Tíminn Sunnudagsblað - 28.02.1965, Blaðsíða 15

SéS heim aS KaldaSarnesi — eitt af minnismerkium brezka hernámsins fremst
á myndinni. Þarna var krossinn frægl, huggun hrjáSra og hrelldra manna. Þau
spjöll voru framin af einum Skálholtsbiskupa eftir daga Gissurar, aS krossinn
var brotinn. Þegar Brynjólfur Sveinsson var biskup, í Skálholti, gaf hann Kald-
aSarneskirkju nýjan kross í sárabætur. En hann kom of seint — á hann féll
aldrei nein heigi. Ljósmynd: Þorstelnn Jósepsson.
inn, og eitt er það, að ekki fylgir
barnalánum þeim konum, er hann
hefur sér fastnaðar. Katrín biskups-
frú verður tvívegis léttari. En börn
hennar deyja nýfædd. Ef til vill eru
getur hafðar uppi um það, hvað
þessu veldur, og það má jafnvel
vera, að biskupinn verði þess
áskynja. Getur verið, að blessun guðs
fylgi honum ekki?
En Gissur biskup lætur ekki und-
an síga. Einn dag eru hestar rekn-
ir í hlað í Skálholti og tygjaðir til
ferðar. Biskupinn á erindi niður í
Flóa með nokkurt föruneyti: Nú
skal látið til skarar skríða gegn
■róðukrossmyndinni í Kaldaðarnesi,
þessu athvarfi villuráfandi lýðs. Eng-
inn skal framar tendra við hann
:kerti sitt né gera þar heit í nauð-
um.
Það er sjálfsagt áliðið dags, þeg-
ar þeir biskup og förunautar hans
stíga af hestum sínum í hlaðvarpan-
úm í Kaldaðarnesi. Og nú er geng-
ið snúðugt til kirkju og krossinn
íekinn niður að skipan biskups. Og
tenn sem fyrr eru Skálhyltingar
skyggnir vel á silfur og gull. Kross-
inn er fagurlega búinn, og nú er hinn
'dýri búnaður slitinn af honum, því
að biskupinn ætlar að hafa eðalmálm-
inn með sér heim. Þegar þessu er
lokið, er krossinn borinn út.
Nú er litla kirkjan á bökkum
Ölfusár svipt þeim helgidómi, sem
hún er vígð. En getur það verið,
að sjálfur hinn lúterski biskup sé
ekki með öllu geiglaus? Hann hefur
rænt hinn helga róðukross búnaði
sínum, en hann lætur hvorki brjóta
hann né brenna, heldur bera hann
á afvikinn stað, líkt og skrín Þorláks
helga í Skálholti. Kannski er þetta
einungis meðalvegur, sem þeim hygg
indamanni, sem Gissur biskup Ein-
arsson er, þykir áhættuminnst að
fara að því marki, sem hann hefur
sett sér. Verið getur, að það sé ekki
reiði guðs, sem hann óttast, heldur
sé kaþólskan svo máttug í Árnes
þingi, að varhugavert megi kallast
að storka mönnum um of.
Litlu síðar berast frá Skálholti
fréttir, sem ekki koma þó öllum á
óvænt: Gissur biskup er sjúkur.
Menn segja fátt fullum rómi í margra
áheyrn, því að það gæti farið of
langt. En samt ber^t það frá manni
til manns um allar jarðir, að hönd
drottins hefur lostið biskupinn í
Skálholti — þolinmæði hans var of-
boðið, er krossinn í Kaldaðarnesi var
saurgaður og óvirtur. Og biskupnum
elnar sjúkleikinn, svo að hann fær
ekki riðið á Öxarárþing. Á langa-
föstu veturinn 1548 gefur hann upp
öndina, maður á miðjum aldri.
Það ber kannski að nokkuð um
svipað leyti, að Gissur biskup Einars-
son er grafinn í kór Skáliholtskirkju
og heilagur kross er aftur kominn á
sinn stað í kór litlu kirkjunnar í
Kaldaðarnesi.
XXII
Þannig lýkur sögu fyrsta lúterska
biskupsins á íslandi. Hann var
hvorki langlífur né giftudrjúg-
ur í einkalífi sínu, og eft-
irmæli hans eru nokkuð tví-
bent. Ekki bætir um, að hann
auðgaðist svo á þeim árum, er hann
fór með biskupsvald I Skálholti, að
ekki getur verið með felldu. Hann
hófst til biskupstignar örsnauður og
fór með stólsforráð í tæp átta ár, en
arfur eftir hann nam tvö hundruð
og fjörutíu kýrverðum. Hann hefur
sýnilega verið stórvirkur við að skara
^ld að sinni köku. En skylt er að
hafa það í huga, að hið sama má
segja um fjölmarga valdamenn aðra,
er uppi voru samtímis honum.
Sjálfsagt hefur Gissur Einarsson
trúað þvj, að sá siður væri betri,
er hann ruddi braut í Jandinu, en
hinn fyrri. Samt varð hin fyrsta upp-
skera íslendinga af siðaskiptunum
megn hjátrú og átakanlegt umburðar-
leysi, örbirgð og kröm. Og hversu
trúaður sem hann kann að hafa ver-
ið á siðabótina, sem hann kynntist
úngur í Þýzkalandi, þá verður aldrei
af honum þvegið, að hann beitti und-
irferli og svikum til þess að koma
sínu fram, sigldi undir fölsku flaggi
og níddist þar á ofan á þeim manni,
sem hann átti allt að launa, blind-
um og örvasa.
Slík vinnubrögð voru þó ekki neitt
einsdæmi, þótt verknaður Gissurar
sé öðrum minnisstæðari sökum þess.
að þar tefldu tveir Skálholtsbiskup-
ar tafl sitt um örlög þjóðarinnar
Tæpum hundrað árum síðar þótti ti)
Framhald á bls. 186.
T f M 1 N N - SUNNUDAGSBLAÐ
18: