Pressan - 17.12.1992, Blaðsíða 2

Pressan - 17.12.1992, Blaðsíða 2
B 2 FIMMTUDAGUR PRCSSAN 17. DESEMBER 1992 BÆKUR & PLÖTUR Stjörnubcekur ÍSLENSK SKÁLDVERK Einar Kárason: Heimskra manna ráð Mál og menning ★★★★ Frá því Laxness lagði frá sér pennann hefur enginn íslenskur rithöfundur skapað jafn fjölskrúðugt og heilsteypt persónugallerí í verkum sínum og Einar Kárason í Eyjabókunum og nú í Heimskra manna ráðum. (KB) Ólafur Gunnarsson: Tröllakirkja Forlagið ★★★★ Seinnihluti bókarinnar er með því magnaðra sem sést hefur í íslensku skáldverki síðustu árin. (KB) Þorvaldur Þorsteinsson: Engill meðal áhorfenda Bjarturog frú Emelía ★★ Þetta er misgott verk en frumlegt. (KB) Þórarinn Eldjárn: Ó fyrir framan Forlagið ★★ Sögurnar í þessu nýja smásagnasafni eru misjafnar að gæðum og þær slök- ustu draga heildarverkið niður. En þeg- ar litið er á það sem best er gert þá sannast hér enn einu sinni að þegar Þórarni tekst best upp er hann óborg- anlegu fyndinn. (KB) Böðvar Guðmundsson: Kynjasögur Mál og menning ★ Það er synd að engin af þessum sögum nær að verða góðar bókmenntir. (JHS) Einar Örn Gunnarsson: Benjamín Almenna bókafélagið ★ Persónusköpun er ekki góð og lesand- inn missir fljótt áhuga á persónunum og lætur sig litlu varða örlög Benjamíns. (KB) Trausti Steinsson: Fjall rís Guðsteinn H Hér er einfaldlega komin svo vond bók að mestu tíðindi þessarar bókavertíðar yrðu þau ef einhver verri kæmi á mark- aðinn. (KB) Þórunn Valdimarsdóttir: Júlía Forlagið H Þórunn gengur svo langt í ofsafullu hugmynda- og orðflæði að ekki hefði nægt að aga hugsunina til að skapa frambærilegt verk, skáldkonan hefði þurft að grípa til valdbeitingar. (KB) AÐRAR BÆKUR Thor Vilhjálmsson: Raddir í garðin- um Mál og menning ★★★★ Það er skörp, greindarleg hugsun að baki þessu verki en einnig innsæi og hlýja ásamt ríkri kímni sem á einstaka stað beinist í átt að galsa. (KB) Friðrika Benónýs: Minn hlátur er sorg, ævisaga Ástu Sigurðardóttur Iðunn ★★★★ Friðrika Benónýs hefur skrifað einstæða ævisögu. Hún gengur á hólm við goð- sögnina um Ástu og dregur upp mynd sem ekki er alltaf geðfelld en áreiðan- lega eins sönn og framast er unnt. (HJ) Árni Matthíasson: Sykurmolarnir Örn og örlygur ★★★★ Sykurmolabókin er algjört möst fyrir Sykurmolaáhugafólk, góð afþreying fyr- ir flesta aðra og ein albesta bók íslensk sem skrifuð hefur verið um rokktónlist. (GH) Óttar Guðmundsson: Tíminn og tárið Forlagið ★★★ Við erum víst einhver drykkfelldasta þjóð í heiminum, segir Óttar, sem skrifar af þekkingu og innsæi og fer oft á kost- um í skemmtilegheitum. (HJ) Ingólfur Margeirsson: Hjá Báru Örn og Örlygur ★★ Hjá Báru er eiginlega eins og skáldsaga. Gæti verið úr rauðu ástarsögunum, eða hvað þær nú heita. (HJ) Nína Björk Árnadóttir: Ævintýra- bókin um Alfreð Flóka Forlagið ★★ Nína Björk Árnadóttir skrifar mjög inni- legan stíl sem öðru hvoru fer langt yfir velsæmismörk í tilfinningasemi. Hins vegar er Nína furðufljót að ná ;sér upp úr slíkum dýfingum og draga textann að landi. (KB) Jónína Leósdóttir: Rósumál Fróði ★ ★ Þetta er bersöglisbók. Rósa malar og malar og malar um allt milli himins og jarðar. (HJ) Atli Magnússon: í kröppum sjó. Helgi Hallvarðsson örn og Örlygur ★ Efnið nær aldrei að lifna við; persóna bókarinnar er hversdagsleg, hefðbund- in, venjuleg. (HJ) Gylfi Gröndal: Ásgeir Ásgeirsson Forlagið ★ Ævisaga Gylfa Gröndals um Ásgeir Ás- geirsson er dæmigerð viðhafnarsaga. Enginn verður móðgaður, sár — eða undrandi. (HJ) List hins ómögulega „Hannes erprýðilegur sögumaður og ég minnist ekki margra bóka þar sem þessu tímabili erugerðjafn glöggskil. Stíllinn er lipur og skýr og Hannesi er lagið að skrifa um sundurleitustu efni aftak- markalausum áhuga. “ HANNES HÓLMSTEINN GISSURAR- SON: JÓN ÞORLÁKSSON ALMENNA BÓKAFÉLAGIÐ 1992 ★★★★ OFáir menn viðra skoðan- ir sínar jafn oft og víða og Hannes Hólmsteinn Gissurarson. Síðustu misseri var Hannesi að því leyti farið að svipa til Katós gamla (sem lauk öllum ræðum á því að leggja til að Kar- þagó yrði lögð í eyði) að honum tókst vart að ljúka heilli setningu án þess að hnýta Jóni Þorlákssyni aftan við hana: „Jón Þorláksson þetta, Jón Þorláksson hitt...“ Nú er komið á daginn að Hannes hafði allan tímann nokk- uð til síns máls. Jón Þorláksson var merkilegur pólitíkus. Hann var aldamótamaður; frumkvöðull og brautryðjandi í mörgum merk- um málum. Það er talsvert afrek að halda lesendum við efnið í 602 síðna bók sem fjallar um mann sem „undi sér best við útreikninga, áætlanir og hagnýtar fram- lcvæmdir“, einsog segir á blaðsíðu 328. Hannes skrifar langt mál um brúarsmíðar, vegagerð, notkun steinsteypu við húsbyggingar, vatnsveitu, símamál, járnbrautir og ótal önnur hugðarefni Jóns Þorlákssonar. En Hannesi tekst að skrifa af þeirri ástríðu sem áreið- anlega vottaði ekki fyrir í skap- gerð söguhetjunnar. Jón Þorláks- son var djúpgáfaður en hann var þurr á manninn, nákvæmur og húmorslaus. Eigi að síður er hann talinn einhver mesti ræðumaður sem uppi hefur verið. Og hvað gerði hann að þessum mikla ræðumanni? Magnús Magnússon, frægur palladómari um sína daga, svaraðiþvísvo: „Ekki var það orðgnóttin, ekki hraðmælskan, ekki lflcingaauður- inn eða skáldlegt hugarflug. Ég held, að það hafi einkum verið þetta: Hinn karlmannlegi þungi, hinn hvassi skilningur á málefn- inu og hin trausta og rökrétta hugsun.“ (Blaðsíða 234.) Það verður að teljast harla ólflc- legt að maður einsog Jón Þorláks- son næði miklum árangri í próf- kjörum Sjálfstæðisfloldcsins nú um stundir. Hann var virtur en ekld vinsæll, einsog Stefán Jóhann Stefánsson, fyrrum leiðtogi jafn- aðarmanna, sagði. Jón hafði raun- ar boðið sig fram í þrígang áður en hann náði loksins kjöri til Al- þingis. En hann varð áður en yfir lauk forsætisráðherra, formaður Sjálfstæðisflokksins, borgarstjóri í Reykjavík. Saga Jóns Þorlákssonar er sam- ofin sögu íslands fyrstu 35 ár ald- arinnar; frá heimastjóm og þang- að til hillti undir algert sjáífstæði. Hannes er prýðilegur sögumaður og ég minnist ekki margra bóka þar sem þessu tímabili eru gerð jafh glögg skil. Stfllinn er lipur og skýr og Hannesi er lagið að skrifa um sundurleitustu efni af tak- markalausum áhuga. Skemmtilegustu kaflamir fjalla um erjur Jóns og Hriflu-Jónasar. Þeir voru höfuðandstæðingar í kringum 1930 þegar Jónas var svoaðsegja einvaldur um stjórn landsins. Og vart getur ólíkari menn: Jón var varfærinn, hátt- prúður, ómannblendinn en Jónas var ófyrirleitinn orðhákur sem reiddi jafnan hátt til höggs. Svo er að sjá sem um þessar mundir fari ffam nokkurt endur- mat á Jónasi ffá Hriflu, og víst er um að Hannes Hólmsteinn leggur sitt af mörkum til þess að jarða goðsögnina um Jónas og þau áhrif sem hann hafði. Á köflum eyðir Hannes svo miklu púðri á Jónas að það gæti hvarflað að lesendum að þeir hefðu villst á bókum og sætu að lestri á ævisögu Jónasar Jónssonar. En þessi mikla umfjöll- un um Jónas er skiljanleg, þó ekld væri nema í ljósi þess að hann er öllu litríkari sögupersóna en Jón Þorláksson. Að öllum likindum hafa áhrif Jóns Þorlákssonar á íslenskt þjóð- líf og stjórnmál verið vanmetin hin síðari ár. Hann lagði grunninn að Sjálfstæðisflokknum og þeim galdri sem gerði hann að stærsta hægriflokki Evrópu. Sú töfraform- úla fólst í því að leggja alla áherslu á að Sjálfstæðisflokkurinn væri ekki stéttarflokkur einsog Alþýðu- flokkur og Framsóknarflokkur. Það, að viðbættri endalausri sein- heppni vinstrimanna, er líklega skýringin á því hversvegna jafnað- armenn urðu aldrei eins áhrifa- mildir hérlendis og á Norðurlönd- um. Verka Jóns Þorlákssonar sér víða stað. Á einum stað vitnar Hannes í hin fleygu orð Bismarcks að stjórnmál séu list hins mögu- lega. Samkvæmt þeirri skilgrein- ingu var Jón mikill listamaður. Ég hefði hinsvegar haldið að það væri list hins ómögulega að skrifa skemmtilega ævisögu Jóns Þorlákssonar. En nú hefur Hann- esi tekist það. Hrafii Jökulsson Hugsun og myndir KRISTJÁN KARLSSON KVÆÐI92 ALMENNA BÓKAFÉLAGIÐ, 1992 ★★★ Kristján Karlsson er töluvert sér á báti með- al íslenskra skálda, einn margfróður vinur minn segir mér að hann sé það íslenska ljóð- skáld sem hafi orðið fyrir mest- um áhrifum frá engilsaxneskri skáldskaparhefð, og þá sérstak- lega ffá kynslóð eftirstríðsáranna í Bandaríkjunum sem að nokkru tók upp þráðinn frá þeim Pound og Eliot. Kristján byrjaði seint að birta eftir sig ljóð, eða kvæði, ætti ég öllu heldur að segja, því það orð hefur hann látið nægja ásamt ártali sem nafn á allar Ijóðabæk- ur sínar nema þá þriðju, New York, sem kom út 1984. Kvæði 92 er sjöunda lcvæðabók hans. I seinustu bók Kristjáns, merktri 90, stóð Ijóðaflokkur, samstæður um stfl og aðferð, og bragformið var það sama, þriggja línu erindi að bandarískum hætti, og setningaskipan óháð er- indaskiptingum, t.d. gat sex er- inda ljóð verið ein setning. Ljóðaflokkurinn hét og heitir Engey í þröngum glugga og inni- heldur náttúruljóð í bland við heimspekilegar eða frumspeki- legar vangaveltur. f Kvæðum 92 er engin hreinlínustefna á ferð- inni, hvorki hvað varðar form né efni. Um það bil helmingur bók- arinnar er þó ortur í þrílínungum einsog seinasta bók, og reyndar er sá bragarháttur eða háttur bragleysu lesendum Kristjáns kunnur frá því áður. Annars staðar verður að flokka hætti ljóðanna undir safnheitið frjálst form. Þótt náttúrumyndir séu til staðar og áberandi í Kvæðum 92 er bókin mun heimsborgaralegri en seinasta verk Kristjáns, það er fullt af útlöndum í henni og út- lenskum ljóðlínum og orðum, fyrir utan heil tvö kvæði á ensku. Einn af meginþáttum bókar- innar er ffumspekileg- ar hugleiðingar, off um sköpunina og ljóðið. En Kristján kann að setja hugsun sína í myndir og við erum ekki að íesa heim- spekileg ljóð í þeirri merkingu að í textan- um fari fram línuleg rökræða heldur eru ljóðin myndræn fram- setning á hugmynd sem þarf ekkert endi- lega að koma fram í textanum. Einfalt dæmi um þetta er smá- „Kristján Karlsson er dálít- sem !,dagiega kíkkan ið seintekinn höfundur en fimm“ koma „út á göt- borgar drjúgt fyrir sig ef una“. Þeir vekja ekki * Jr 6 J' * * J undrun efþeir eru allt- maður gefur Slg að honum. af jafn margir en „ef einum þeirra seinkaði gripi okkur skelfingin“. Ort er um samband og samhengi framandleika og hversdagsleika, þetta er lítið absúrdleikrit hnoð- að saman í níu línur. í allnokkr- um ljóðum er beitt því stflbragði að slengja saman ólúcum stöðum á jarðarkringlunni og jafnvel um leið ólíkum tímaskeiðum; þannig er íslenskt Qall í kvæðinu Júní- dagar um leið staður í Ölpunum þar sem sjálfur Casanova fer um á leið sinni til kvenna og í kvæð- inu Orustan við Trafalgar er spurt hvort dönsk stúlka sjái út um Pósthússtrætisglufuna „há skip fyrir Portúgal“, væntanlega ekki langt ffá Trafalgar. Þetta er einn athyglisverðasti flöturinn á bókinni og gaman að velta þessu fyrir sér; nærtækast sýnist mér að líta á þettá sem lofsöng til ímynd- unargáfunnar og þá ljóðagerðar- innar sem aðferðar til að „sitja kyrr og samt að vera að ferðast", einsog þar stendur. Þetta er þó eflaust einföldun og kannski rangt hjá mér. í mjög fallegu ■ kvæði frá San Francisco sem heitir Yerba Buena má segja að þetta snúist við og veggljós í kop- arskál er skynjað sem „miðnæt- ursól í auga Eyjafjarðar“, mynd- rænt tákngildi uppruna og ætt- jarðar íslendingsins í útlöndum. Þótt Kristján komi hér víða við í aðferð og efni einkennist mynd- mál hans og stíll hvarvetna af fágun og stillingu þroskaðs höf- undar. Kápan er eftir Jón Óskar og mjög falleg, minnir á pergament munstrað með spörfuglum og gæti þótt hæfa betur Þorsteini Erlingssyni en Kristjáni Karls- syni. En sumir spörfuglar eru jú farfuglar, heimsborgarar á sína vísu, og einfaldleikinn rímar vel við klassískan stíl skáldsins. Kristján Karlsson er dálítið sein- tekinn höfundur en borgar drjúgt fyrir sig ef maður gefur sig að honum. Jón Hallur Stefánsson Stórmarkaðs- froða ÝMSIR MINNINGAR2 SKÍFAN H KURAN SWING KURAN SWING STEINAR ★ IHver kannast ekki við værðarlegu niðursuðu- tónana sem vella úr há- talarakerfum stórmarkaða þar sem maður ferðast um með körf- una í stóreygðu innkaupamóki? Það er vísindalega sannað að þessi tónlistarlega froða ýtir undir við- skiptin. Nú hefur Pétur Hjaltested hannað nýja plötu sem fólk getur hitað sig upp á heima áður en lagt er í verslunarleiðangur. Kannski má líka orna sér við plötuna þegar heim er komið og því hefði „Minningar úr Kringlunni 2“ ver- ið meira viðeigandi nafn. Þessi froða gengur oft undir nafninu „Pétur hefurfengið nokkra vel smurða sykurbarka til að syngja oníjukkið. “ lyftutónlist sem passar ekki alveg, ég man að minnsta kosti ekki eftir að hafa heyrt tónhst í lyftum hér á landi. Sumir vilja einnig kenna ffoðuna við sérrí, því kerlingar fá sér oft þann drykk þegar þær vilja hafa þaðhuggulegt eftir búðarráp. Pétur hefur fengið nokkra vel smurða sykurbarka til að syngja oní jukkið. Þetta eru allt ágætar raddir — á sínu sviði — en flutn- ingurinn er allhrikalega máttlaus. Ég hef heyrt meiri tilfmningar úr öndunarvél. Lögin koma héðan og þaðan. Þetta eru gamalkunnir erlendir slagarar fluttir á fullkom- lega dauðan og tilfinningalausan hátt. Ég er ekki einu sinni viss um að „Minningar 2“ auki viðskipti; fólk mun bara skríða ofan í inn- kaupavagnana og fá sér blund. Það þarf meira en sérrí ef þessi plata á að ganga í fólk með fullri meðvitund. Kuran Swing, með Szymon Kuran fiðluleikara í broddi fýlk- ingar, spilar líka hálfgerða stór- markaðsfroðu. Þeim félögum gengur þó betur en Pétri Hjalte- sted og hans fólki að sannfæra hlustandann um að þeir séu í tölu lifenda. Lögin eru án söngs og Szymon, Ólafur Þórðarson, Björn Thoroddsen, Magnús Einarsson og Þórður Högnason eru allir fær- ir menn á órafmögnuðu strengja- hljóðfærin sín. Þeir sækja í slagarabankann, en velja íslensk lög, ólíkt Pétri. Hæpið er að tala um „funheitar“ útsetningar eins og gert er á umslaginu, nær væri að segja að hér væri „hálfvolg" plata, því sjaldan verður maður var við áreynslu og kraft í spilir- íinu. Það örlar á smásvita í „Nökt- um manni á hlaupum" eftir Ólaf, en annars líður þessi plata áfram í áreynslulausum hanastélsanda. Það eru nítján lög á plötunni, svo þeir sem \ilja heyra íslensk al- þýðulög og frumsamda sveiflu í nettum og „vinalegum“ útsetn- ingum fá úr nógu að moða. Svei mér þá ef Kuran Swing gæti ekki lflca haft góð áhrif á viðslopti stór- markaðanna. Gunnar Hjálmarsson

x

Pressan

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Pressan
https://timarit.is/publication/298

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.