Tíminn Sunnudagsblað - 19.08.1962, Síða 2

r
Giiomundur B. Arnason:
Minn.in.gar frá síðasta
fimm.tu.ngi 19. aidar
Þegar ég læt hugann reika til þess
tíma fyrir rúmum 80 árum, er ég
fyrst tók að skynja og muna það,
sem gerðist í kringum mig, virðist
mér því líkast, að þá hafi ég verfð
i öðrum heimi. Svo miklar eru breyt-
ingarnar. Efnahagur fólksins, bygg-
ingar, samgöngur, skip og önnur
flutninga- og farartæki, stjómarfar,
trú, siðir, menntun, vinnubrögð,
tækni og skemmtanir er allt ger-
breytt frá því, sem var. Það er að-
eins hið frumstæðasta f eðli okkar,
sem lítig eða ekkert hefur breytzt.
Það væri efni í stóra bók, ef skrá
ætti og lýsa nákvæmlega öllum hin-
um miklu breytingum, sem orðið
hafa hér á landi á nokkrum síðustu
áraíugum og flestar eru, sem betur
fer, til bóta. En það er ekki á mínu
færi. Ætla ég því aðeins að minnast
lítið eitt á síðasta atriðið: Skemmt-
anirnar á uppvaxtarárum mínum frá
1880—93.
Það var dauflegt og ömurlegt hér
á landj um áramótin 1880—1881.
Eftir eitt hið bezta sumar, er menn
mundu hér á Norðurlandi og vegna
hita og þurrka var kallað „hitasum-
arið mikla“, kom vont haust og ein-
hver grimmasti frostavetur, sem yfir
þetta land hefur gengið. Hann hlaut
gagnstætt nafn hinu undangengna
sumri og var nefndur „frostaveturinn
mikli“.
Um þessi áðurnefndu áramót hafði
hafisinn spennt Norðurland helgreip-
um sínum, og hörkufrost voru komin
um land allt. — Þótt mönnurn þætti
veturinn 1917—18 kaldur, varð frost
ið þá aldrei jafnmikið og 1881 og
stóð skemur, þar eð ísinn fór fyrr
frá landinu. Er mér enn í fersku
minni kuldinn í Lóns-baðstofunni
1881. Hún var að sjálfsögðu óupphit-
uð eins og allar baðstofur á landinu
á þeim árum. Skarsúðin undir þakinu
var loðin af hélu. Og á gluggarúðurn-
ar settist svo mikil héla, að smám
saman varð að skafa hana af þeim,
til þess ag birta héldist f baðstof-
unni. Köldustu dagana var ein vinnu-
konan látin liggja í rúmi sínu allan
daginn og hafa okkur krakkana hjá
sér undir sængum og brekánum.
Með frostavetrinum mikla hófst
eitt hið mesta og samfelldasta harð-
indatímabil, sem sögur greina frá
hér á landi. Sjö næstu ár máttu öll
teljast mjög hörð, þótt ekká væru
þau öll jafnslæm. Fjárfellir varð þó
ekki nándar nærri eins mikill og á
harðindaárum fyrri tima, meðan ein-
okunarverzlun Dana hvíldi sem mara
á þjóðinni og fólk féll í þúsundatali
en fénaður svo tugþúsundum skipti.
En þröngt var í búi hjá mörgum og
víða sultur. Og svo mikill óhugur
greip þjóðina, að fólkið flúði landið
í stríðum straumum og fluttist til
Vesturheims svo að þúsundum skipti.
Þessir miklu fólksflutningar juku
enn meir kvíða þeirra, er eftir sátu.
GUÐMUNDUR B. ÁRNASON
En þeir létu þó ekki hugfallast, held-
ur börðust harðri baráttu við erfið-
leikana. Tóku allir, er gátu, þátt í
þeirri baráttu, jafnvel börn á ungum
aldri.
Lítið var um skemmtanir fyrir
fullorðið fólk á þessum hörðu árum,
sem eðlilegt var, þegar þjóðin strit-
aði fyrir lífi sínu. Lífið var mjög fá-
breytt í sveitum landsins, en þá var
•meginþorri landsmanna í sveitunum.
Helztu tilbreytingamar voru kirkju-
ferðir og veizlur. Kirkjusókn var
mjög góð á þeim árum. Einkum voru
haldnar fjölmennar brúðkaupsveizl-
ur, er það fólk, sem bezt var stætt,
•giftj sig. Var vel veitt í þeim veizl-
um, fágætir og gómsætir réttir á borð
um, svo sem steikt sauðakjöt, sæt-
súpa með rúsínum og sveskjum, kaffi
og súkkulaði, vín og púns. Oft var
Guðmundur B. Árnason
á Akureyri er nírœður, og
man hann tvenna tímana.
Fátt er nú sem áður var,
þegar hann var að alast
upp l Kelduhverfi á átt-
unda og níunda tug aldar
(( innar. í greinarlcorni því,
)) sem hér birtist, rekur hunn
nokkuð minningar sínar
um líf og hœtti fólks ncrð
ur þar á harðindaskei&i
því, sem gekk yfir landið
) upp úr 1880.

þá glatt á hjalla: Mælt fyrir mmnum,
sungið og dansað. Vanalega var flest-
um hjónum sveitarinnar boðið í þess-
ar stórveizlur og oft nokkrum hjón-
um úr næstu sveitum. Af vinnufólki
og börnum var oftast fátt í þejm
Kaupstaðarferðir á sumrum voru
eftirsóttar og þóttu mjög skemmtileg-
ar. Fóru húsfreyjurnar vanalega með
bændum sínum til þess að kaupa vör-
ur til ársins, er þeir fóru með ull
sina i kaupstaðinn til selstöðuverzl-
ana eða lausakaupmanna, því að kaup
félögin voru þá í bernsku. Elzta kaup-
félag landsins — Kaupfélag Þingey-
inga — var ekki stofhag fyrr en 1882.
Mikil var tilhlökkun og eftirvænting
okkar barnanna í Lóni, þegar fólkið
var að koma úr kaupstaðnum. Þá
fengum við ætíð fágætt sælgæti:
rúsínur, fíkjur, tvibökur eða haglda-
brauð, og stundum líka kandísmola.
Það var sem ein af stórhátíðum árs-
ins.
Vinnufólk fékk stundum ag fara í
kaupstaðinn, en börn sjaidan. Þó
fengum við Björn Guðmundsson,
frændi minn og uppeldisbróðir, síðar
hreppstjóri Keldhverfinga um langt
skeið, að fara kaupstaðarferð, er vig
vorum sjö ára. Voru það verðlaun,
er okkur voru veitt fyrir þraut, er
við höfðum unnið. Vig vorum bundn-
ir í kvensöðul og ein vrnnukonan
látin fara og teyma hestinn, er kapp-
arnir sátu á, yfir Tunguheiði til Húsa-
víkur, sem var næstj verzlunarstaður
þá.
Auk þess sem hér hefur verið talið,
var það einkum þrennt, er fólki varg
til ánægju á þessum hörðu árum.
Það voru réttarferðirnar á haustin,
sögulesturinn á hinum löngu kvöld-
vökum vetrarins og, þótt ólklegt virð-
ist, vinnugleði fjöldans, bæði bænda
og vinnufólks, þrátt fyrir langan og
erfiðan vinnudag. Og að lokum skal
telja hina svikulu gleði, er Bakkus
veitti mörgum karlmanni þeirra tíma
skamma stund og oft hefndi sín illa.
Kvenfólkinu til verðugs sóma vil ég
geta þess, að á öllum uppvaxtarárum
578
T f M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ