Tíminn Sunnudagsblað - 19.05.1963, Blaðsíða 18

hafði -mcð sér fjögur af átta börnum
sínum og Guðmundar Sigvaldasonar,
fyrri manns sins. Með Ólafi Stefáns-
syni eignaðist hún 3 börn, fyrst Stef-
aníu, sem lengi bjó rausnarbúi á
Gilsárvöilum með manni sínum, Jóni
Stefánssyni. Gegndi hún um langt
árabil ljósmóðurstörfum í Borgarfirði
við góðan orðstír og var lika orðlögð
fyrir brjóstgæði og umhyggjusemi
sína fyrir veiku og lasburða fólki,
hreildum og hrjáðum. Má af því
marka hvað hún mund hafa viljað
vera Guðmundi hátfbróður sínum,
hefði hann viljað þýðast hjálp henn-
ar og ráð. Önnur dóttir Ólafs og
Soffíu var Guðný í Klúku. Hún átti
fyrst Þorkel Björnsson. Þeirra sonur
var Björn í Hnefilsdal og fleiri börn
áttu þau. Seinni maður Guðnýjar í
Klúku var Stefán Bjarnason, sem
mörgum mun enn vera minnisstæður.
Yngstur var Þorsteinn. Hann var
lengi meðhjálpari og forsöngvari í
Desjarmýrarkirkju.
Ólafur átti fjögur börn eftir fyrri
konu sína, Stefán, Sigurbjörgu, Þórð
og Hallgrím. Komu þarna saman
þrenn hálfsystkin, sem flest eða öll
vom bróttmikið myndarfólk. Var því
von, að Gvendur segði, eins og haft
var eftir honum eitthvert sinn: „Já,
ekki e nú ættin smá, þó é sé sona“.
En ætt Gvendar er hin nafnkunna
Gunnarsætt. Ber þar hátt nafn hins
fræga skíðamanns, Gunnars Þor-
steinssonar á Ærlæk í Öxarfirði,
Jónssonar prests á Skinnastöðum. Vil-
borg hét kona hans, Þorvarðardóttir
bónda á Sandi í Aðaldal.
Skíða-Gunnar dó 1813. Hann mun
vera sá fyrsti maður, er hefur verið
sæmdur verðlaunum af því tægi, sem
veitt hafa verið fyrir íþróttaafrek
hér á landi, en það var heiðurspen-
ingur úr silfri.
Um bamafræðslu á þeim tíma, þeg-
ar Gvendur var að alast upp, er það
að segja, að aðstæður til hennar
munu langoftast ekki hafa verið aðr-
ar en það, sem heimilin sjálf gátu
veitt, en hins vegar kröfur til lær-
dóms og kunnáttu ekki strangar,
enda áramguiMítið að halda lærdómi
að vangefnum börnum, þar sem eng-
ir möguleikar til náms eru fyrir
hendi. Samt var reynt að kenna
Gvendi, svo að hann varð fermdur,
þó að ekki væri hægt í því efni að
uppfylla kröfur kirkjunnar. Voru
honum því kennd utanbókar einhver
stutt fræði, sem frændi hans, Sigurð-
ur prestur Gunnarsson, tók saman
£ida honum. Upp á þann lærdóm
ut Gvendur fermingu.
Verkkunnátta Gvendar vaj náttúr-
lega ekki mikil. Þó gat hann nokkuð
unnið, einkum þau verk, sem ekki
þurfti mikla lagni við, t. d. ók hann
á tún stundum og var við það verk
ekki neitt slakur. Hann bar vatn inn
450
og eldivið, en út Skólp og skarn. Þar
sem unmið var að veggjahlteðslu,
mátti láta hann moka mold og færa
að torf og grjót, því að burði hafði
hann góða og verður vikið að því
síðar. Við. heyvimnu fékkst Gvendur
lítið. Þó kom fyrir, að hann var lát-
inn bera blaut hey frá rakstrarkon-
um á engjum og í hirðingu gat hann
vel borið og velt töðuböggum að hey-
stæði. Einu sinni hafði þó Gvendi
verið fengið orf og skyldi hann slá
blett á túninu á Gilsárvöllum. í raun-
inni segir sig sjálft, hvemig sá slátt-
ur hefur orðið, því að ekki var reynt
oftar að notast við slátt Gvendar, en
bletturinn, sem hann sló, var lengi
síðan við hann kenndur og kallaður
Gvendartunga. Auk þess, sem að
framan er sagt, hnuðlaði Gvendur oft
plagg og þæfði voðir bæði heima á
Gilsárvöllum og eins þar, sem hann
var á ferð. Var þá siður hans, þegar
harun var á fótaþófi, að hann rak með
nokkuð jöfnu millibili með fætinum
eitt heljarhögg niður í þófið. Hvað
hann hefur meint með því, er ekki
vitað, nema það hafi átt að vera
áherzlumerki um hvað verkimu skil-
aði vel áfram eða væri í fullum gangi.
Hitt gat og verið, að hann hefði með
þessu verið að minna á þófaralaunin,
sem oft vora goldin með einhverjum
góðum bita upp úr súru, svo sem
sviðakjamima, hrútspúng, brmgukolli
eða einhverju því, sem þótti viðhafn-
armatur. Gvendi munu líka ekki oft
ha*fa verið greidd önnur laun fyrir
vi'k sín en það, sem hann gat þegið
í fríðu í það og það skiptið. Kaffi
þþtti homum þó lítið í varið og bölv-
aði því f sand og ösku.
Ekki er vitað, hvenær Gvendur
byrjaði að flakka um, sennilega hef-
ur það ekki verið meðan hann var 'í
vistum, en hann hafi farið til þess
eftir að hann var orðimn sveitarómagi
á Borgarfirði. Hafa það þá getað orð-
ið svona um 20 ár að meðtöMum
þeim fimm árum, sem ekki er kunn-
ugt um feril hans. Langflestar voru
ferðir hans upp að Valþjófsstað til
frændfólks síns, en mun þó stundum
hafa farið svo vítt og breitt sem er
á milli fjalla á Héraði utam frá sjó
o.g þangað sem byggð nær upp til
dala. Ævinlega var Gvendur gang-
andi hvert sem hann fór, en fór sér
rólega, óð allar ár, sem væðar voru,
en stærri vatnsföll mun hann hafa
sætt lagi að komast yfir á ís. Það var
vani Gvendar að setjast heMur
snemma að, þar sem hann ætlaði sér
að gista, en leggja frekar tímanlega
af stað að morgni. Aldrei heyrðist
annað en Gvendur rataði fylgdarlaust
það sem hann vildi komast, en gist-
ingu mun hann heldur hafa tekið sér
á vissum bæjum, en þar sem hann
ætlaði sér að gista, sagði hanm stund-
um: „É ætla mé a vera hénna í nótt“.
Þannig baðst hann næturgistingar.
Gvendur mun rétt alls staðar hafa
verið velkominn, þar secn hann vair
á ferðinni og oft var kátt í kringum
hanm, því að margir höfðu gaman af
að víkja að honum orði. TÓk hann
því oftast vel, en gat orðið meinyrt-
ur í svörum og óhlífinn, ef hann var
hvefsaður. Unglingar, einkum strák-
ar, urðu honum á stundum full nær-
göngulir með stríðni og ertingum,
en væri farið að.banna þeim að skipta
sér af karlinum, var hanm vamur að
segja: „Henn e ekkert a gera, bara
ganta vi ann Gend“.
Á tsumurn bæjum, þar sem Gvendur
gisti oftast, var siður hans að aka á
völl á haustin annaðhvort fjós eða
hesthúshaug. Gerði hann það ótil-
kvaddur. Mun það hafa verið í launa-
skyni fyrir veitta næturgreiða á ár-
inu.
Gvendur var matmaður nokkuð í
frekara lagi. Á Gilsárvöllu.m var til
skál, sem Gípa var kölluð. Tók hún
fimrn merkur (2% 1.). Vanalegt var
að skammta Gvendi í Gípu fuilri
spónamat á málum og eitthvað af
öðrum mat með. Vanalegar góðgerð
ir þar sean Gvendur kom — en hann
mun hafa tínt upp flesta bæi, þar
sem hamn átti leið um — var að færa
honum í vænstu skálinni, sem til var
á bænutn, Var það oftast skyrhrær-
ingur og mjólk út á eða þá bara skyr
og mjólk, baunir eða annað, sem fyr-
i hendi var í það skiptið. Betra þótti
að draga hann ekki lemgi á góðgerð-
inni, svo að geðið héldist betur í jafn-
vægi, og heldur kaus hann eitt sinn,
er hann var látinm velja um silfur-
skeið og stóra soppusleif til að éta
með, stærra verkfærið, og sagði þá:
„Æ, éld sé bezt é hafi þessa“, og tók
sleifina. Gvendur var vamur að setja
skálina á mdlli fóta sér og gaf ekki
upp fyrr en öllu var lokið. Rann þá
löngum grautarlækur niður úr skegg-
inu ofan bringuna og niður á milli
fóta hans þar sem hann sat, en því
öllu saman var hann vanur að þurrka
í ermi sína. Bitamat stýfði Gvendur
úr hnefa, þurrkaði svo sluprinu af
fingrunum utan í buxnaskálmarnar.
Rétti svo vel úr sér í sætinu, teygði
úr hálsinum og ropaði ógurlega, sagði
svo í glaðl'egum upphrópunartón:
„Sona mundi enginn svangur láta“.
Lá þá oft vel á karli og óhætt að
segja eitthvað við hann, svo sem
minnast á vissan kvenmann í sam-
bandi við sjálfan hann. Tók hann því
öllu vel og sagði þá oft með léttri,
glaðværri gamansemi: „Nú deddur
heima, nú deddur heima“, hló við og
dró lamigan seim. Aldréi varð þess
vart, að Gvendi yrði neitt meint af,
þó að hann æti ríflegan skammt eða
á annan hátt kenndi neins krank-
leika. Enda var hann ailra manna
hraustastur.
T í M I N N - SUNNÚDAGSBLAÐ