Tíminn Sunnudagsblað - 05.08.1962, Blaðsíða 19

velta nú fyrir sér eftir að kenning
Bowens kom fram, eru þó einkum
merki um deilurnar á sviði nútíma-
veðurfræði. Sumir halda því fram,
að veðrið sé óhjákvæmileg heildar-
niðurstaða, sem leiði af tilvist og
starfsemi margra þátta, sem hver
um sig eigi hlut að þessari lokaniður-
stöðu. Við getum ekki enn spáð alveg
rétt um veðrið vegna þess, að við
vitum ekki enn til hversu margra
þátta við þurfum að taka tillit,
né hver eru tengsl þeirra innbyrðis.
Aðrir eru þeirrar skoðunar, að loftið
sé í eðli sínu mikið, hvikult efnis-
magn, sem hinar smávægilegustu or-
sakir, svo sem dálítið ryk í nálægð
eða fjarlægð, getur haft þau áhrif
á, að rigna tekur. Ef seinni skoðun-
in reynist rétt, er það alvarlegt áfall
fyrir veðurspárnar.
En fræðilegur skoðanamunur er
ekki nema ein hlið -vandamálsins.
Sannleikurinn er sá, að á þessu sviði
vaða uppi hvers konar svik og fálm
og gefnar eru út yfirlýsingar algjör-
lega út í bláinn. Þetta þykir mörg-
um leikmanninum furðulegt. Annað
hvort hefur skýdreifingin einhver á-
hrif eða ekki. En eins og þeir vita,
sem við hana hafa fengizt og málum
eru kunnugir, er þetta ekki svona
einfalt. Aðalhindrunin er í því
fólgin, að þeir geta aldrei vitað með
vissu, hvað gerzt hefði, ef skýdreif-
ingin hefði aldrei verið reynd. Þar
eð þeir geta ekki spáð fyrir um veðr-
ið með fullri vissu, geta þeir heldur
aldrei saftnað, að þeir hafi haft áhrif
á það á betri eða verri veg.
Með aðstoð línurita og staðtölu-
legra upplýsinga geta þeir samt sem
áður spáð fyrir um veðrið, svo að
spár þeirra reynast í flestum tilfell-
um næstum réttar. Til allrar óham-
ingju er þó notkun tölfræðilegra
skýrslna banvænt og allt of algengt
vopn í höndum samvizkulausra og mis
viturra manna. Og það, sem verra
er: flestir veðurfræðingar vita jafn-
lítið um tölfræðilega skýrslugerð og
hagfræðingar vita um veðrið.
Framleiðsla regns hlaut í fyrsta
sinn vísindalega viðurkenningu, þó
að takmörkuð væri, da.g einn í júlí-
mánuði 1946, þegar loftið var mátu-
lega rakt, og ungur vísindamaður,
Vincent J. Schaefer í Schenectady,
lýsti því fagnandi yfir, að hann gæti
látið snjóa, hvenær sem honum sýnd-
ist. Úr því að það sýndi sig, að bráðn-
aðar snjóflygsur urðu að óaðfinnan-
legum regndropum, lyftist brúnin á
veðurfræðingum um allan heim. Sér
hver regndropi, sem fellur til jarð-
ar, er mjög flókinn að gerð. Flest
ský eru sett saman af örsmáum vatns
dropum, sem þéttast, þegar rakt loft
stígur upp og kólnar. Þrátt fyrir
smæð sína safnast allt, þegar saman
kemur, og droparnir stækka og falla
til jarðar í samræmi við lögmálið.
En fallhraði þeirra er ekki meiri en
svo, að þeir1 verða að lúta í lægra
haldi fyrir uppstreymi loftsins.
Hvernig getur þá rignt úr nokkru
skýi? Milljónir örsmárra dropa verða
með einhverju móti að renna saman
í einn regndropa, sem er nógu þung-
ur til að falla í gegn og sigrast á upp
streymi loftsins. Ein af aðferðum
náttúrunnar er sú, að safna saman
snjóflygsum kringum örsmáa ískrist-
alla í skýinu. Kristallarnir myndast
stundum sjálfkrafa, þegar skýin eru
orðin „ofkæld“ niður í —40 gráður
á Fahrenheit. Smæstu droparnir
frjósa ekki fyrr en talsvert neðan við
eðlilegt frostmark vatns h-32 gráður
Fahrenheit. En oftar er það svo, að
óendanlega smáar rykagnir valda
því, að nokkrir skýdropanna taka að
frjósa við -r-15 gráður F. En hvernig
sem þessu er varið, fyllist skýið af
ískristöllum. Og þó að hinir örsmáu
dropar geti ekki runnið saman, með-
an þeir eru í formi fljótandi efnis,
geta þeir runnið saman við ískrist-
allana, sem stækka þá fljótt og verða
að snjóflygsum. Þegar þær eru svo
orðnar nógu þungar, falla þær niður
í hlýrri loftlög, bráðna þar og verða
að regndropum.
Schaefer, sem notaði þurran ís, ef
svo mætti segja, fann þ ..mig leið
til að búa skýin þeim regnkjörnum,
sem náttúran sjálf lætur þeim ekki
ævinlega í té. Örlítið af ís, sem dreift
er inn í nógu kalt ský, nægir til að
framleiða hundrað milljón af snjó-'
flygsum. Ekki leið á löngu frá því
að Schaefer hóf sína tilraun, unz
maður að nafni Bernard Vonnegut
fann upp gerviefni, sem er hagkvæm-
ara í notkun en ísinn og jafnframt
áhrifaríkara en rykið — hið svokall-
aða silfuríódíð.
Silfuríódíðagnir, sem framleiddar
hafa verið í sérstakri vél, geta fryst
ský, sem náttúrunni hefur reynzt um
megn. Það er að allri gerð svo líkt
ísnum, svo smágert og flókið að sam-
setningu, að þegar það er notað,
frjósa vatnsdropar skýjanna rétt við
-j-32 gráður F. Silfuríódíð er nú aðal
hráefni þeirra, sem eru að gera til-
raunir til að „búa til veður“.
Undirstöðurannsóknum, sem miða
að því að fá manninum vald yfir
veðrinu, er enn haldið áfram, og síð-
ustu þrjú árin hafa þær notið styrks
frá þjóðlegu vísindastofnuninni í
Bandaríkjunum. Ein slík styrkveit-
ing hefur gert Louis Battan og A.
R. Kassander við Arizonaháskólann
kleift að hefja vel undirbúnar rann
sóknir í suðausturhluta 'fylkisins. —
Byrjunarniðurstöður benda til þess,
að skýdreifing hafi aukið rigning-
una og gefig þrumuveðrunum undir
fótinn. Nú líður óðum að því, að eld-
ingarnar, óvinir skóganna, verði tekn
ar til rannsóknar. Vísindamennirnir
dreifa §kýjum, sem hafa að geyma
silfuríódíð, í þeirri von, að dreifing-
in breyti skýjunum nægilega mikið
til að hindra eldingar. Enn aðrir
reyna að eyða þokunni og fyrirbyggja
rigningu.
Bernard Vonncgut og Charles
Moore eru um þessar mundir að^gera
tilraunir með áhrif rafmagns a ský-
myndanir með því að strengja fjög-
urra mílna langan rafmagnsvír um
30 fet yfir jörðu og hlaða hann 10.000
voltum af rafmagni Vírinn hleður
þær agnir loftsins, sem næstar 'eru,
rafmagni, og loftmælingar sýna að
hlöðnu agnirnar sópasl upp í loftið
í átt til skýjanna. Vísindamenn hafa
lengi velt því fyrir sér. hvernig
tengsl séu milli rafmagns og veðurs.
Tilraunir eins og þessar ættu að sýna,
hvaða áhrif þetta rafmagn, sem maö-
urinn hefur framleitt, hefur á regn
og skýjamyndun. Þess má geta. að
ný tækifæri til rannsókna eru þegar
farin að draga ag sér unga og hug-
myndaríka vísindamenn, sem taka
vilja þátt í þessum veðurrannsókn-
um.
Enginn vafi leikur á því, að deil-
urnar hafa ekki verið kveðnar niður,
og þeir mega búast við, að glefsað
verði í hælana á þeim Sjálfsagt
vakna í þessu sambandi bæði lögfræði
legar og siðfræðilegar spurningar,
sem svara verður. Hver hefur einka-
leyfi á að láta rigna? Ef of mikið er
látið rigna í einu héraðinu og það
hefur þau áhrif, að þurrkurinn ætlar
alla að drepa í því næsta (eins og
virðist hafa gerzt í Suður-Kaliforníu),
er það þá nægileg ástæða til mál-
sóknar? Ef svo er talið, hver er þá
refsingin fyrir að skipta sér af skýj-
unum? Vorið 1950, þegar vatnsforði
New York-borgar var að verða í-
skyggilega lítill, gerðu forráðamenn
borgarinnar samning við skýjadreif-
ingarfyrirtækið W.E.Houswell Asso'"
iates um að örva úrfellið í grennd
við Catskill-vatnsgeymana Forráða-
menn Catskill-skemmtigarðanna urðu
æfir og mótmæltu, og skýrsla skýdreif
ingarfyrirtækisins var læst inni á
skrifstofu borgarráðs, og enginn hef
ur enn fengið að hnýsast i hana.
Þetta er áreiðanlega ekki síðasta deil
an af þessu tagi, sem við heyrum
getið um.
Vandamál þeirra, sem ætla sér a?
ná valdi yfir rigningunni, eru marg
vísleg. En þeirri staðreynd verðui
ekki mótmælt, að þeim hefur tekizl
að láta rigna. Vatnsmagnið er kann-
ski ekki mikið, - og rigningunni get-
ur skeikað um nokkrar mínútur, er
þetta er rigningin þ e i r r a . Og
þó að þeir verði rægðir, geta þeii
samt sem áður staðið stoltir úti í sinn
eigin rigningu og fundið dropans
falla í lófann.
T I M I N N
SUNNUDAGSBLAÐ
54>