Tíminn Sunnudagsblað - 19.08.1962, Qupperneq 8

| þingi höfðu starfað þegar í heuini
í þeir Þorvaldur víðförli og Friðrek
j ur biskup.
i Þótt Norðiendingum va'ri mikill
j hagur í hinum nýja biskupsstóli,
|! gekk fremur örðuglega að útvega stað
' handa biskupi. Bændur neiluðu að
standa unp af jörðum sínum o.g víkja
. af föðurieifðum sínum fyrir biskupi,
1 unz Illugi Bjarnason á Hölum í
i Hjaltadal fórnaði ættleifð sinni og
1 lót kirkjunni jörð sína eftir. Illugi
var prestur, og hefur því borið hag
. kirkjunnar meir fyrir brjósti en
1 margir aðrir bændur. Um hann má
1 geta þess, að kona hans var náfrænka
Ara fróða, og kemur hér fram sam-
, band við sunnlenzku kirkjuna og.
Breiðabólsstað, en það var einmitt
að Breiðabólsstað, sem Illugi fluttist
árið 1106. Má því nærri geta, að
Hafliði hefur verið í ráðum um stofn-
un biskupsdóms og val á biskups-
setri.
Jón helgi, hinn fyrsti biskup Norð-
lendinga, lézt árið 1121, en Hafliði
Másson réð mestu um það, hver
eftirmaður hans varð. Það var Ketill
Þorsteinsson á Möðruvöllum, og var
hann tengdur Hafliða, því að konur
þeirra voru bræðradætur, en föður-
systir Ketils var gift bróður Hafliða.
Auk þess hafði Ketill sýnt mikinn
drengskap í deilu þeirra Hafliða og
Þorgils frá Staðarhóli.
0
I annálum við áxið 1117 er þess
getið, að þá hafi Bergþór Hrafnsson
verið kjörinn til lögsögumanns. Um
ætt hans er því miður ekkert vitað,
en freistandi væri að gera ráð fyrir
því, að hann hafi verið skyldur Haf-
liða. Nafnið Bergþór er engan veginn
algengt, en kemur fyrir í ætt Hafliða
(svo hét meðal annarra bróðir hans),
og á hinn bóginn vinnur Bergþór lög-
sögumaður á Breiðabólsstað með Haf-
liða, er lögin voru færð í letur. Flest-
ir lögsögumennirnir voru annað
tveggja, höfðingjar sjálfir eðá þá að
minnsta kosti af höfðingjaætt. Á
þessu tímabili er Hafliði Másson lang-
voldugasti maður landsins og hefur
að sjálfsögðu ráðið mestu um val lög-
sögumanns. Og það er einnig eftir-
tektarvert, að við næsta lögsögu-.
mannskjör, árið 1123, er það mágur
Þorgils Oddasonar, sem verður fyrir
valinu, en þá var deilu þeirra Þorgils
og Hafliða lokið fyrir nokkrum miss-
erum. x
Annálar geta þess einnig við árið
1117, að þá hafi lögfuntlur verið hald
inn, og mun þá vera vikið að þeirri
ákvörðun alþingis, að lögin skyldu
vera færð í letur. Um þetta farast
Ara fróða orð á þessa lund: „Hið
fyrsta sumar, er Bergþór sagði upp
lög, var það nýmæli gert, að lög
vor skyldi skrifa á bók að Hafliða
Mássonar um veturinn eftir að sögu
og umráði þeirra Bergþórs og ann
arra spakra manna, þeirra er til þess
voru teknir. Skyldu þeir gera nýmæli
þau öll að lögum, er þeim litist betri
en hin fornu lög. Skyldi þau segja
upp hið næsta sumar eftir í lögréttu,
og þau öll halda, er hinn meiri hlutur
manna mælti þá eigi í gegn. En það
varð að framfara, að þá var skrifaður
Vígslóði og margt annað i lögum,
og sagt upp í lögréttu um sumarið
eftir. En það líkaði öllum vel, og
mælti því manngj í gegn“.
Af ummælum Ara má sjá, að þeir
Hafliði og Bergþór hafa haft aðra lög-
spaka menn sér til aðstoðar. Þótt
þeim hafi verið gefið mikið svigrúm
til breytinga á hinum fornu lögum,
var þó sá varnagli sleginn, að meiri
hlutur manna gat ónýtt nýmæli
þeirra. En þessir lögvitru menn hafa
unnið starf sitt af mikilli prýði, því
að enginn mótmælti þeim nýmælum,
sem komu fram i Vígslóða, og öðrum
lagabálkum, sem lesnir voru upp i
lögréttu sumarið 1118. Svo farsæl-
lega tókst þetta mikilvæga skref,
sem íslendingar tóku með lagaritun-
inni. Engar beinar heimildir eru fyrir
því, hvernig fór með aðra þætti hinna
fornu laga. Sennilega hefur lagarit-
un verið haldið áfram á Breiðabóls-
stað, og ef til vill hefur henni verið
lokið, þegar Bergþór lögsögumaður
féll frá árið 1122. Hitt er að minnsta
kosti víst, að bókfesting laganna hefur
verið unnin undir umsjá Hafliða Más-
sonar. Þegar fram liðu stundir, og
lögin höfðu gengizt eitthvað í upp-
skriftum, gat orðið erfitt að skera úr
um, hver hefði réttastan texta, en
úr þessum vanda leystu fornlögin á
þessa lund: „ Það er og, að það skulu
lög vera á landi hér, sem á skrám
standa. En ef skrár skilur á, og skal
þaö hafa, er stendur á skrám þeim,
er biskupar eigu. Nú skilur enn
þeirra skrár á, þá skal sú hafa sitt
mál, er lengra segir þeim orðum, er
máli skipta með mönnum. En ef þær
segja jafnlangt og þó sitt hvor, þá
skal hafa sitt mál, er í Skálholti er.
Það skal allt hafa, er finnst á skrá
þeirri, er Ilafliði lét gera, nema þokað
sé sfffan, en það eitt af annarra
lögmanna fyrirsögn, er eigi mæli því
i gegn, og hafa það allt, er hitzug
leyfir eða gleggra er“.
Orðið lögmaður er hér eins og víð-
ar notað í merkingunni lögfróður
maður. Hafliði hefur því ekki ein-
ungis notið þess, að hann hafði fyrst1
ur látið rita lögin, heldur hefur lög-
vizka hans valdið því einnig, að texti
hans hefur verið tekinn fram yfir
lögbækur annarra fróðra manna. í
Þorgils sögu og Hafliða er honum
svo lýst, að hann væri „bæði forvitri
og góðgjarn og hinn mesti höfðingi“.
Orðstír sá,, sem hér fer af vizku hans,
hefur eflaust að einhverju leyti staf-
að af lagakunnáttu. En hins má
einnig minnast, að árið 1117 hefur
Hafliði átt hægt með að koma fram
því nýmæli á alþingi, að lögin skyldu
vera færð í letur. Þá eru ýmsir vold-
ugir menn landsins í mægðum við
Hafliða. Biskupinn yfir Skálholtsum-
dæmi, Gizur ísleifsson, er föðurbróð-
ir konu Hafliða Einhver voldugasti
höfðingi sunnanlands, Hallur Teits-
son, var bróðir Rannveigar, konu
Hafliða. Þórður Þorvaldsson i Vatns-
firði, sem var í fremstu röð höfðingja
á Vesturlandi, var tengdasonur Haf-
liða. Hann átti Sigríði Hafliðadóltur.
Sæmundur fróði í Odda var einnig
tengdur Hafliðg, því að móðursystir
Sæmundar var gift Bergþóri Mássyni
bróður Hafliða. Og hafi Ari fróði
farið með goðorð, þá mun óhætt vera
að gera ráð fyrir því, að hann hafi
stutt Hafliða. Eins og þegar er getið,
var kona Hafliða fóstursystir Ara,
en dóttir Hafliða mun hafa verið
gift náfrænda Ara. Hafliði var í
tengdum við Möðruvellinga, því að
auk þess sem konur þeirra Ketils
Þorsteinssonar voru bræðradætur,
var Bergþór Másson kvæntur föður-
systur Ketils. Auðvelt væri að benda
á fleiri tengsl með Hafliða Mássyni
og samtímahöfðingjum hans. en hér
verður látið staðar numið.
Fáum misserum eftir að lagaritun-
in hófst á Breiðabólsstað skarst í
odda með Hafliða Mássyni og Þorgils
Oddasyni á Staðarhóli í Saurbæ. Þor-
gils var ekki borinn til mannforráða,
en Ingimundur Einarsson á Reykhól-
um gaf honum erfðagoðorð sitt Övíst
er, hvenær þetta hefur verið, en Þor-
gils ræður auðsæilega goðorðinu 1118,
því að heimildir telja hann í hópi
voldugustu höfðingja landsins árið
1118. Heimildir greina heldur ekki
frá því, með hverjum mætti Þorgils
komst að höfuðbóli sínu. Nú hagar
svo til, að sá maður, sem fyrstur
byggði Staðarhól, var ekki með öllu
óviðkomandi Hafliða Mássyni. Maður
þessi hét Sturla Þjóðreksson og var
uppi á fyrri hluta 11. aldar, en sonar-
dóttir hans var fyrri eiginkona Hafliða
Mássonar. í Þorgils sögu og Hafliða er
ítarlega greint frá viðureign þeirra
Þorgils og Hafliða, en í annálum er
mál þetta kallað lögdeila. Það má
heita undarleg tilviljun, að hinn góð-
gjarni og vitri höfðingi, Hafliði Más-
son, skyldi lenda í illdeilum við nýjan
goðorðsmann, sem hvorki hafði erft
mannaforráð né staðfestu, einmitt um
það leyti sem Hafliði vinnur að laga-
ritun. Hér ætla ég, að hinir orðfáu
annálar vorir geymi gleggri mynd af
deilu þeirra en Þorgils saga og Haf-
liða. Deila þeirra hefur ef til vill
fjallað um sjálfa lagaritunina. Þótt
Ari greini frá því, að enginn mælti
gegn nýmælum Vígslóða og annarra
lagabálka, sem samdir voru á Breiða-
bólsstað veturinn 1117—18, þá er
Framhald á 597. siðu.
584
T I M I N N
SUNNUDAGSBLAÐ