Tíminn Sunnudagsblað - 27.05.1962, Blaðsíða 19

fjandmannanna til sjós og lands á
þessu svæði. Hann var orðinn þessum
njósnaferðum vanur og fannst hann
ekkert þurfa að óttast í sambandi við
þær.
Einn góðan veðurdag í lok marz-
mánaðar lætur hann setja skipsbátinn
á flot og rær við tíunda mann til lít-
ils þorps, sem er í nágrenni Bástad á
vesturströnd Hallands. Wessel er að-
eins vopnaður sverði og félagar hans
léttum öxum. Það er kyrrð yfir öllu
og samtaka áratogin bera bátinn fljótt
að ströndinni, þar sem Wessel og
menn hans stíga á land. Þegar þeir
eru komnir góðan spöl áleiðis til
þorpsins, kemur flokkur sænskra ridd-
ara þeim í opna skjöldu. Við þetta
tækifæri kemur áþreifanlega í ljós,
að hásetarnir, félagar Wessels, kunna
fleira en hifa í segl: Þeir taka sem
sagt til fótanna, hver sem betur get-
ur, en Wessel bregður sverði sínu og
snýst til varnar. Þegar hann sér, að
liðsmenn hans eru runnir í átt til
strandar, ætlar hann að grípa til sama
ráðs, en það er of seint: Þrír sænskir
riddarar hafa umkringt hann og hon-
um virðast allar bjargir bannaðar, en
þá tekur hann eftir, að Svíarnir eru
ekki vopnaðir skotvopnum. — Þeir
hafa bersýnilega hraðað ferðinni svo
mjög, að þeim hefur láðst að stinga
byssunum undir belti sér. — Og þótt
þeir séu þrir á móti honum einum,
ákveður hann að freista þess að leika
á þá. Hann læzt gefast upp og réttir
sverðið að einum riddaranna, en í því
að riddarinn teygir sig eftir sverðinu,
heggur Wessel sverðinu í handlegg
hans, og riddarinn rekur upp sárs-
auka- og reiðiöskur, en Wessel smeyg-
ir sér á milli hinna tveggja riddar-
anna og hleypur til strandarinnar, allt
hvað af tekur, með riddarana á hælum
sér. Þótt ótrúlegt sé, tekst honum að
komast til strandarinnar og leggur
þegar til sunds með sverðið milli
tannanna og er dreginn um borð í
bátinn af undirmönnum sínum, sem
höfðu brugðizt honum svo smánar-
lega. — Hann er öskureiður yfir hug-
leysi þeirra, og þegar þeir koma um
borð í Lövendals Galej, lætur hann
binda þá hvern af öðrum við skips-
mastrið og hýða þá.
Fátt er um það vitað, hvernig sam-
bandi Wessels við undirmenn sína var
háttað. Stundum berjast þeir ótrauðir
með honum og standa við hlið hans í
einu og öllu, og stundum klaga þeir
hann fyrir flotamálastjórninni. Ahöfn-
in á freigátunni „Hvíti örninn“ neit-
aði að sigla undir hans stjórn árið
1715 og bar því við, að hann ynni
þeim aldrei stundlegs friðar. Flota-
málaráðuneytið tók þessa ákæru ekki
til greina og þeir, sem stóð'u að ákær-
unni, voru fluttir á annað skip. Hvað
sem þessari ákæru líður, er það vitað
með vissu, að aðbúnaður áhafnanna á
skipum danska flotans var á þessum
tímum fyiir neðan allar hellur, svo að
þetta mun ekki vera eina dæmið um,
að skipshafnir hafi borið fram kvart-
anir: — Vistir þær, sem áhöfnunum
var ætlað að lifa af, meðan skipið var
í hafi, voru bæði rýrar og illa fram
reiddar, launin afar lág og ríkiskass-
inn reyndi allt, sem hann gat, til þess
að minnka þann hlut í herfangi, sem
áhöfnunum bar að fá samkvæmt samn-
ingum.
Danska ríkið átti við mikla fátækt
og fjárhagsörðugleika að stríða um
þessar mundir, ríkiskassinn var gal-
tómur, og það var því mjög þýðingar-
mikið fyrir afkomu þjóðarinnar, að
hún yrði ekki fyrir miklum skipstöp-
um eða mannskaða. — Það hafði nær
kostað Wessel bæði titil og frama,
þegar hann eitt sinn árið 1714 tók
ekki nægilegt tillit til þessara veiga-
miklu atriða í þjóðarbúskapnum: í lok
júlímánaðar, þegar hann var á leið-
inni til Bergen, lenti hann í orrustu
við sænska freigátu, sem var miklu
stærri en hans skip og hafði á að
skipa tíu fleiri fallbyssum. Orrustan
stóð samfleytt í tvo daga, fallbyssu-
skotin þrumuðu og kúlurnar grófust í
öldurnar eða boruðust inn í skips-
skrokkana. — Bæði skipin voru illa
löskuð, þegar Wessel fékk tilkynningu
um það frá undirmönnum sínum, að
púður og skotbirgðir skipsins væru
því sem næst á þrotum.
En ósvífnin, sem virðist hafa verið
rikur þáttur í fari hans, verður hon-
um enn einu sinni að vopni: Hann
sendir lúðrasveina sína um borð í
sænsku freigátuna með þá orðsend-
ingu, að því miður geti hann ekki
haldið orrustunni áfram, þar sem skot-
færi hans séu á þrotum! Skipin sigla
nú hvert að öðru, svo að þau komist
í kallfæri, og skipstjórarnir taka tal
saman, og í skýrslu af atburðinum,
farast Wessel þannig orð: „Ég bað'
hann um að skila kæiri kveðju til
vina minna í Gautaborg, þar sem hann
ætti leið þangað, og hann bað mig að
skila kveðju til vina sinna í Kaup-
mannahöfn. Ég bað hann líka að vera
á sömu siglingaslóðum, þegar ég legði
aftur úr höfn, eftir að hafa sótt mér
meiri skotfærabirgðir. Við drukkum
minni hvors annars við húrrahróp á-
hafna beggja skipanna og síðan hélt
hvor sína leið.“
En í þetta sinn ofbauð Friðrik IV.,
þótt Wessel notað'i kænsku sína og
lyki skýrslú sinni með smjaðuryrð-
um: „Ég gef mig miskunn yðar há-
tignar á vald sem fátækur norskur
drengur, og mun lifa sem slíkur og_
sýna herra mínum og erfðakonungi
tryggð sem einn af hans auðmýkstu
þjónum allt til dauðadags."
Wessel var kvaddur til Kaupmanna-
hafnar og stefnt fyrir herrétt, ákærð-
ur fyrir slæma skipsstjórn og lélega
hermennsku, og skyldi hann svara til
saka fyrir þessi atriði samkvæmt sjó-
og herlögum. Rannsóknardómarinn
krafðist þess, að Wessel yrði lækkað-
ur í tign, en með framúrskarandi
varnarriti, sem hann sendi konungin-
um, tókst honum að snúa málinu sér
í hag, og málalok urðu þau, að hann
var hækkaður í tign!
Þótt þetta væri ekki i síðasta skipti,
sem Wessel var stefnt fyrir herrétt,
virðist hann hafa haft furðulegt lag á
því að halda hylli konungsins. Hann
var aðlaður og fékk aðalsnafnið Tord-
enskjold árið 1716 fyrir frábæra
frammistöðu i sjóorrustunni við Ryg-
en, og ári seinna var hann gerður
•yfirhöfuðsmaður, þegar honum tókst
með miklu áræði að eyðileggja sænska
birgðaflotann í Dynekilen, og tveim
árum seinna er hann enn hækkaður í
tign og verður þá næst æðsti maður
alls danska flotans, varaflotaforingi.
Þessi síðast nefndi tignarframi voru
laun úr hendi konungs fyrir hertöku
Marstrand og virkisins Karlsten. Mar-
strand er á klettaeyju við strönd
Svíþjóðar, sem er á svipaðri breiddar-
gráðu og Skagen,
Nokkrum mánuðum áður en Tord-
enskjold tók þessa staði berskildi,
hafði Karl XII fallið fyrir skoti í um-
sátinni um norska virkið Frederiks-
sten, en Svíar héldu áfram að berjast,
þrátt fyrir það, þótt þeim hlyti sjálf-
um að vera ljóst, að bardaginn var
orðinn vonlaus.
Marstrand var ein af þýðingarmestu
flotastöðvum sænska flotans, og hafði
löngum verið talið, að virkið á eynni
væri óvinnandi. Til varnar auk virk-
isins, sem hafði það hlutverk að verja
bæinn, lá fjöldi herskipa í höfninni,
tvær freigátur og nokkur smærri orr-
ustuskip. Þessi viðbúnaður hræddi þó
ekki Tordenskjold. Hann hafði nú
fyrir að ráða heilli flotadeild og tók
herskildi eina af eyjunum, sem lágu
andspænis Marstrand, skipaði nokkr-
um stórskotaliðsfylkjum á land, og
innan fárra daga hafði hann hernum-
ið Marstrand. — En herflokkarnir í
virkinu neituðu að gefast upp. Tord-
enskjold reyndi að tala um fyrir þeim
og fá þá til að gefast upp, en án árang
urs. Að lokum sendi hann sænska
hershöfðingjanum bréf, þar sem hann
bauð sænskum liðsforingja grið til
þess að líta með eigin augum dönsku
herdeildirnar, svo að Svíum mætti
Ijóst verða, að mótspyrna var þýð-
ingarlaus. Það væri öllum fyrir beztu,
að Svíarnir gæfust upp strax án bar-
daga: „Kæri vinur — skrifaði hann —
þú getur reitt þig á það, að ég held
ekki héðan á braut, fremur en ég svík
konung minn og herra eða gef upp
von mína að líta auglit guðs, þegar
ég dey ......“
Bréfið hafði tilætluð áhrif, og
sænskur liðsforingi var sendur til
þess að kynna sér styrk dönsku her-
deildanna. Tordenskjold tekur á móti
liðsforipgjanum með kostum og kynj-
T í M I N N - SUNNUDAGSBLAÐ
307