Tíminn Sunnudagsblað - 28.02.1965, Blaðsíða 14

vígslu. Valdið liggur honum í hönd
um, þó að það hafi orðið honum
dýrkeypt.
Ekki er teljandi fyrirstaða á því,
að menn vilji hneigjast til fylgis við
hann. Þorri verslegra mektarmanna
í hinu víðlenda biskupsdæmi hans
hefur hraðan á að snúast til hins
nýja siðar, því að þar við getur leg-
ið, hvort þeir halda lénum sínum og
hreppa önnur ný. Líf án léna — það
er dapurleg tilhugsun og illskárra að
snara frá sér Maríu guðsmóður og dýr
lingunum. Sjálfir klerkarnir hafa
vísað veginn, flestir beygt sig. Og
þó að nokkrir hafi gengið úr skaft-
inu, þá eru þeir ekki fleiri en svo,
að biskupinn getur fyllt skörðin með
þvl að vígja fáeina lögréttumenn og
efnábændur til prestsembættis. Þeir
eru fáir, hinir vígðu menn, sem hafa
þann hug i brjósti að ógna biskupi,
þegar hann leitar gistingar hjá þeim,
eins og séra Þórður Pálsson í Hraun-
gerði. Hinir kunna að vera nokkrir,
sem óttast ekki einungis biskupinn
í Skálholti, sem þeir lúta, af því að
hann er þeim. svo nálægur, heldur
einnig reikningsskapinn við máttar-
völd himinsins. En þau reyna þeir
að blíðka með sannkaþólskri bæna-
gerð og yfirbót í leynum.
En þó að Gissur biskup hafi unn-
ið þann sigur, sem ekki verður dreg-
inn í efa, er hann öðrum þræði um-
komulaus maður. Hann hefur kom-
izt að raun um það, sem Ögmund-
ur biskup fékk áður að reyna, að
ekki er allt trútt af hendi þeirra,
sem liann væntir sér af mestrar holl-
ustu, og hann hlýtur að vita, að loft
allt er lævi blandið, hversu mjög
sem smjaðrað er fyrir honum. Hin
hjóllynda festarkona hans, sem gildn
ar jafnt og þétt undir belti austur í
Bræðratungu, hefur líka greitt
stærilæti hans sár, sem varla getur
hafzt vel við. Og nú brýtur sá mað-
ur, er ekki vílaði fyrir sér að ryðja
garpinum Ögmiyidi Pálssyni úr vegi
með næsta óviðfelldnum aðförum,
odd af oflæti sínu: Þau boð ganga
frá Skálholti í Bræðratungu, að Giss-
ur biskup Einarsson vilji þá miskunn
á gera við sína festarkonu að
taka hana sér til ekta, unnandi henni
forláts á drýgðum lostaverknaði.
Bróður hennar, Oddi Gottskálkssyni
á Reykjum, virðist þó slíkt horfa til
hneykslis meðal almúgans. En hér
verður ekkert hneyksli. Þvi afstýrir
sá, sem sizt var að vænta: Guðrún
Gottskálksdóttir vísar á bug forláts-
boðum biskupsins, með öllu fráhverf
því að ganga með honum í eina
sæng. Kvenfólkið í Árnessýslu kross-
ar sig hátt og lágt, þó að það sé
raunar eitt af því, sem ekki á leng-
ur að gera, þegar það spyr þetta
þverlyndi stórbrotlegrar konunnar.
Og enn sést það, a,ð Guðrún Gott-
skálksdóttir er engum lík: Elur hún
ekki í þokkabót þríbura í Bræðra
tungu, þegar skikkanlegar húsfreyj-
ur í heiðursamlegu hjónabandi láta
sér nægja eitt eða i bsasta lagi tvö?
En öll til þess að deyja jafn-
óðum og þau skreppa inn í þenn-
an heim, þó með þeirri miskunn,
að skírn verður komið á þau, svo
að jafnvel hneykslanlegt líferni þess-
arar dæmalausu konu verður að lok-
um til þess að fjölga sálunum hjá
guði.
En þó að Gissur biskup hafi vak-
ið furðu manna með því að unna
Guðrúnu sætta, ef hún hefði viljað
þekkjast það, þá er hann kirkjuprest-
inum ekki jafnmildur, særðum þret-
tán sárum. Þegar Pétur Einarsson frá
Stað á Ölduhrygg tekur hann í sitt
skjól- að Bessastöðum, þykir biskupn-
um skörin færast upp í bekkinn, enda
slíks bjarnargreiða sízt að vænta af
fornvini. Það dylst ekki þykkjan,
þegar biskupinn skrifar þessum
vopnabróður sínum og ávítar hann
fyrir að hafa „boðið þeim héðan af
garði ofan til yðar, sem mér hafa
sýnt svívirðu."
XX
En nú er biskupi ekki til setunnar
boðið. Hann hefur gert ferð á Aust-
firði, og nú er ráð að ríða á Vest-
firði. Það er uppi fótur og fit á
höfðingjasetrunum, þegar biskup
kemur í garð með föruneyti sitt, og
ekkert er til sparað að veita honum
virðulegar viðtökur. Eitt þeirra höf-
uðbóla, þar sem hann tekur sér gist-
ingu, er Núpur í Dýrafirði, þar sem
býr ein rómaðasta matróna landsins,
Guðrún Björnsdóttir frá Ögri, ekkja
Hannesar Eggertssonar hirðstjóra, er
átti að föður norskan aðalsmann úr
Víkinni. Á þeim bæ skortir hvorki
rausn né skörungsskap. Og kannski
eldir þar líka eftir af fornri þykkju
í garð gömlu kirkjuhöfðingjanna,
sem sóttu fastast að hremma Vatns-
fjarðarauð.
Það er löng leið sunnan úr Skál-
holti og vestur i Dýrafjörð, og ferð-
in hefur stundum sótzt seint yfir
fjallvegina á Vestfjörðum. Biskupn-
um hefur gefizt gott tóm til þess
að hugsa sitt ráð, þegar klöngrazt
var yfir Þingmannaheiði og Kleifa-
heiði. Og dætur matrónunnar á Núpi
standa til mikils arfs og ekki aðrar
jómfrúr frumvaxta betur ættaðar en
þær. Þess vegna er það, að biskup-
inn á ekki það erindi eitt að Núpi að
hvílast þar um nætursakir. Hann er
þangað kominn til þess að kaupa
sér konu og fylla þann sess, sem
þríburamóðirin synduga og þver-
lynda hefur hafnað.
Kvonbænum Gissurar biskups er
vel tekið á Núpi, svo sem vænta
mátti. Katrín Hannesdóttir er honum
heitin með ráði móður hennar og
frændgarðs þess, sem þar átti mál-
urn að svara. Og þegar biskup kem-
ur heim í Skálholt úr þessari yfir-
reið, er kaupmáli gerður, og litlu síð-
ar er festaröl drukkið í stóru. stofu.
Þangað er þá komin Guðrún Björns-
dóttir, kona ótrauð til ferðalaga, og
synir hennar þrír, og þar eru líka
þrír bræður biskups — þeir hinir
sömu og bái-u vopn á séra Eystein
Þórðarson. Á eftir fylgir fögur brúð-
kaupsveizla að liðnum hóflegum
tíma.
XXI
Árin mjakast áfram. Virðulegur
kennifaðir, Marteinn Lúter, spyrst
andaður suður á Þýzkalandi — „hafði
predikað það hreina guðsorð i
tuttugu og átta ár og fjóra mánuði,
þrem dögum miður.“ Kannski gráta
sumir þurrum tárum. En það er
annað, sem vekur geig: Formyrkvan
ir miklar verða á sólu og tungli, og
slíkt hefur aldrei þótt boða gott.
Og norður í Vatnsdal rifnar fjall í
sundur, steypist yfir bæinn Skíða-
staði og grandar þrettán eða fjórtán
mönnum. Vofir reiði guðs yfir þessu
landi?
Sé svo, þá veit alþýða manna, hvað
þeirri reiði veldur. Gissur biskup
Einarsson þykist kannski líka renna
gnin í það. Áður en Marteinn Lúter
dó, út gekk sú bók, er sannaði gðð-
um mönnum að páfadómurinn er af
djöflinum stiftaður, og þó veður
páfavillan enn uppi í sjálfu Skál-
holtsbiskupsdæmi. Þegar þeir menn
deyja, sem þó hafa látizt játa hin-
um nýja sið, ákalla þeir guðsmóð-
ur og helga menn í erfðagerningum
sínum. Hvar sem því verður við kom-
ið, krýpur fólk að krossum og lík-
neskjum, kertakveikingar eru sífellt
iðkaðar. latínubænir á hvers manns
» vörum, helgra dóma vitjað á laun.
Þó að strjálazt hafi göngur manna
í Skálholti síðan Þorláksskrín var
borið á afvikinn stað, þar sem ekki
er auðvelt aðgöngu, þá er einungis
leitað nýrra úrræða. í kirkjunni í
Kaldaðarnesi er til dæmis róðukross,
sem lengi hefur hvílt á mikil helgi,
og nú streymir fólk þangað. Á kross-
messum er þar múgur og margmenni,
og lasburða fólk vestan yfir Hellis-
heiði gerir sér jafnvél ferð austur
á Kambabrún, þótt það treysti sér
ekki lengra, til þess að gera þar
bæn sína, því að þaðan sér heim
til Kaldaðarness í sæmilegu skyggni.
Gissur biskup „formerkir fyllilega, að
sá blindleiki og hjátrú fer enn nú
ekki svo mjög minnkandi sem skyldi,
að fávíst fólk leiti sinnar velferðar
hjá svo auvirðulegum hlutum sem
hjá einum og öðrum líkneskjum og
sérlega hjá þeirri róðukrossmynd,
sem hér er í Kaldaðarnesi, méð áheit-
um og fórnfæringum og heitgöng-
um.“
Það er margt, sem mæðir biskup-
182
T f M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ