Pressan - 04.11.1993, Blaðsíða 12

E R L E N T
12 PRESSAN
Fimmtudagurinn 4. nóvember 1993
Júgóslavneskur rithöfundur veltir fyrir sér morðinu á
ungum elskendum í Sarajevo sem dóu í faðmlög-
um við dyr frelsisins. Ástinni sem hélt þeim saman
fram að dauðastundinni—og vonum sem urðu
að engu.
Draumurinn sem
aldrei rættist

Viljið þið vera svo góð að hugsa um kisa minn, “ var það síðasta sem Admira skrifaði til foreldra sinna.
Harmsaga ungu elskend-
anna í Sarajevo, sem féllu fyrir
byssukúlum síðasta vor þegar
þau áttu aðeins nokkur
hundruð metra ófarna í ffels-
ið, kom við hjarta fólks um
allan heim. Kastljósið beindist
enn á ný að skálmöldinni í
fyrrum Júgóslavíu og hinum
skelfilega atburði, sem vakti
allt í senn; hrylling, reiði og
sorg. Slavenka Drakulic er
höfundur bókarinnar The
Balkan Express: Fragments
from the Other Side of War,
sem fjallar um stríðshrjáða
þjóð á Balkanskaganum. í
nýlegri tímaritsgrein horfir
hún á stríðið frá sjónarhóli
elskendanna í Sarajevo, sem
náðu aldrei að láta stóra
drauminn rætast.
Ungu elskendurnir, Bosko,
sem var Serbi, og Admira,
sem var múslimi, gerður sér
ljóst að þau yrðu að komast
frá Sarajevo ef þau ætluðu að
lifa styrjöldina af. Móðir Bos-
kos hafði flúið til Belgrad ári
áður þegar ljóst varð í hvað
stefhdi. Bosko varð hin vegar
eftir, enda gat hann ekki hugs-
að sér að yfirgefa Admiru. Nú
var hins vegar ljóst að hann
var í bráðri hættu. Bosko og
Admira höfðu elskað hvort
annað í níu ár og voru ekki til-
búin að fórna ástinni. Eina
leiðin var að koma sér burt frá
Sarajevo og því ógnarástandi
sem þar ríkti. Með ótrúlegri
heppni tókst þeim að fá ráð-
andi öfl til að veita sér leyfi til
að yfirgefa borgina og halda
yfir til Serbíu, þar sem þau
töldu sig hólpin. Ástin skyldi
sigra.
Dagurinn var ákveðinn, 19.
maí, og þau mæltu sér mót
niðri við ána. Það var komið
fram á nótt þegar Admira
hafði lokið við að pakka því
allra nauðsynlegasta niður í
Adidas-æfingatöskuna; mynd
af af foreldrum sínum, dag-
bókinni úr menntaskóla og
stúdentsprófsskírteininu. Að
því búnu settist hún niður til
að skrifa kveðjubréf. Hún
byrjaði: „Elsku mamma og
pabbi,“ en lagði svo pennann
frá sér. Hvað átti hún eigin-
lega að segja þeim? Að hún
yrði að fara vegna þess að það
væri ekki lengur öruggt fyrir
Bosko að vera í Sarajevo? Að
hætta væri á að þau yrðu að-
skilin eða jafnvel tekin af lífi
vegna þess að þau væru af
ólíkum þjóðflokkum? Eða að
það væri aðeins spurning um
daga áður en þau yrðu örugg-
lega skotin niður á götum
borgarinnar, af þeirri ástæðu
einni að þau væru búsett í
Sarajevo?
Admira komst að þeirri
niðurstöðu að foreldrar henn-
ar vissu þegar allt um málið
og því væri engin ástæða til
útskýringa. Það eina sem þau
þyrftu að vita væri að þeim
hefði tekist að flýja dauða-
dóminn. Admira horfði um
hríð út í nóttina og ákvað loks
að skrifa um köttinn sinn.
„Viljið þið vera svo góð að
hugsa um kisa minn. Hann
horfir á mig og mjálmar
ámátlega á meðan ég skrifa
ykkur þetta bréf grátandi. Þið
verðið að muna að tala stöð-
ugt við hann og leyfa honum
að sofa uppí hjá ykkur að
minnsta kosti einu sinni í
mánuði.“
Daginn eftir yfirgaf Admira
húsið, eftir að hafa faðmað
foreldra sína og kvatt heimilis-
köttinn. Hún grét ekki heldur
harkaði af sér og leit ekki einu
sinni við þegar hún gekk upp
götuna. Þegar hún nálgaðist
Miljacka-ána, í einskismanns-
landinu á milli Serbíu og Bo-
sníu, sá hún hvar Bosko beið
hennar við norðurbakkann.
Hún þekkti hann samstundis,
ekki aðeins vegna þess hve
óvenjulega hávaxinn hann var
heldur jafnframt vegna þess
hvað hann var áberandi
taugaóstyrkur. Þau skulfu
bæði en reyndu samt að sýna
engin hræðslumerki. Hvað
var svo sem í raun að óttast?
Þau voru búin að fá leyfi yfir-
valda til að yfirgefa Sarajevo
og því var engin hætta á ferð-
um. Þau þurftu aðeins að
ganga yfir brúna nokkuð
hundruð metra og þá væru
þau komin yfir til Serbíu, í
frelsið. Þau leiddust og gengu
hægt af stað. Aðeins var smá-
spölur eftir þegar skyndilega
kváðu við skothvellir og Adm-
ira sá hvar Bosko hneig niður
örendur fyrir framan hana.
Rétt á eftir féll hún í jörðina.
Áður en hún gaf upp öndina
náði hún með erfiðismunum
að skríða til Boskos og leggja
handlegginn utan um hann,
manninn sem hún elskaði
meira en allt annað.
Lík elskendanna ffá Saraje-
vo sem trúðu því svo innilega
að þau væru á leið í frelsið
voru látin liggja í einskis-
mannslandi í tæþa viku, rotn-
andi í sólinni. Enginn veit
með vissu hver myrti þau.
Sumir sjónarvottar segja að
skotið hafi verið ffá Serbíu, en
þangað var ferð Boskos og
Admiru heitið. Aðrir segja að
byssukúlurnar hafi komið úr
hinni áttinni. I tæpa viku þref-
uðu báðir aðilar um hver ætti
að fjarlægja líkin, uns serb-
neskir hermenn tóku af skarið
og óku þeim á brott. Bosko og
Admira voru lögð í eina kistu
og borin til grafar í herkirkju-
garðinum suður af Sarajevo,
þar sem þau hvíla í faðmlög-
um. Barnsleg og einlæg trú
þeirra um að ástin gæti sigrað
allt reyndist óskhyggjan ein.
Byggt á The New Republic
Bresk skólabörn iðin
viö áfengisdrykkju
Lygilegar niðurstöður um-
fangsmikillar rannsóknar á líf-
erni breskra skólabarna hafa
fengið menn þar í landi til að
setjast niður og hugsa sinn
gang. Könnunin leiðir í ljós að
áfengisneysla er ótrúlega al-
geng meðal barnaskólanema,
sem láta sér ekki nægja bjór
heldur eru jafhffamt sólgnir í
sterkari drykki. Gerð var ítar-
leg úttekt á líferni breskra
barna á aldrinum átta til ellefu
ára og náði könnunin til 7.800
nemenda í 220 skólum um
allt England. Niðurstöðurnar
voru sláandi og komu skóla-
málayfirvöldum, kennurum
og öðrum þeim sem láta sig
málið einhverju varða í opna
skjöldu. Samkvæmt könnun-
inni neytir einn af hverjum
fjórum barnaskólanemum
áfengis í viku hverri og það
sem meira er; um það bil
fimmtíu þúsund bresk börn á
aldrinum átta til ellefu ára
drekka áfenga drykki allt að
annað hvern dag. Rúmlega
80 prósent aðspurðra
reyndust hafa prófað áfengi
við níu ára aldur og 20 pró-
sent nemenda höfðu
smakkað sterkari drykki svo
sem viskí og vodka jafn-
gamlir. Á Englandi ruku
menn upp til handa og fóta
við tíðindin og hófu að
skeggræða hvernig snúa
mætti þessari óheillaþróun
við. Ljóst er að langflest
börnin neyta áfengis heima
hjá sér, þar sem aðgangur-
inn að bjór og víni er greið-
ur, og eru því að taka upp
ósiðina frá foreldrum sín-
um. Næsta skref heilbrigð-
isyfirvalda verður því að
reyna með öllum ráðum að
koma á hugarfarsbreytingu
hjá foreldrum og fá þá til
hjálpar við að uppræta
áfengi í skólum landsins.
SNEMMA BEYGiST KRÓKURINN.
Börnin taka upp ósiðina frá for-
eidrunum og fá sér í glas.
Fræðslubók um
Hitler tekin úr umferð
Fræðslubók fyrir skólabörn um Adolf
Hitler og uppgang nasismans í Þýska-
landi á tímum síðari heimsstyrjaldarinn-
ar hefur vakið
blendnar tilfinn-
ingar meðal Þjóð-
verja, með þeim af-
leiðingum að hún
hefur nú verið tek-
in úr umferð. Nas-
istabókin sem vald-
ið hefur svo miklu
fjaðrafoki er eftir
Friedmann Bedu-
erftig og er skrifuð
í gamansömum
tón. Bókin var ætl-
uð til kennslu í
grunnskólum
landsins, en ráðist
var í verkið eftir að
kannanir höfðu
leitt í Ijós að þýsk
grunnskólabörn
vita jafnlítið um
Hitler og atburði
sem áttu sér stað á
miðöldum. Bókinni
var því ætlað að
þjóna sem fræðslu-
rit um nasista og
voðaverk þeirra á
fjórða og fimmta áratugnum og skyldi
hún verða ungu kynslóðinni víti til varn-
aðar. Ljóst var að hvergi væri betra að
hefja sóknina en einmitt meðal þeirra
yngstu og til að gera efnið aðgengilegt
og áhugavert var alvör-
unni að nokkru leyti snúið
upp í grín. Hvergi var þó
dregið undan svo unnt
væri að koma rétta boð-
skapnum á framfæri og
meðal annars sagt í máli
og myndum frá útrýming-
arbúðum og morðum á
gyðingum. Margir urðu til
að fagna útkomu bókar-
innar, enda full ástæða til
að stemma stigu við end-
urvakningu nasismans í
Þýskalandi. Þeirra á meðal
voru nasistaveiðarinn Sim-
on Wiesenthal, Helmut
Kohl kanslari og Richard
von Weizsacker, forseti
Þýskalands, sem lofuðu
framtakið í hástert. En nú
hefur bókin öllum til mik-
illar undrunar verið tekin
úr umferð af skólamála-
skrifstofu sambandslýð-
veldisins. Ástæðan er sögð
sú að í bókinni sé dregin
upp röng mynd af Hitler,
sem sýni hann nánast eins
og þjóðhetju, og þar með séu menn
komnir út á hálan ís.
GRÍNIÐ BREYTTIST í ALVÖRU. Mynd úr
fræöslubókinni um Hitler og nasis-
mann.
Hispurslausir á leið
til vinnu
Því er oft haldið fram að Bretar séu
bæði íhaldssamari og siðavandari en
aðrar þjóðir og líkast til er margt til í
því. Breska ljósmyndaranum Philip
Moro tókst þó engu að síður að hafa
uppi á nokkrum löndum sínum og
kynbræðrum sem eru greinilega und-
antekning frá reglunni og finnst ekkert
skemmtilegra en rífa sig úr fötunum á
almannafæri. Moro dvaldi í tvö ár í
London til að safna saman myndum í
nýtt óvenjulegt dagatal fyrir árið 1994
sem hann hefur kosið að kalla „Men at
Work“. Myndirnar sýna kviknakta
breska karlmenn á ýmsum aldri á leið til vinnu,
innan um furðu lostna samborgara sína. Allir
eiga mennirnir það sameiginlegt að hafa unun
af að striplast. Meðal fyrirsætanna má nefha
verðbréfasalann Cyril, sem fer aldrei út úr húsi
án kúluhattsins og regnhlífarinnar. í samræmi
við það sýnir myndin í dagatalinu hann klæð-
lausan á leið í strætó, klæddan í skó og sokka,
með kúluhatt á höfði og regnhlíf í hendi.
Undrunarsvipurinn á andliti rosknu konunnar
TVEIR FRJÁLSLEGIR Á GÖTUM LUNDÚNA. Borgarbúa
rak í rogastans þegar kapparnir rifu sig úr fötunum.
með slæðuna sem er á leið inn í vagninn rétt í
sömu mund og strípalingurinn bendir til þess
að slíkar uppákomur séu ekki daglegt brauð í
London. Annar ófeiminn sem lét mynda sig
fyrir dagatalið er Jean-Paul, sem rekur skyndi-
bitastað í London. Hann hikaði ekki við að
hlaupa kviknakinn um götur borgarinnar með
eggjaköku á lofti og einu áhyggjur hans voru að
feitin af pönnunni kynni að slettast á miðfót-