Pressan - 25.07.1991, Blaðsíða 24

24
FIMMTUDAGUR PRESSAN 25. JÚU 1991
Gunnar Valdimarsson fornbókasali
„Þeir sem ekki
lærðu að lesa
voru nánast eins
og fatlaðir"
'Jííljnr
tðlcnðíint*
þjoðéogttr
Ungur og óharönaöur
Héraösbúi haföi á ferö sinni
til Reykjavíkur komist í
kynni viö krakka í Flokki
mannsins. Ungi maðurinn
geröi sér í sakleysi sínu ekki.
fulla grein fyrir hvaö fylgdi
slíkum kunningsskap, aö
minnsta kosti hvarflaði ekki
aö honum aö nú vaeri hann
orðinn tengiliöur Flokks
mannsins á Austurlandi.
Þaö frétti hann hins veg-
ar síðar þegar félagar í
Flokknum voru á heilmiklu
feröalagi í kringum landið.
Gerðu þeir boö á undan sér
áöur en þeir komu til Egils-
staöa og reyndu hvaö þeir
gátu aö komast í samband
viö „tengiliöinn". Hann virt-
ist hins vegar hafa gufað
gersamlega upp.
Vinir unga mannsins
höfðu séö aumur á honum
og skotiö skjólshúsi yfir
hann á meðan félagar í
Flokknum stoppuöu á Eg-
ilsstööum.
Öruggasta skjóliö sem
fannst handa honum var
inni á klósetti í íbúðarhúsi í
bænum. Segir sagan aö
hann hafi ekki einu sinni
þoraö aö líta út um glugg-
ann af ótta viö félaga sína í
flokknum.
(Úr dreifbýlissögum)
Austfiröingur á ferö í
Reykjavik var ekki alveg
meö umferöarljósin á
hreinu og brunaði yfir á
rauöu á gatnamótum
Kringlumýrarbrautar og
Miklubrautar. Lögreglubill
var nálægur og náöi aö elta
kauöa uppi.
— Hvaö er þetta maöur,
þú ferö yfir á eldrauöu eins
og ekkert sé?
— „Iss, þaö var bara aö-
eins farið aö roöna," svaraði
Austfiröingurinn og geröi
sig líklegan til aö halda för
sinni áfram.
(Úr dreifbýlissögum)
Kerling fyrir austan varö
oft til aö skemmta sveit-
ungum sínum sem nenntu
aö fylgjast með henni í
sveitasímanum.
Einhverju sinni, er hún
ætlaði aö ræöa viö hús-
freyju á innsta bænum í
dalnum, kom dóttirin á
bænum í símann.
„Sæl gæskan, er þetta
mamma þín?"
(Úr dreifbylissogum)
Fornbókauerslanir hafa
lengi haft yfir sér dularfullan
og seiöandi blæ. I hugum
flestra eru fornbókasalar lík-
legast jafnan taldir kynlegir
kvistir sem uiti lengra en nef
þeirra nœr. Fornbókabúdir
hafa lengi verid gridastadur
þreyttra manna og kvenna
sem þykir fátt betra en ad líta
inn í slíkar verslanir eftir
langan og strangan vinnu-
dag.
Gunnar Valdimarsson er
einn þeirra sem enn reyna að
leiðbeina ungum sem öldn-
um bókaunnendum, sem
kjósa að fá bækur fyrir sem
minnstan pening. Hann er
búinn að vera við fornbóka-
sölu síðan 1977 og segist
áhyggjufullur yfir þróun lestr-
arkunnáttunnar og óttast að
fyrr en menn gruni verði
margir sem ekki geti stautað
sig fram úr öllum venjulegum
bókmenntum.
En er Gunnar sjálfur forfall-
inn bókasafnari?
„Nei, það get ég ekki sagt.
Ég ásetti mér þegar ég byrj-
aði í þessu að safna ekki bók-
um. Þetta verður oft mikil
ástríða og þá vantar mann sí-
fellt aukið húsrými. En hins
vegar hef ég alltaf haft áhuga
á að lesa bækur."
Er það eitthvað sem ein-
kennir mikla bókasafnara að
mati Gunnars?
„Flestir bókasafnarar hafa
geysimikinn áhuga á að ná í
góðar bækur, hvort sem þeir
safna vissum flokki bóka eða
eru alhliða safnarar. Þetta
fólk á það almennt sameigin-
legt að það vill lesa og fræð-
ast eins og það getur."
Gunnar segir að nokkuð sé
um að menn safni bókum
nánast eingöngu úr einum
eða tveimur tilteknum flokk-
um, s.s. ljóðabókum, leikrit-
um eða ferðasögum, svo
dæmi séu nefnd. Hann segist
vita um menn sem hafi safn-
að ferðabókum og lagt mikið
á sig til að ná í allt sem skrifað
hefur verið um ísland á er-
lendum tungumálum. Það
sama megi segja um ljóða-
bækur; þar séu til menn sem
eigi geysilega góð söfn og
mesti ljóðabókasafnarinn er
að mati Gunnars séra Sigurð-
ur Guðmundsson, sem til
skamms tíma var vígslubisk-
up á Hólum.
Gunnar segir að hér áður
hafi menn m.a. safnað bók-
um vegna þess að verðbólg-
an hafi farið svo illa með pen-
ingana. „Þá þótti mönnum
betri eign í góðum bókum en
peningum, en þetta er allt að
breytast og við fornbókasalar
fórnum bara höndum og vit-
um hreinlega ekki hvað er að
gerast. Það er engu líkara en
bóksalastéttin sé að deyja út.
Og það eru forlögin sjálf sem
standa fyrir bóksölunni og
þeir eru núna komnir með
bækur á einhverju örvænt-
ingarverði árið eftir að bókin
kemur út. Og þegar menn
verða búnir að venjast því að
kaupa bækur ári eftir útkomu
á örvæntingarverði þá kippir
það fótunum undan því að
hægt sé að gefa út bækur
En eru þessir ástríðufullu
bókasafnarar að hverfa?
„Já, því miður, ekki fæ ég
betur séð. Eitthvað er þó um
safnara á milli tvítugs og fer-
tugs og þeir eru ekkert öðru-
vísi en góðir bókasafnarar
voru, en þeir eru mjög fáir
miðað við það sem var hérna
fyrir nokkrum árum.“
Eru þessir dæmigerðu
bókasafnarar almennt eins
og fólk er flest?
„Ég vil nú segja að fólkið
sem kemur hérna sé unginn
úr þjóðinni. Þetta er alveg
einstakt fólk.“
En eru bókasafnarar yfir-
leitt að kaupa bækur til að
lesa?
„Já, ég er stoltur yfir hvað
sumt fólk er virkilega duglegt
að lesa, þetta fólk fer gjarnan
í gegnum tvær til þrjár bækur
á kvöldi, og nær oft'ótrúleg-
um hraða í lestri."
Gunnar segist muna vel
hvert metnaðarmál það hafi
verið á heimilum í sinni
heimasveit, Vopnafirðinum,
að kenna ölium að lesa. „Það
var skoðun manna þá að þeir
sem ekki lærðu að lesa væru
nánast fatlaðir. Og ég kvíði
þeirri stundu, sem kann að
renna upp, að börn komi
kannski í stórum stíl illa læs
út úr skólanum," sagði Gunn-
ar Valdimarsson og var rok-
inn til að leiðbeina áhuga-
sömum safnara sem þurfti að
leita ráða hjá fagmanninum.
SJÚKDÓMAR OG FÓLK
Verö á lyfjum
Einhvern tíma í fyrrahaust
kom kona til heimilislæknis
síns og sagðist vera að fara
til Spánar í frí. Þetta var frú
á miðjum aldri, íklædd
smekklegri Ijósgrárri drakt
og skóm í stíl. í hendinni bar
hún Hagkaupspoka með
einhverjum vörum. Læknir-
inn óskaði henni alls velfarn-
aðar á ströndum og diskó-
tekum Spánar. „Ég þarf að fá
lyf með mér til ferðarinnar,"
sagði konan. „Hvaða lyf?"
spurði læknirinn og tók upp
reseptablokkina og nýja
kúlupennann sinn. „Ég er
alltaf svo vangæf í nýrunum
i útlöndum," sagði konan,
„gæti ég ekki fengið þetta
nýja lyf sem margir láta svo
vel af; Ciproxin?" „Ekkert
mál,“ sagði læknirinn og
skrifaði upp á 20 töflur, 500
mg. „Svo verð ég að fá eitt-
hvað við maganum," sagði
konan, „ég er svo gjörn á að
fá brjóstsviða af þessum
heita pipar sem blóðheitir
Spánverjar setja í allan mat.“
Hún blikkaði lækninn
stríðnislega. Hann fór allur
hjá sér en sagði svo; „má
ekki bjóða frúnni Zantac,
það er ágætt við svona
magaverkjum." Konan kink-
aði kolli. „Jú, ég hef heyrt
vel af því látið." Hann skrif-
aði upp á 150 mg töflur, 100
stykki. Konan tók lyfseðil-
inn sinn, kvaddi með virkt-
um og fór í næsta apótek til
að ná í þessi lyf. Fyrir þetta
greiddi hún nokkur hundruð
OTTAR
GUDMUNDSSON
krónur, Tryggingastofnun
ríkisins borgaði fyrir þessi
tvö lyf; Ciproxin = 7.280 kr.
og Zantac = 11.000 kr., eða
samtals 18.250 kr. Nokkru
síðar kom konan til sama
læknis, sólbrún og sælleg í
brúnleitum, þröngum leð-
urbuxum og ljósum jakka.
„Hvernig gekk?“ spurði
læknirinn. „Æðislega vel,"
sagði konan. „Þurftirðu að
nota lyfin?" spurði læknir-
inn. „Nei!" sagði konan,
„þetta gekk allt svo æðis-
lega vel að ég fleygði þessu
drasli þegar heim var komið.
Enda hef ég aldrei verið
neitt fyrir lyf og er eiginlega
á móti þeim!"
BREYTT REGLUGERÐ
Fáar þjóðir munu eyða
eins miklu fé til sýklalyfja-
og magalyfjakaupa og ís-
lendingar. Enginn hefur
tíma til að verða veikur og
menn fá sér því litskrúðugan
belg eða töflu í hvert skipti
sem kvef læðist í nef eða
streita, kaffi og reykingar
erta viðkvæman maga.
Margir eiga alltaf sýkla- eða
magalyf heima „til vonar og
vara", ef eitthvað skyldi
koma upp. Þetta hefur verið
gagnrýnt af mörgum, enda
eru þessi lyf ákaflega dýr.
Læknum hefur gengið illa
að hafa hemil á þeim penn-
um sem stundum fá líf og
taka á sprett yfir resepta-
blokkina eins og klárinn
Sörli á Skúlaskeiði, þegar
minnst er á lyf. Nýlega voru
gerðar róttækar breytingar
á reglum þeim sem gilda um
lyfjaverð, breytingar sem
ætlað er að breyta afstöðu
lækna og almennings til
gagnrýnislausrar notkunar
þessara dýru efna. Það er
mikil óhæfa, bæði fyrir
lækna og sjúklinga, að dýr
lyf dagi uppi í eldhússkápn-
um vegna þess að enginn
hefur tilfinningu fyrir gagn-
semi þeirra og verði. Þessi
breyting var gerð að frum-
kvæði Sighvatar Björg-
vinssonar heilbrigðisráð-
herra og á hann heiður skil-
inn fyrir. Islendingar hafa
ekki lengur efni á því lyfja-
bruðli sem fram hefur farið
og einhverra breytinga var
þörf. Öll lausasölulyf verður
fólk nú að greiða að fullu.
Mörg lyf, sem áður voru
greidd að hluta, verður nú
að borga fullu verði eins og
sýklalyf, róandi lyf,
svefnlyf, hóstalyf, hægða-
lyf o.fl. Ég hefði sjálfur viljað
bæta á þennan lista títt-
nefndum magalyfjum. Sum
lyf, sem áður voru ókeypis,
verður nú að greiða fyrir,
nema viðkomandi hafi lyfja-
skírteini sem veitt eru þeim
sem haldnir eru langvinnum
erfiðum sjúkdómum og
þurfa á stöðugri lyfjameð-
ferð að halda. Þetta þýðir að
almenningi og læknum er
nauðsynlegt að afla sér sem
bestrar þekkingar á lyfja-
verði og lyfjaskömmtum,
svo að kostnaður sjúklings
verði sem minnstur við þau
lyf sem þeir nú þurfa að
greiða. Allir vilja spara fyrir
sig en fæstir hafa áhuga á að
spara fyrir ríkið. Konan í
greinarbyrjun hefði því orð-
ið að greiða sýklalyfið sitt að
fullu samkvæmt nýrri reglu-
gerð; þegar hún fleygði töfl-
unum í ferðarlok með þótta-
fullum hrokasvip hefði hún
verið að fleygja eigin fé. í
framhaldi af þessu hafa heil-
brigðisyfirvöld gefið út svo-
nefndan bestukaupalista, en
þar er að finna þau lyf sem
ódýrust eru í flokki lyfja sem
hafa að geyma sama virka
efni. Ekki fer það þó alltaf
saman að ódýrustu lyfin séu
best, frekar en á bílamarkaði
eða í tölvubúð, en læknar
hafa til þessa ekki verið
nægilega meðvitaðir um
verð þeirra lyfja sem þeir
hafa ávísað.
UPPLÝSINGA ER ÞÖRF
Ef þessar breytingar eiga
að nýtast almenningi sem
best verður fólk að eiga
greiðan aðgang að upplýs-
ingum um lyfjaverð. Því
miður hefur heilbrigðisráðu-
neytið ekki staðið sig sem
skyldi hvað varðar upplýs-
ingamiðlun til almennings.
Það var mér því mikið gleði-
efni þegar ég frétti að Lyfja-
bókaútgáfan, með þá
Helga Kristbjarnarson
lækni og Bessa Gíslason
lyfjafræðing í fararbroddi,
væri að gefa út lítið kver um
kostnað allra lyfja á mark-
aðnum. Bókin er nú komin
út og þar er að finna mjög
aðgengilegar upplýsingar
um verð og reglugerðir.
Auðvelt er að sjá hvað ein
tafla af einhverju tilteknu
lyfi kostar og bera saman við
önnur efni með svipaða
verkun. Það kemur t.d. í Ijós
að ein tafla af Valium 5 mg
kostar 16 kr., en tafla al
Diasepam 5 mg kostar 6 kr.
Ein tafla af sýklalyfinu Bac-
trim kostar 41 kr., en tafla af
lyfinu Primasol, sem er
sambærilegt, kostar 22 kr.
eða nær helmingi minna.
Tafla af Gastran kostar 140
kr. en sambærileg tafla af
Zantac 200 kr. Með þessa
bók í höndunum ættu lækn-
ar og sjúklingar þeirra að
geta sparað fyrir ríkið 1—2
skuttogara á hverju ári. Þessi
bók ætti að vera til á hverju
heimili, enda eflir hún verð-
skyn almennings. Fólk getur
þannig sjálft tekið afstöðu til
þeirra lyfja sem gefin eru
hverju sinni. Ég vil þakka
þeim Helga og Bessa fyrir
þetta framtak.