Pressan - 31.05.1990, Síða 13

Fimmtudagur 31. maí 1990
13
ÍSLENSKAR KONUR:
EFTIR: BJÖRGU EVU ERLENDSDÓTTUR - MYNDIR: EINAR ÓLASON
íslenskar konur lifa ennþá lengur en
kynsystur þeirra á Norðurlöndum. Nærri
helmingur íslenskra kvenna vinnurlauna-
vinnu fram á áttræðisaldur, en þær vinna
einhæfa vinnu og þjást af ýmsum sjúk-
dómum. Flestarkonur eru veikari en karl-
ar og íslenskar konur eru á sumum aldurs-
skeiðum veikari en konur hinna Norður-
landanna. Rannsóknir á lífskjörum og
heilsu gamalla kvenna á Islandi vekja
margar spurningar sem erfitt verður að
svara. Tölfræðilegar upplýsingar um ævi
og störf fullorðinna kvenna eru þó af
skornum skammti. Parna verður enn eitt
gatið í sögunni.
íslenskar konur verða allra
kvenna elstar, nema hvað
þær japönsku verða jafnvel
ennþá eldri. Til allrar ham-
ingju verða íslenskir karlar
einnig mjög gamlir og meðal-
aldur þeirra hefur farið
hækkandi. Það hefur nefni-
lega slæm áhrif á heilsufarið
að verða ekkja eða ekkill og
mjög inargar konur verða
ekkjur einhvern tímann á lífs-
leiðinni. Karlar sem verða
einir af því að konan deyr eða
að þeir skilja gifta sig oft aft-
ur, en það er mjög fátítt að
konur sem náð hafa miðjum
aldri giftist að nýju þó þær
verði einar.
Islenskar konur sem hafa
náð 65 ára aldri geta átt von
á því að verða 84,2 ára, en að
meðaltali ná íslenskar konur
rúmlega 82 ára aldri. Mis-
munurinn á þessum tölum
felst í því að allmargar is-
lenskar konur deyja af sjúk-
dómum á miðjum aldri. Til
dæmis er krabbamein al-
gengara hjá íslenskum kon-
um éf miðjum aldri en hjá
miðaldra konum á hinum
Norðurlöndunum. En ef ís-
lensku konurnar komast yfir
65 ára aldur verða þær
gjarna mjög gamlar. Danskar
konur lifa hinsvegar styst
kvenna á Norðurlöndum.
Ráðstefna um
málefni aldraðra
í vikunni stóð yfir norræn
ráðstefna í Reykjavík um
öldrunarmál.
Félagsfræðingarnir Sig-
ríður Jónsdóttir og Anne
Helset frá Noregi eru í hópi
þeirra sem vinna að rann-
sóknum á málefnum aldr-
aðra. Verkefnið sem þær
kynntu á ráðstefnunni tekur
fyrir stöðu aldraðra kvenna á
Norðurlöndum.
„Þetta er eðlilegt verkefni
af því gamlar konur eru svo
langtum fleiri en gamlir karl-
ar,“ segir Anne Helset. ,,Hug-
myndin að rannsókninni er
norsk og ein ástæðan fyrir
því að konur voru teknar fyr-
ir sérstaklega er spurningin
um jafnrétti."
Rannsókninni er stjórnað
frá Norsk Gerontologisk
Institutt í Oslo (Norska
öldrunarstofnunin), en
peningarnir koma frá Nor-
rænu ráðherranefndinni
og heilbrigðis- og félags-
málaráðuneytum hvers
lands fyrir sig, auk þess sem
Reykjavíkurborg stendur
að nokkru leyti undir ís-
lenska hlutanum.
Fyrrihluta rannsóknarinn-
ar er lokið en í seinnihlutan-
um á að bera saman niður-
stöður milli landanna og leit-
ast við aö svara þeim spurn-
Gleymdust í
jafnréttis-
baráttunni
„Gamlar konur eru aö
mörgu leyti óþekkt stærð í
þjóðfélaginu. Því er oft haldiö
fram að kvennahreyfingin
hafi alveg gleymt fullorðnu
konunum þegar jafnréttis-
baráttan hófst. Kvennahreyf-
ingin hefur barist fyrir rétt-
indum yngri kvenna á vinnu-
markaði, réttindum mæöra
og einstæðra kvenna en
gömlu konurnar hafa verið
látnar sigla sinn sjó," segir
Anne Helset.
„Bætt kjör yngri kvenna
eiga að einhverju leyti ejtir
að skila sér þegar okkar kyn-
slóð verður gömul, en þaö
virðist þó vera algengt ennþá
aö konur gleymi því aö þaö lif
sem þær velja á yngri árum
hefur áhrif á hvernig þær
munu hafa það þegar þær
verða gamlar.
Lífeyrisréttindi eru miðuð
við vinnumarkaðinn og helst
við karlmenn, því þeir njóta
frekar fullra réttinda vegna
þess að þeir hafa oftast unniö
fullt starf óslitið að eftirlauna-
aldri. Konur hafa oft unnið
hlutastörf, ólaunuð umönn-
unarstörf og tekið hlé frá
vinnumarkaðinum til þess að
vera heima hjá ungum börn-
um. Konur hafa auk þess
lægri laun en karlar og þar
meö lægri eftirlaun. Lífskjör
kvenna á ellilífeyrisaldri eru
þess vegna lakari en kjör full-
oröinna karla. Gamlar konur
eru mjög stór hópur en meö
mjög lítil áhrif í þjóðfélaginu
og mikið af sögu þeirra verð-
ur aldrei skráð," segir. Anne
Helset.
Fjölskyldutengsl
góð á íslandi
„Tölulegar upplýsingar
sýna að gömlu konurnar
þjást af margvíslegum sjúk-
dómum og sliti. Ekki er þó öll
sagan sögö meö því. Svo
framarlega sem konurnar
eru uppistandandi með
sæmilega sjón og heyrn láta
þær yfirleitt vel af sér. Það er
ekki fyrr en þær fá sjúkdóma
sem varna þeim að hreyfa sig
og bjarga sér á heimili sínu aö
þær kvarta yfir lélegri
heilsu," segir Anne Helset.
En þó að konur séu al-
mennt veikari en karlar og
lifi lengur verður ýmislegt til
þess aö gera þessa mynd
bjartari. Jákvæðir þættir fyr-
ir götnlulslensku konuna eru
fjölskyldutengslin. Það er al-
gengara hér en á hinum
No'rðurlöndunum að stærri
fjölskyldur búi saman eða ná-
lægt hver annarri. Islenskir
karlmenn lifa líka lengur viö
hlið konu sinnar en kynbræö-
ur þeirra á hinum Noröur-
löndunum. Fátt er mikilvæg-
ara fyrir heilsu gamals fólks
en einmitt tengslin við fjöl-
skylduna og þar býr íslenska
konan einnig að því að hafa
eignast mörg börn. Fjölskyld-
an er stærri á íslandi og hún
heldur betur saman en i ná-
grannalöndunum. Þetta á eft-
ir að breytast á komandi ár-
um. Næstu kynslóðir gamals
fólks eru stærri og eiga færri
ættingja en algengt er nú í
dag. Fæðingum hefur fækkað
um öll Norðurlönd en þó
minnst á Islandi.
I Svíþjóð og Danmörku eru
ingum sem hafa vaknað það
sem af er.
Fjóla Helgadóttir er 69 ára og vinnur á saumastofu
Fjóla Helgadóttir er ein af mörgum ís-
lenskum konum sem komnar eru fast að
sjötugu en vinna mikið engu að síður.
Fjóla vinnur á saumastofu Landakotsspít-
ala á Seltjarnarnesi. Hún er í 60% starfi á
Landakoti, en býr í Efra-Breiðholti og
margir klukkutímar á viku fara beinlínis í
að komast í vinnuna og heim aftur.
ekki upp á annaö. En fólk á
umsvifalaust að minnka við
sig vinnuna og ekki vinna
fullt starf þegar það er komið
á þennan aldur. Annars fer
bara allt í skatt," segir Fjóla.
Fjóla Helgadóttir hefur
unniö 18 ár á Landakoti.
Samkvæmt reglunum á hún
að hætta um næstu áramót,
því fólk fær yfirleitt ekki að
vinna lengur en til sjötugs.
„Það eru ekki mörg ár síð-
an þessar reglur komu. Á
mínum tíma á Landakoti hafa
unniö margar konur sem
hafa verið yfir sjötugt. Áður
unnu þær oft til 73 eða 74
ára. Eg er ekki alveg sam-
þykk því að lögin bjóði fólki
að hætta ef þaö er hraust og
getur unnið. Þetta á sérstak-
lega við ef það býr eitt og hef-
ur ekkert við að vera. Þaö
styttir daginn að fá félags-
skap og aö geta gert eitt-
hvað," segir Fjóla.
Hún vill ekki svara spurn-
ingunni um hvort hún ætli að
hætta að vinna þegar hún
verður sjötug.
„Ég get ekkert sagt um
það. Það er til í dæminu að
sótt sé um undanþágur fyrir
fólk hér á Landakoti. En það
er ekkert ákveöið hvað ég
geri. Sennilega losna ég ekki
alveg við heimaverkefnin þó
ég verði sjötug. Annars finnst
mér að fólk eigi að fá að velja
sjálft að minnsta kosti fram til
72 ára ef heilsa og kraftar
leyfa. En það er alveg áreið-
anlegt að sumir brölta of
lengi. Þetta þarf að vega og
meta í hverju tilfelli og sumt
gamalt fólk vinnur lengur en
það getur í raun," segir Fjóla
Helgadóttir.
„Ég er alveg fílhraust og á
ekki erfitt með að stunda
þessa vinnu. En ég er ekki í
fullri vinnu og hef ekki veriö
það síðan ég var kornung
manneskja," segir Fjóla
Helgadóttir.
„Það getur stundum veriö
erfitt aö fara svona langar
leiðir í vinnuna á veturna.
Annars er ég keyrð aðra leið
en ég fer heim í strætó og það
tekur aldrei minna en rúman
klukkutíma. Reyndar vinn ég
þessi 60% á fjórum dögum og
er þess vegna heima á föstu-
dögum. En þá daga sem ég
fer í vinnuna byrja ég hálfátta
og vinn til hálftvö."
Eftir frekari samræður viö
Fjólu kom í Ijós að þó hún sé
í hlutastarfi vinnur hún meira
en 60% starf þegar allt er tal-
ið. Fjóla og maður hennar eru
tvö í heimili, og í viðbót viö
fasta vinnu og heimilisstörf
tekur hún líka aö sér að
sauma heima fyrir fólk.
„Ég get auðvitað bara svar-
að fyrir sjálfa mig, en ég held
að það sé best að vinna sem
lengst. Eftir því sem ég hef
heyrt býður tryggingakerfið