Pressan - 31.05.1990, Page 16

16
Fimmtudagur 31. maí 1990
... Hvað getði fílk í gamla daga?
frækinn íþróttamaöur, segist hafa æft íþróttir
flest kvöld vikunnar: „Einstöku sinnum var
farið í bíó, annaðhvort Gamla bíó eða Nýja
bíó, því ekkert varsjónvarpið á þessum tíma.
Um helgar fór maður svo stundum á böll.“
Haukur segir að nokkuð mikið hafi verið
um heimsóknir á þessum árum: ,,en heim-
sóknir eru ,,out" í dag", segir hann. ,,Nú eru
allir alltaf að horfaá sjónvarpið. Reyndar var
ekki mikið um heimsóknir í miðri viku,
meira um helgar, og þá algengara aö menn'
ræddu saman á mínu heimili en að gripið
væri i spil."
Sumarfríum kynntist Haukur ekki og seg-
ist reyndar aldrei hafa tekið slíkt frí fyrr en
tveimur árurri eftir að hann útskrifaðist sem
tannlæknir, árið 1954, að hann eignaðist bíl:
,,Þá fór ég eitthvert út fyrir bæinn. Til út-
landa var hins vegar aldrei farið og eftir að
ég hætti aö fara til útlanda til að keppa í
íþróttum hafði maður einfaldlega ekki ráð á
slíkum ferðum. Það var a'llt rólegra á þessum
tima heldur en núna er, enda voru nánast all-
ir Islendingar blankir á þessum árum. Það
hafði enginn ráð á að „delera" eins og tíökast
. í dag. I dag „delera" mefra að segja börn, sem
hafa fullt af peningum milli handa. En full-
orðinn maður, tannlæknir í ofanálag, var
meira að segja blankur. Þá var líka mun erf-
iöara að setja upp tannlæknastofu en núna
og reyndar var það þannig að ef maður
þekkti ekki mann sem þekkti msnn sem
þekkti bankastjóra, þá gat maöur ekkert
gert. Þannig var nú ástandið á þessum ár-
um.“
Pá var hægt að sjá allar
uppfærslur í leikhúsunum
Björg Einarsdóttir rithöfundur man
glöggt hvernig hún varði tómstundum sín-
um:
„Ég tel aö kvölddagskrá ríkisútvarpsins
hafi átt ríkari hlutdeild í tíma fólks þá en á
síöari árum. Vil ég þar nefna sérstaklega
laugardagsleikritin, framhaldssögur og
ýmsa spurningaþætti, sem voru á dagskrá.
Kvöldsýningar í kvikmyndahúsum voru
mikið sóttar með vinum eða kunningjum og
iðulega litið inn á kaffihús á eftir. Borgin,
Hressó, Mokka og fleiri staðir voru þá opnir
til klukkan hálftólf á kvöldin og því kjörið að
setjast þar inn og spjalla viö vini eftir kvik-
myndasýningar. Ekki var meira um aö vera
í leikhúsunum en svo aö auðvelt var að sjá
hverja uppfærslu og þá var oft haföur sami
háttur á og eftir bíóferö. Sama gilti einnig um
tónleika. Vel var hægt að komast yfir að fara
á flesta sem haldnir voru i bænum. Mér eru
minnisstæðir ýmsir tónleikar sem söngvarar
og hljóðfæraleikarar efndu til í Gamla bíói,
sem ég held að sé býsna góöur staður til
hljómleikahalds. Ég var styrktarmeðlimur
Tónlistarfélagsins, sem gekkst fyrir reglu-
bundnum tónleikum sem oft var mikill feng-
ur að."
Gengið niður að höfn
Björg segist telja að mun meira hafi verið
um gönguferðir á þessum tíma en nú tíðkast:
„Ég tel að fólk hafi iökað töluvert að fara út
að ganga, bæði að kvöldlagi og á frídögum,
niður i bæ, að Tjörninni og að höfninni. Mér
eru reyndar ofarlega í huga gönguferðir við
höfnina í tengslum við skipakomur. Heim-
sóknir, til dæmis á sunnudagssíðdegi, milli
skyldmenna og vinafólks voru töluvert iðk-
aðar og einnig mikið borið í síðdegiskaffi á
sunnudögum. í mínu umhverfi var allmikið
tekið í spil og fastir spilahópar sem spiluðu
vikulega að vetrinum. Sjálf hef ég ævinlega
hlustað mikið á tónlist og átt þess kost alveg
frá barnæsku, því hljómflutningstæki og
plötur voru við höndina."
Að mati Bjargar var algengt að fólk tæki
sér bók í hönd í frítímum: „Minn frítími hefur
mikið farið í lestur, enda tel ég að fólk hafi al-
mennt lesið mikið Eftir á að hyggja finnst
mér það efni sem gefið var út á bókum og
tímaritum vera vísbending um það. Ég tel til
dæmis að öllu meira hafi veriö þýtt á ís-
lensku af sígildum heimsbókmenntum en
síðar varð, meðal annars með lestrarþörf
fólks í huga. Ef til vill einnig vegna þess að
tungumálakunnátta var ekki eins almenn og
síðar varð."
Búið í sumarbústað
allt sumarið
Utanlandsferðir segir Björg hafa verið
sjaldgæfar: „Og þeir sem fóru höfðu margt
að segja þeim er heima sátu. í huga mér er
vissa fyrir því að nú sé minna um slíkar bein-
ar ferðasögur og frásagnir af persónulegri
reynslu úr ferðalögum, Nú erum við meira
og minna öll á ferðinni. Ýmsir áttu sumarbú-
staði, sem í minni mínu voru íburðarmeiri en
nú gerist, og þá um leið ekki eins hentugir og
við viljum hafa slíka bústaði í dag. Sjálfsagt
var að fara að minnsta kosti eina sumarheim-
sókn til ættingja og vina í bústöðum, enda
bjó þá fjölskyldan yfirleitt mestallt sumarið í
bústaðnum, að undanskildum heimilisföð-
urnum sem kom aðeins um helgar. En ég tel
að á það beri þó að lita að vinnutími hefur
töluvert styst á síðari árum, þannig að frítími
hefur heldur ekki verið eins mikill og við höf-
um núna. Þegar ég fór fyrst út á vinnumark-
aöinn, og þá við skrifstofustörf, var unnið til
klukkan fjögur alla laugardaga og fyrstu jólin
sem ég var úti á vinnumarkaðinum var unn-
ið til klukkan fjögur á aðfangadag. Einnig er
það mín skoðun að dagleg störf, svo sem eins
og í kringum heimilishald, bifreiðir og ann-
að, hafi tekið meiri tíma. Við erum betur út-
búin með tæki, efni og annað sem til þarf,
þannig að við þurfum að eyða minni tíma í
það sem áður tók mikinn tíma."
Pabbi les úr bók fyrir barnið sitt og mamma fylgist með. Nú er það æ sjaldgæfara að
foreldrar hafi tíma með börnum sinum. Mynd úr myndasafni Alþýöublaðsins.
O
Haukur Clausen tannlæknir segir að
heimsóknir séu ekki lengur vinsælar. Nú
séu allir að horfa á sjónvarpið.
Herra Ólafur Skúlason biskup segir að
meiri ró hafi verið yfir samskiptum fólks
á árum áður.
Björg Einarsdóttir rithöfundur minnist
gönguferða niður aö höfr., einkum i
tengslum við skipakomur.
Guðrún Helgadóttir, forseti sameinaðs
þings, fann sína afþreyingu sjálf. Hún
teikriaði og málaði og fyrstu bókina sína
skrifaði hún þrettán ára. Þá var tímanum
ekki eytt yfir myndbandstæki.
Óvæntar heimsóknir
heyra sögunni til
Herra Óiafur Skúlason biskup telur að
mikið hafi breyst eftir að sjónvarp kom inn á
nánast hvert heimili:
„Það gjörbreyttist allt með tilkomu sjón-
varpsins," segir hann. ,,Á síðustu árum man
maður ekki eftir því nema í einstaka undan-
tekningum að nokkur hafi komið óvænt í
heimsókn. Slíkar heimsóknir voru mun al-
gengari hér áður fyrr. Þá var ýmislegt gert;
aðallega talaði fólk bara saman en þegar
börn voru með í hópnum var oft gripið í spil
eða einhverja spilaleiki. Nú er meiri hraði á
öllu, en ég er að'voná að þetía sé að ganga
yfir aftur. Ég held að fólk sé farið að sakna
þess að tala ekki meira samar) og kynnast
eins og var í slíku samfélagi."
Séra Ólafur og kona hans, Ébba Sigurðar-
dóttir, bjuggu i Bandaríkjunum í fimm ár, frá
1955—1960, og segir Ólafur að þar hafi verið
algengt að fólk fengi hálfsmánaöar sumar-
frí. Þau hjónin sóttu þá oft kirkjuþing og tóku
frí við „eitthvert vatnið i framhaldi af því",
segir hann. „Þegar við komum heim gerðist
ég æskulýðsfulltrúi, dæturnar voru litlar og
auraráð ennþá minni þannig að það varð
býsna Iítið um sumarleyfi. Bílaeign var ekki
almenn á þessum tíma og við eignuðumst
fyrsta bílinn okkar hér á landi árið 1964. Þeg-
ar ég var yngri fór ég hins vegar með foreldr-
um mínum á hverju ári austur í Hreppa, en
þaðan eru þau ættuð. Þar dVöldum við i
nokkra daga á hverju sumri, en ég man hins
vegar aldrei eftir því að pabbi tæki sér sum-
arfrí. Þau áttu ekki bíl og við fórum yfirleitt
með rútu í lengri ferðir, en ef við vorum að
fara á Álfaskeið og ætluðum heim aftur að
kvöldi var stundum farið með leigubíl."
Meiri ró yfir öllu
„Við upprifjun finnst manni sem meiri ró
hafi verið yfir öllu. Auövitað hafði maður
mikið að gera og leiddist aldrei í einhverju
iðjuleysi, en ég held að það hafi verið meiri
ró yfir samskiptum fólks. Við hjónin fórum til
dæmis nokkuð oft á fimmbíó, en ég hef hins
vegar aldrei verið neinn kaffihúsamaður og
aldrei kunnað þá list að sitja á kaffihúsi.
Fremur vil ég sitja yfir kaffibolla inni á heim-
ili."
Skrifaði fyrstu bókina 13 ára
Guðrún Helgadóttir, forseti sameinaðs
þings, átti litríka æsku, eins og þeir sem lesið
hafa bækur hennar hafa fengið innsýn í. Hún
segist hafa gert ýmislegt sér til afþreyingar:
„Maður varð að finna sér sína eigin afþrey-
ingu," segir Guðrún. „Ég gerði ýmislegt mér
til dundurs; teiknaði og málaöi og skrifaði
meira að segja mína fyrstu bók þegar ég var
þrettán ára. Sú bók kom reyndar aldrei út. Ég
fór með hana til útgefanda, en heyrði aldrei
neitt meira frá honum, sem var hið versta
mál. Ég vildi gjarnan eiga þessa bók núna."
Bakað í holtinu, krakkager
í Hamrinum
Guðrún lék sér mikið úti við, en segist líka
snemma hafa þurft að taka til hendinni við
heimilisstörf: „Ég er alin upp á gamaldags
heimili þar sem voru amma, afi og mamma,
en pabbi var alltaf á sjónum. Það komu aðrar
húsmæður í heimsókn á daginn og maður
heyrði fullorðið fólk tala saman, sem börn
gera ekki lengur, en það var ekki spilað á
heimilinu. Við lékum okkur í holtinu og reist-
um þar bú. Þar bökuðum við og lékum okk-
ur tímunum saman. Auðvitað var miklu
meira um útiveru hjá börnum þá en nú tíðk-
ast. Þarna var mikið af krökkum; ég var með
systkini mín í halarófu á eftir mér og á Hamr-
inum í Hafnarfirði var heilt ger af börnum.
Svo fór ég í sendiferðir fyrir mömmu og við
systurnar fórum mjög ungar að prjóna á lítil
systkini okkar."
Tvær ferðir út fyrir bæinn
Sumarfrí var óþekkt hjá fjölskyldu Guð-
rúnar og hún segist muna eftir tveimur ferð-
um sem hún hafi farið sem barn: „Fjölskylda
mín vissi ekki hvað sumarfrí var. Ég man eft-
ir tveimur ferðalögum sem ég fór í út fyrir
bæinn. Annað var ferð suður í Keflavík sem
var farin þegar ég var sjö ára og er mér enn
í minni því það þótti svo merkilegt. Hin ferð-
in var tii Þingvalla og það er eins og mig
minni að við höfum farið með leigubílum í
báðar ferðirnar. Það hefur þá verið eftir ein-
hver mögnuð síldarsumur, þegar faðir minn
hefur verið mjög efnaður. Hins vegar dvaldi
mamma með okkur krakkana tvö sumur á
Vatnsleysuströndinni þegar pabbi var á síld.
En foreldrar mínir tóku sér aldrei neitt sum-
arfrí. Við krakkarnir fórum strax að vinna og
við gátum farið að þéna peninga. Ég byrjaði
tólf ára að vinna á Sankti Jósefssjúkrahúsinu
í Hafnarfirði og starfaði þar í tvö sumur. Sum-
arfrí var alveg óþekkt stærð á mínu heimili."