Pressan - 17.12.1992, Blaðsíða 10

FIMAmJDAGUR^PRFS^N^^DESEMBERJ^
BÆKUR & PLÖTUR
B 10
Stjörnuplötur
Ýmsir: Reif ífótinn
Steinar
★★
Lögin renna saman í taktfastan reif-
graut sem maður mundi kannski
ekki fúlsa við úti á einhverju dans-
gólfinu. (GH)
Inferno 5: Jörð 9
★ ★
Það þarf að taka Inferno 5 í skömmt-
um, að minnsta kosti ef maður er
bláedrú. (GH)
Ingi Gunnar Jóhannsson: Undir
fjögur augu
Fimmund/Steinar
★
Það eru fjórtán lög á plötunni, hæfi-
leg gomma fyrir þá sem fíla létt-
vægt poppgutl, en aðrir ættu að
halda sig í hæfilegri fjarlægð. (GH)
Ýmsir: Grimm sjúkheit
Steinar
★
lalalalalong með Inner Circle er svo
bjánalegt að maður verður umsvifa-
laust snortinn. (GH)
ENDURÚTGÁFUR
Guðmundur Jónsson: Lax lax lax
Steinar
★★★★
Hefur hinn skemmtilega sakleysis-
hljóm sem einkenndi íslenskt popp
á sjöunda áratugnum. Frábær stuð-
plata og ætti að hleypa glensi í flest
partí. (GH)
Hljómar
Steinar
★★★★
Engilbert er engilbjartur og tær.
Þegar hann fer upp á háa C-ið á
maður allt eins von á að hann
springi og skjótist til himna. (GH)
María Baldursdóttir: Ef
Geimsteinn
★
Það má hafa gaman af Maríu ef
maður er í algjöru sprellstuði eða vill
losna við leiðinlegt fólk úr partíi.
(GH).
Einkahúmor
ogstuðrokk
KÁTIR PILTAR
BLÁIHÖFRUNGURINN
SKÍFAN
★★
IKátir piltar er tónlistar-
klíka sem sex kátir Haíh-
firðingar leika sér í ann-
að slagið. „Einstæðar mæður“ hét
íyrsta platan þeirra sem kom út
1988. Sú plata vakti enga sérstaka
athygli og nýja platan á líka eflaust
eftir að renna hljóðlega framhjá
plötukaupendum. Kátir piltar eru
bara ekkert sérstök hljómsveit.
Þeir hljóma eins og bílskúrslegt
sambland af Stuðmönnum og
Rolling Stones, spila ófrumlegt
stuðrokk en eiga stundum ágæta
spretti. Það eru þrettán lög á nýju
plötunni; helmingurinn minni-
háttar Stónsrokk en hinn helm-
ingurinn ágætt gutl. Það er eins og
þeir ráði ekki alveg við groddalega
Stónsrokkið; það hljómar kreist-
ingslega hjá þeim, blöðrulega.
Kátir piltar eiga miklu betur
heima í rólegum stemmum, létt-
blúsuðu töffaradútli eins og laginu
„Jenný“, besta lagi plötunnar.
Steinn Ármann leikari syngur það
með miklum persónutöfrum, eða
að minnsta kosti djúpum gæja-
fílingi. Brennivínslögin hjá Atla
Grétars; „Brennivínsþokan" og
„Enn eitt kvöld“, eru líka ágæt lög,
og „Stína“ er einnig flott. „Höfr-
ungur“ er best af stuðrokkinu,
ekki alveg jafn yfirþyrmandi
ófrumlegt og t.d. „Páver svaka
stuð“ og „Varirnar“.
Kátir piltar er grínhljómsveit,
eða það skilst mér; ég veltist nú
ekki beint um á gólfinu í hláturs-
krampa. Þeir hrærast í uppskrúf-
uðum heimspekipælingum —
sem eiga að vera fyndnar af því
kátu piltarnir eru að velta þeim
fyrir sér — og volgu einkagríni;
syngja t.d. um vini sína, Bóbó og
Halla fyllibyttu, og fyllirísferð sem
þeir fóru til Þórsmerkur. Ég efast
ekki um að þeim sjálfum finnist
þetta ofsafyndið, en hinir, sem eru
ekki í hinni voldugu Hafnarfjarð-
arklíku, láta sér örugglega fátt um
finnast.
Gunnar Hjálmarsson
Einar Már Guðmundsson hefur
sent frá sér Fólkið í steinunum:
„Textinn sjálfur er ágætur og
greinilega skrifaður með upp-
lestur í huga, maður heyrir Ein-
ar fyrir sér þruma þetta yfir
börnunum sínum."
Guðrún Helgadóttir er með Vel- Herdís Egilsdóttir skrifaði
kominn heim, Hannibal Hans-
son: „Þetta er bók með boð-
skap, sem felst þó ekki í siðafyr-
irmælum heldur hvatningu til
málræktar og landræktar."
Vatnsberana: „Hér er siðferðis-
boðskapurinn afar skýr, það á
ekki að vera vondur við þá sem
eru öðruvísi."
Iliugi Jökulsson skrifar Litla
skógarbjörninn: „Hún fjallar um
litla skógarbjörninn sem er svo
einmana að hann fer að gráta,
tárin mynda læk sem hann fylg-
ir á vit ævintýranna."
Þjóðlegt og ekki jafn þjóðlegt
Fimm bækur fyrir smábörn
ATLIVIGFÚSSON/HÓLMFRÍÐUR
BJARTMARSDÓTTIR
PONNIOG FUGLARNIR
SKJALDBORG, 1992
★
EINAR MÁR GUÐMU NDSSON/ERLA
SIGURÐARDÓTTIR
FÓLKIÐISTEINUNUM
ALMENNA BÓKAFÉLAGIÐ, 1992
GUÐRÚN HELGADÓTTIR/BRIAN
PILKINGTON
VELKOMINN HEIM, HANNIBAL
HANSSON
★★★
HERDlS EGILSDÓTTIR/ERLA SIG-
URÐARDÓTTIR
VATNSBERARNIR
★ ★
ILLUGIJÖKULSSON/GUNNAR
KARLSSON
LITLISKÓGARBJÖRNINN
IÐUNN, 1992
★★★★
Algengustu og vinsæl-
' _J ustu bækurnar fyrir
' yngri börnin eru stuttar
sögur með litprentuðum mynd-
um sem eru oft ekki síður mikil-
vægar en textinn. Langsamlega
flestar þeirra hafa verið þýddar úr
erlendum málum en þó er sífellt
meiri gróska í gerð svona bóka á
íslensku. Hér höfum við til merkis
um það fimm íslenskar sögur
með myndum fyrir yngri börnin,
höfundarnir gera hver um sig
metnaðarfulla tilraun til að móta
hefðir í gerð slíkra bóka á ís-
lensku, en tekst misvel upp.
Ponni og fuglarnir gengur útffá
mjög fallegri hugmynd, að láta
dreng fylgjast með íslenskum
fuglum um vor, varpi þeirra og
lífsbaráttu þangað til þeir koma
ungunum úr hreiðri. Myndir
Hólmfríðar eru lfka mjög fallegar.
Það sem dregur úr gildi þessarar
bókar er stíllinn. Atli gerir tilraun,
sem útaf fyrir sig er virðingarverð,
með að nota stuðlun og rím í
lausamálinu til að leggja áherslu á
frásögn sína en þetta ásamt mikilli
upphafningu tungumálsins gerir
frásögnina allt of þunglamalega
og hátíðlega. Textinn gæti lifnað í
innblásnum upplestri, til dæmis
leikara, en annars er hann of lang-
dreginn og erfiður fyrir þann ald-
ur sem bókin er ætluð. Þar fyrir
utan er of mikið af persónum í
bókinni til að nokkur þeirra verði
skýr, ógnvaldar fuglanna eru til
dæmis of margir, vænlegra hefði
verið að byggja upp spennu í
kringum eitthvert eitt óféti. En
það er góð tilfinning fyrir náttúr-
unni og mikil væntumþykja í
þessari bók, styttri og hnitmiðaðri
texti hefði getað skilað sér í vel
heppnuðu verki.
Bók Einars Más er auðvitað
ekki illa stHuð en hún á það sam-
eiginlegt með Ponna og fuglunum
að ganga útfrá þjóðlegum efniviði
og reyna að segja sögu án þess að
hafa söguhetju. I Fólkinu í stein-
unum er engin, eða 1 mesta lagi
ein persóna. Sagan minnir svolítið
á suður-ameríska barnabók sem
kom út hér fyrir nokkrum árum
og heitir Leikvöllurinn okkar, í
báðum tilfellum er miðpunktur
sögunnar leiksvæði sem fullorðnir
vilja leggja undir mannvirki sín. f
suður-amerísku sögunni fengu
börnin tækifæri til að berjast fyrir
rétti sínum en í bók Einars láta
þau valta yfir sig án þess að aðhaf-
ast neitt. Huldufólkið sem býr í
steinunum og sem krakkarnir
þekkja og umgangast á hins vegar
líka hagsmuna að gæta og beitir
yfirnáttúrulegum meðulum í bar-
áttu sinni gegn framkvæmdun-
um. Það verður að segjast einsog
er að sú barátta er ekki nógu
spennandi. Allt í einu er allt af-
staðið og tapað án þess að lesend-
urnir hafi kynnst neinu fólki eða
upplifað neinar sterkar tilfinning-
ar. Þó eru fi'nar hugmyndir í gangi
í textanum, hugmyndir sem hefðu
getað orðið gott söguefni með
meiri mannlegri nálgun; textinn
sjálfur er líka ágætur og greinilega
skrifaður með upplestur í huga,
maður heyrir Einar fýrir sér
þruma þetta yfir börnunum sín-
um. Vatnslitamyndir Erlu eru
flestar góðar og sumar opnurnar
eru mjög fallegar.
Guðrún Helgadóttir og Brian
Pilkington eru vön þessu formi og
skila fínni bók. í Velkomin heim,
Hannibal Hansson fylgjumst við
með Hannibal fimm ára á leið til
íslands í flugvél með foreldrum
sínum, þau eru að koma heim frá
námi; og þegar aUir fá sér blund
hittir Hannibal „skýjabörnin“ og
leikur sér við þau þangað til hann
hrekkur upp á leiðarenda. Fantas-
ían hjá Guðrúnu er í þetta sinni
ekki þjóðleg einsog hjá Einari, en
hugðarefnin eru mjög íslensk,
þetta er bók með boðskap, sem
felst þó ekki í siðafyrirmælum
heldur hvatningu til málræktar og
landræktar. Grunnhugmyndin er
svolítið langsótt en snjöll: skýja-
börnin geta hjálpað mannfólkinu
við landgræðsluna með því að láta
rigna, mennirnir geta hjálpað
skýjunum með því að tala skýrt og
fallegt mál því orð þeirra berast til
skýjanna sem „málblóm“ og af
þeim blómum læra skýin að tala.
Það gerist ekki mikið í þessari
sögu en hún er falleg, mjög vel
skrifuð og mannbætandi. Loft-
kenndar og dauflitaðar mynd-
skreytingar Pilkingtons falla ótrú-
lega vel að textanum, enda sniðn-
ar fyrir hann.
Textar Atla, Einars Más og
Guðrúnar fjalla allir á einhvern
hátt um sambúð fslendingsins við
umhverfi sitt. Sögur þeirra Her-
dísar og Illuga gerast hins vegar í
öðrum heimum. Herdís byggir
sína bók á samnefndu leikriti eftir
sig. Sagan ber þess merki því per-
sónurnar eru skýrar og byggingin
góð. Hér er siðferðisboðskapurinn
afar skýr, það á ekki að vera vond-
ur við þá sem eru öðruvísi, og
mjög snjallt hjá höfundinum að
láta þann sem er öðruvísi vera
einsog við, meðan hitt fólkið í
bókinni er mjög framandlegt. Ég
er ekki alveg sáttur við fantasíu-
þáttinn í bókinni, það vakna
spurningar sem textinn svarar
ekki og ég mundi lenda í erfiðleik-
um ef eðlisgreint og smámuna-
samt barn krefði mig um skýring-
ar. Vatnsberarnir eru nokkurs
konar „grænt“ fólk, sjálfu sér nóg-
ir um næringu því þeir rækta
grænmeti og ávexti í poka á mag-
anum á sér og vökva með vatni úr
krana sem „vex“ uppúr höfðinu á
þeim. Hjónin íbókinni eignast tvö
böm, meðgangan fer ffarn í þartil-
gerðum tunnum, og annað þeirra
reynist vera venjulegur strákur.
En, pabbi, hvaðan kemur þá vatn-
ið? Hvernig er hægt að rækta
ávexti ef það eru engin tré? Af
hverju kunna vatnsberabörnin að
tala þegar þau fæðast? Eru vatns-
berarnir í fötum? Hvernig geta
kranar vaxið? Ég veit það ekki,
ástin mín. Að öðru leyti er þetta
ágætis bók, textinn lipur og sam-
tölin skemmtileg. Myndir Erlu eru
mjög fínar, frábær opnan með
refnum sem er að reyna að telja
drenginn á að láta sér vaxa skott.
Saga Illuga gerist eiginlega
hvergi, í kynjaheimi sem verður til
með textanum. Hún fjallar um
litla skógarbjörninn sem er svo
einmana að hann fer að gráta, tár-
in mynda læk sem hann fylgir á
vit ævintýranna. Hann heldur
áfram að vera einn og einmana
þangað til hann ákveður að byggja
sér hús, þá flykkjast til hans nýir
vinir að aðstoða hann, og þeim
fjölgar og fjölgar og fjölgar uns
ekkert pláss er lengur fyrir litla
skógarbjörninn þótt húsið hafi
stækkað og stækkað. Það felst
enginn beinn boðskapur í þessum
texta, svo ég komi auga á, hann
getur að vísu vakið upp hugrenn-
ingar en virkar fyrst og fremst á
tilfinningalegu og skáldlegu plani.
Það er eitthvað sérlega heillandi
við þennan skógarbjörn sem er á
sérsamningi hjá skaparanum:
grætur læk og smíðar höll úr
hríslu; lesandinn lifir sig inn í ein-
manaleika hans í upphafi, gleði yf-
ir húsinu sem síðan tekur að rísa,
og að lokum vonbrigði hans og
undrun þegar sköpunarkraftur-
inn sem hefur losnað úr læðingi
við húsbygginguna fer úr bönd-
unum. Það eru þó myndir Gunn-
ars Karlssonar sem gera endan-
lega útslagið um það hversu vel
heppnuð bókin er og synd að
hann skuli ekki fá nafriið sitt á for-
síðuna.
Fimm íslenskar sögur með lit-
myndum, allar hafa þær eitthvað
til síns ágætis. Auk þess legg ég til
að allir kaupi sér endurútgáfúna af
fyrstu múmínálfabókinni, hvort
sem þeir eiga böm eða ekki.
Jón Hallur Stefánsson
Sannfœrandi
ÞORSTEINN MARELSSON
MILLIVITA
MÁLOG MENNING, 1992
★ ★★★
••••••••••••••••••••••••••••
BVirkilega trúverðugar
lýsingar á lífi táningsins
sjást ekki oft í íslenskum
unglingabókum, jafnvel góðar frá-
sagnir með raunsæislegu yfir-
bragði eru oft einkennilega langt
frá því að sannfæra mann um að
einmitt svona geti það verið að
vera unglingur, að þessa persónu
geti maður rekist á úti í sjoppu.
Söguhetjan og sögumaðurinn í
Milli vita er slík persóna, nema
hvað framan af bókinni er hann
lítið gefinn fyrir að hanga í sjopp-
um. Þrándur Hreinn heitir hann
og getur ekki talist dæmigerður
unglingur, en þetta er mjög vel
heppnuð mannlýsing. Þrándur er
sjálfsmeðvitaður krakki, illa hald-
inn af komplexum, hefúr tilhneig-
ingu til að gera ráð fyrir hinu
versta og er þar að auki „íhalds-
söm sál“, einsog hann orðar það
sjálfur, hlustar á sinn Elvis Presley
mitt I nútímanum og er alfarið á
móti öllum breytingum. Það sem
bjargar honurn frá sjálfsvorkunn
og lesendunum frá leiðindum er
kímnigáfan, hann kann að gera
grín að sjálfúm sér, ýkja persónu-
einkenni sín og keyra kvíðann
skemmtilega
„Aðfrátal- fram úr hófi-
inni svolítið Þ5t‘a7er,svo!í!'
neyðarlegri ]e Je0g°aðferð!
byrjUIJ ei húmor og hún
bokin gengur upp:
skemmtileg að frátalinni
Útígegn. svolítið neyð-
arlegri byrjun
er bókin skemmtileg út í gegn.
Höfundinum tekst að búa til góð
söguefni úr mörgum helstu tilvist-
arvandamálum unglinganna,
sjálfsmyndinni, sambúðinni við
fjölskylduna, vinum sem þróast
hver í sína áttina, sambandinu við
hitt kynið, skólanum og félagslíf-
inu, eiturlyfjaspursmálinu... öll
þessi efni fléttast snoturlega sam-
an í eina frásögn með mörgum
góðum persónum, það er ekkert
asnalegt í þessari bók. Það er held-
ur enginn siðaboðskapur, hann er
ekki slæmur í sjálfu sér en á það til
að koma harkalega niður á per-
sónusköpuninni.
Það er tiltölulega auðvelt að
staðsetja Milli vita í flóru íslenskra
unglingabóka. Fyrstupersónuffá-
sögnin, strákasjónarhornið, frá-
sagnargleðin, boðskapsleysið og
auga fyrir pínlegum sitúasjónum,
þessi atriði á hún sameiginleg með
Gauragangi Ólafs Hauks og ég
held að fáar aðrar bækur sameini
þau öll. Aðalpersónurnar í þess-
um tveimur bókum eru þó sláandi
ólíkar og bók Þorsteins gerist
núna, meðan Ólafúr Haukur leitar
nokkuð aftur í tímann. í öllu falli
er hér um mjög góða bók að ræða
sem unglingar ættu að taka fegins
hendi. Forsíðan er hönnuð af
Guðjóni Ketilssyni og býsna vel
heppnuð.
Jón Hallur Stefánsson
Refagildrur
HELGI KRISTJÁNSSON
REBBIFJALLAREFUR
SKJALDBORG, 1992
★★
ÍÞetta er að mörgu leyti
ágætis bók og hefði get-
að orðið mjög fi'n ef rétt
hefði verið á málum haldið allt til
enda. Hugmyndin er góð: Helgi
skrifar um líf refsins af innsæi og
þekkingu á dýrum, allt sem gerist
í sögunni er sannfærandi og lær-
dómsríkt fyrir börnin, sem fæst
eiga þess neinn kost að komast í
raunverulega snertingu við nátt-
úru landsins. Það er líka vel til
fúndið að persónugera landslag-
ið, gera fjöll og læki og vinda,
jafnvel brýr, að velviljuðum vætt-
um sem fylgjast með lífsbaráttu
dýranna; þessu fáum við að
kynnast í skáldlegum einræðum,
sem sumar líða að vísu fyrir að
vera ekki nógu vel skrifaðar.
Helsti galli bókarinnar liggur
nefnilega í stílnum. Höfúndurinn
velur sér dálítið upphafinn, gam-
aldags stfl, notar talsvert af sjald-
gæfúm orðum og forðast jafrtvel
algengt orðalag. Þetta er sjónar-
mið einsog önnur og virkar sums
staðar ágætlega. En textinn er
bara ekki nógu vel unninn, hann
er ennþá of hrár, fúllur af ambög-
um og minni háttar smekkleys-
um sem auðvelt hefði verið að
laga með sjálfsgagnrýni og
grimmum yfirlestri; og hann er
víða alls ekki nógu þéttur, höf-
undurinn lætur móðan mása en
gleymir að draga saman, strika
út, sníða textann niður í það sem
hægt er að komast af með, forð-
ast að ofbjóða þolinmæði barn-
anna. Hvað þessi atriði varðar er
ekki síst við útgefandann að sak-
ast, það er hann sem á að sjá um
að í bókum hans standi ekki að
söguhetjunni verði starsýnt „að
einhverju" eða þá klúður einsog
þetta: „Það var engu líkara en
stelkarnir væru einsog þotur.“
Sagan er í nútíð og þátíð, einsog
stundum er, en hér vill henda,
sérstaklega í upphafi bókarinnar,
að höfúndurinn stökkvi alltof ört
milli tíða. Það ber líka svolítið á
ákveðinni stílblindu, textinn
hrekkur þá úr upphafna drifinu
niður í talmálstóninn sem höf-
undurinn er alla jafna að reyna
að forðast. Þetta eru allt frekar
auðviðráðanlegir gallar og synd
að textafrágangur skuli hafa orð-
ið til að spilla þessari annars
skemmtilegu frásögn. Annar frá-
gangur er til fyrirmyndar, bókin
er í stóru broti, enda talsvert
lengri en gerist og gengur um
barnabækur, og hún er skreytt
fallegum blýantsteikningum eftir
Róbert Scmidt sem einnig gerir
forsíðu.
Jón Hallur Stefánsson