Tíminn Sunnudagsblað - 06.01.1963, Blaðsíða 6

/
presti að Breiðabólstað á Skógar-
strönd, eftir frásögn móður hans,
Elínar Bárðardóttur. Maður Elínar
var Halldór Guðmundsson, Þórðar-
sonar, og Þóru Þórðardóttur, en þau
hjón voru í sambúð við Jón Sund-
maon og Kristínu nokkur ár um
1850, sem síðar segir. Kristín, kona
Jóns Sundmanns, var föðursystir
Þóru.
Frásögninni í Gráskinnu ber all-
vel saman við frásögn séra Árna
prófasts um það aðalatriði málsins,
að hinn furðulegi atburður hafi gerzt
þar á Baulárvöllum og með þeim af-
leiðingum, sem séra Árni lýsir af
sinni frábæru frásagnarlist. Og báð-
um frásögnunum er það iíka sam-
eiginlegt, að færa atburðinn ekki til
ákveðins árs. Að öðru leyti ber þeim
/erulega á milli, og er útilokað að
rrúa það bil, nema nýjar upplýsing-
rr komi til. T. d. segir svo í Grá-
kinnu, að þrjú eða fjögur börn
þeirra Jóns og Kristínar hafi verið
hjá þeim á Baulárvöllum, og konan
hafi lagt af stað með þau til byggða
itrax að morgni eftir bæjarbrotið.
Og á miðjum Dufgusdal hafi hún þá
mætt bónda sínum, sem var þar á
heimleið, og sagt honum tíðindin,
sem hann undraðist og hjálpaði hann
konunni til bæja. Menn voru svo
sendir til Baulárvalla og sáu þeir þá
öll verksummerki eins og Kristín
hafði lýst þeim. Tóku þeir allt fé-
mætt í kofunum og fluttu til byggða.
Síðan segir orðrétt: „Aldrei náði
Kristín sér að fullu eftir þennan
atburð, og eigi hefur verið búið á
Baulárvöllum síðan að staðaldri''.
Hér er atvikum talið lýst eftir frá-
sögn manna, sem fóru að Baulárvöll-
um daginn eftir bæjarbrotið þar, og
eru sumir þeirra taldir enn á lífi,
þegar þátturinn var skráður, en eng-
inn nafngreindur. Það dylst ekki á
þessari frásögn, að einhverjir hafi
viljað setja bæjarbrotið í samband
við skrímsli, sem einhverjir virðast
nafa álitið, að ætti sér heimkynni í
Baulárvallavatni. En þann orðróm
segist Árni prófastur aldrei hafa
heyrt.
Þótt eigi sé ætlunin sú, að rekja
hér sögu Baulárvalla, þá verður þó
ekki með öllu fram hjá því gengið,
að þvi er varðar hinn fjórða áratug
nítjándu aldar, því að það er sá tími,
sem hefur úrslilaþýðingu fyrir það
málefni, sem hér verður rætt sér-
staklega.
Baulárvallaland mun allt vera inn-
an sveitarmarka Helgafellssveitar
norðan fjalla á Snæfellsnesi, og býlið
nun líka hafa tilheyrt því sveitar-
élagi að öllu leyti öðru en því, að
fólkið þar átti kirkjusókn suður í
Staðarsveit — að Staðarstað. Sú skip-
an hefur að líkindum verið gerð af
hálfu kirkjuyfirvaldanna, óg hefur
víst mátt kallast vel til fundin fyrir
Baulvellinga- þeixrar tíðar. Hins veg-
ar mun Staðarstaðarklerkur ekki
hafa haft neina ástæðu til þess að
fagna þessari viðbót við prestakallið,
því að kotið var hvergi nærri alfara-
vegi og langt inn til fjalla, svo að
ekki var hægt að rækja þar skylduga
prestþjónustu án talsverðrar auka-
fyrirhafnar. T. d. húsvitjun, manntal
og viðeigandi skráselningu á þeim,
sem tóku sér þar aðsetur eða fluttu
burt af staðnum. Afleiðingin af þessu
hefur orðið sú, að sumt af þessu
hcfur lent í undandrætti, syo að i
sóknarmanntal og kirkjubók Staðar-
staðar vantar nöfn nokkurra þeirra,
sem hafa tekið sér bólfestu á Baul-
árvöllum og flutt þaðan aftur — að
minnsta kosti þeirra, sem fluttust
þaðan lifandi — og meðal þeirra eru
hjónin Kristín og Jón Sundmann.
Þeirra nöfn hafa ekki fyrirfundizl
í kirkjubókum Staðarstaðar í sam-
bandi við Baulárvelli. Þangað verða
því ekki sóttar beinar upplýsingar
um árstíð Baulárvallaundranna, og
til þess að komast að niðurstöðu um
hana verður að reyna þá leið, sem
hér hefur verið valin; sem sé þá leið,
að rannsaka eftir föngum, hvenær
þessi hjón hafi geta'ff verið búandi á
Baulárvöllum og hvenær ekki og
reyna þannig að færa rök fyrir árstíð
undranna.
Býlisins á Baulárvöllum finnst
fyrst getið í kirkjubók Staðarstaðar
árið 1833 á þann hátt, að þaðan eru
talin flutt suður í Staðarsveit hjón-
in Sigurður Sigurðsson og Sigríður
Guðmundsdóttir. Ekki hafa þau bú-
ið þar lengi, sem sést á því, að 1831
voru þau vinnuhjú á Helgafelli og
giftust þar sama ár. Vel má svo vera,
að þessi hjón hafi verið hinir fyrstu
búendur á Baulárvöllum, að minnsta
kosti á 19. öld. Sama ár, þ. e. 1833,
fluttust að Baulárvöllum þessar þrjár
persónur: Guðmundur Sumarliðason,
bóndi, 30 ára, Jón Brynjólfsson,
bóndi, og Solveig Guðmundsdóttir,
hans bústýra. Við flutning þessa
fólks að Baulárvöllum er þess getið
í kirkjubókinni, að kotið sé nýbýli,
sem hafi verið lagt til Staðarstaðar-
sóknar. Engar frekari upplýsingar
eru færðar um þetta fólk, né hvaðan
það var komið. Guðmundur þessi
Sumarliðason hefur öðrum fremur
haft viðloða á Baulárvöllum eftir
þetta, kvæntist þar og eignaðist börn.
Hann mun hafa verið sonur Sumar-
liða bónda Guðmundssonar og Krist-
ínar Andrésdóttur, konu hans, er
bjuggu á Valabjörgúm í Helgafells-
sveit 1801. Guðmundur bjó síðar á
Berserkjahrauni. Kona hans var Guð-
finna Þorgeirsdóttir úr Staðarhrauns-
sókn. En þetta er önnur saga.
Árið 1834 eru þau Jón Brynjólfs-
son og Solveig Guðmundsdóttir talin
burtflutt frá Baulárvöllum, en þess
ekki getið, hvert þau fóru. Guðmund-
ur Sumarliðason virðist hafa setið
þar eftir og tekið til sín sem vinnu-
konu eða bústýru, Guðrúnu Guð-
brandsdóttur úr Grundarfirði. Og í
sóknarmanntalinu 1835 eru þau bæði
skráð á Baulárvöllum. Guðrún flutt-
ist þaðan siðar sama ár suður í Mikla
holtshrepp, en Guðmundar er ekki
getið frekar á því ári. En á þessu
sama ári, 1835, er talin flutt að Baul-
árvöllum fjölskylda vestan af Fells-
strönd; Jóhannes Grímsson húsbóndi,
36 ára. Guðlaug Davíðsdóttir kona
hans, 39 ára. Jóhann Geir 5 ára og
Davíð 3 ára, synir þeirra, svo og móð
ir bónda, Þóra Magnúsdóttir, 72 ára.
Ekkert segir um það í kirkjubók
Staðarstaðar, hvenær þessi fjölskylda
fluttist burt frá Baulárvöllum, en
víst er, að hún staðfestist á Snæfells-
nesi. Má geta þess til gamans, að
drengurinn, Jóhann Geir, komst ’
aldurs og bjó eitt sinn á Snorrastöð-

☆
Séð yfir Baulárvalla-
vatn. Baulárvallobær-
inn var handan vatns-
ins. (Ljósm.: Magnús
Karl Antonsson).
14
T I M 1 N N - SUNNUDAGSBLAÐ