enginn mótmælendanna átti von á þvi ofbeldi sem
beitt var á torginu þennan dag.
Þann 17. desember, mán-
uði eftir að mótmælin hófust,
fylktu íbúar Prag liði og
kveiktu á kertum á torginu
þar sem gangan til frelsis
hófst. Bréf Zuzönu hefst á því
að þar hafi menn lítið mátt
vera að því að hugsa um jóla-
skreytingar; þeirra hafi vart
þurft við því gleðilegri jól hafi
tékkneska þjóðin aldrei átt í
vændum.
Okkar „vopn” voru kerti og blóm
....En nú vík ég að því sem þið viljið sjálfsagt helst vita um:
föstudeginum 17.nóvember. Þaðersvostórkostlegtaðgetanú
skrifað ykkur að vild, vitandi það að ykkur berst þetta bréf án
þess það hafi verið ritskoðað. Ég er viss um að þið hafið séð
í sjónvarpinu og lesið í blöðum hvað gerðist hér 17. nóvember,
en mig langar að segja ykkur hvernig þeir atburðir höfðu áhrif
á okkur hér í Prag og sérstaklega kannski okkur hjónin.
Sumir kalla byltinguna hér „rólega byltingu" og aðrir kalla
hana „silkimjúku byltinguna". En ég verð að segja að frá mín-
um sjónarhóli séð var hún síður en svo „mjúk". Fyrir mánuði
brosti ég ekki eins og ég geri nú — þvert á móti. Það leið ekki
sá dagur að ég væri ekki gráti næst, eða gréti. I fyrstu grét ég
af reiði og vonleysi en síðar grét ég, eins og margir aðrir í
Tékkóslóvakíu, af gleöi og hamingju yfir þvísem áunnist hafði.
Þetta hófst allt föstudaginn 17. nóvember. Viku áður fréttist
í Prag að þann dag klukkan fjögur síðdegis yröi efnt til mót-
mæla meðal námsmanna í tilefni þess að fimmtíu ár væru liðin
frá því stúdentamótmælin voru í Prag. Allir voru beðnir að
taka með sér eitt kerti og eitt blóm. Opinberlega voru þessi
mótmæli leyfð og voru skipulögð af æskulýðssamtökum og
stúdentaráði háskólans. Nemendur áttu aö ganga ákveðna leið
í átt að Albertov.
Þar sem við eigum svo marga vini innan háskólans vildum
við sýna stuöningokkar með því aötaka þátt í mótmælunum.
Ég var að koma utan af landi þennan dag. Þegar lestin ók inn
á járnbrautarstöðina í Prag var klukkan þrjú síðdegis og ég
kom upp úr neðanjarðargöngunum við Wenceslas-torg þar
sem þegar hafði safnast hópur ungs fólks, flestallir á aldrinum
14—30 ára. Allir höföu með sér blóm og kerti og gleðin geisl-
aði af andlitum þeirra. Leiðin lá að Albertov, þar sem mótmæl-
in 17. nóvember 1939 höfðu farið fram.
Ég fór rakleiðis til sjúkrahússins og hringdi í Jon. Ég bað
hann að sækja mig og koma með mér þangað sem mótmæiin
fóru fram. Hann kom hálftíma síðar og við bættumst í hóp
þeirra sem voru á leiðinni á staðinn. Einu vandkvæðin hjá okk-
ur voru þau að við fengum hvergi blóm eða kerti; allt slíkt var
uppselt. Samferða okkur voru margir starfsfélagar af sjúkra-
húsinu. Það voru þúsundir staddar á torginu. Margir voru með
borða með vinsamlegum mótmælaorðum og aðrir með þjóð-
arfánann. Um klukkan fjögur gekk fólkið fylktu liði að mið-
borginni. Þeirra á meðal voru ekki aðeins nemendur við há-
skólann heldur líka kennararnir. Það var mjög kalt í veðri
þennan dag, frost og rok.
Með hjálma á höfði og gler fyrir
andliti
Þegar við komum að „Þjóðargötunni” voru um 50.000
manns þegar komnir þangað. Á miðju strætinu blasti við okk-
ur sá mesti fjöldi lögreglubifreiða sem ég hef nokkurn tíma séð
og strætisvagnar, fullir af lögregluþjónum. Þeir báru hvíta
hjálma á höfði með plexigleri fyrir andlitum og héldu á stórum
trékylfum, sem ég hef aldrei fyrr séð lögregluna nota. Þessir
lögregluþjónar stöðvuðu gönguna og hindruðu að við kæm-
umst áfram. Um klukkan sjö um kvöldið stóðu mótmælend-
urnir og sungu þjóðsönginn og gamlar þjóðvísur. Nokkrir köll-
uðu; „Hvers vegna stöðvið þið okkur? Við viljum frelsi! — Við
viljum mannréttindi!" Af og til gengu nokkrir lögreglumenn
að hópnum og reyndu að ýta okkur í burtu. Allir sneru aftur
á sama stað strax og lögreglan fór frá. Flestir sátu á götunni og
sungu. í höndunum höfðu þeir ekkert nema blóm. Sumir héldu
á áletruðum borðum þar sem beðið var um frið og á mörgum
þeirra stóð; „Beitið ekki valdi".
„Þú verður barin ef þú ferð ekki
heim"
Nokkrir lögreglumenn komu og skiptu hópunum. Okkur var
ýtt ásamt nokkrum öðrum í burtu og lögreglan meinaði okkur
að komast að hinum hópunum. Einn lögreglumannanna sneri
sér að mér og sagði: „Ekki fara inn í hópinn. Farðu heim. Þú
verður barin ef þú verður hér áfram. Og í þetta skipti verðurðu
barin illa." Þessi orð sanna að skipanir höfðu verið gefnar fyrir-
fram um að berja þá sem þátt tóku í mótmælunum.