Tíminn Sunnudagsblað - 21.07.1968, Blaðsíða 5
hátt og gróðurlítið, þar sem hæst
ber. Eftir því sem Harðar saga
segir heitir fremsti oddi þess
Geirstangi, og er svo raunar enn.
Geirshólmur eða Geirhólmur er
hér rétt vestan við Þyrilsnes-
ið. Harðar saga segir hólmann
nefndan eftir Geir Grímssyni fóst-
bróður Harðar. í þeim hólma og
næsta nágrenni er síðari hlu-ti
Harðar sögu og Hólmverja látinn
gerast.
Geirshólmi hefur haldið nafni
sínu í sjð aidir að minnsta kosti,
frá ritun Harðar sögu um eða rétt
fyrir 1240, þar til um 1950. En
um það bil eða litlu síðar tók mis-
vitur og grobbinn íþróttafréttarit-
ari sig til og fræddi landslýð á
því, að hólminn héti Harðarhólmi.
Hvort hann hefur talið sig finna
það nafn út úr kvæði Daviðs Stef-
ánssonar um Helgu jarlsdóttur,
skal ósagt látið. En einstöku
klaufalegir kvæðalesarar hafa
þótzt finna það út úr því kvæði,
að Davíð teldi hólmann heita Harð-
arhólma. En ekkert er fjær lagi en
að álykta >vo..Þar getur ekki ver-
ið um aanað að ræða en þessir
lesarar kunna ekki að lesa eða
skilja kvæði. Davíð kvað svo:
„Minningar frá hólma Harðar.“
Mjög hlið'tætt þessu er að finna
fjölmörgum stórskáldum. Ég tek
sem dæmi úr Grettisljóðum Matthí-
asar, þar sem hann kveður um
vist Grettis í Háramarsey hjá Þor-
finni. Svo segir í kvæðinu:
„Nálgast jólin helg og há
höfuðbÓJi Þorfinns á . . .“
Þarna eru algerar hliðstæður:
Höfuðból Þorfinns og hólmi
Harðar.
Árið 1237 lét Sturla Sighvatsson
taka upp skemmu góða í Görðum
á Akranesi og flytja inn í Geirs-
hólma. Þá er þess getið í sama
sinn, að Sturla Iét ræna í Hvammi
og Saurbæ. Ekki er þgss beinlín-
is getið í það sinn, að ránsfengur-
inn hafi verið fluttur í Geirs-
hólma, en þó finnst manni það sem
undanskilið í frásögninni, að
ránsfengurinn hafi farið þangað.
Árið eftir sendi Sturla mikinn
hluta síns fastaliðs til Geirshólma
undir forystu Svarthöfða Dufgus-
sonar. Það ár er sagt, að þeir fé-
lagar hafi dregið vistir að Geirs-
hólma. Þá er ekki talað um rán,
en sagt, að þeir hafi aflað fanga
með harðfengi.
Þótt það sé ekki sagt berum orð-
um í Sturlungu, að Sturla hafi
haft setullð í Geirshðlma, verður
að álítast, að svo hafi verið. Það
er ekki óláklega tilgetið, að setulið
Sturlu hafi verið nokkuð á annað
ár í hólmanum. Það skyldi þó ekki
vera, að sagan af dVöl Harðar og
félaga í Geirshólma sé saga setu-
liðsmanna Sturlu Sighvatssonar
1237 til 1238? Jafnvel mætti láta
sér detta í hug, að höfundar sög-
unnar væri að leita í hópi þeirra,
sem Geirshólma hafa byggt, lang-
an eða skamman tíma á vegum
Sturlu Sighvatssonar.
Gissur Þorvaldsson er með lið-
safnað nálægt þessum slóðum 1238
og eftir því, sem hin orð-
spara Sturlunga segir, hefur hann
þá íhugað'aðför að Hólmverjum.
Hvar var betri staður í nágrenni
Geirshólma til þeirrar athugunar
en í Þyrilsnesinu — Dögurðarnesi.'
Eitt er víst, að af 27 örnefnum,,
annarra en bæja, sem nefnd eru 1 /
Harðar sögu sunnan Skorradals- >
vatns og norðan Hvalfjarðar, eru '
enn nálega öll þekkt. Sjáanlega
hefur söguritarinn verið nákunn-
ugur staðháttum á þessu svæði.
Við skulum nú renna augum til
hinnar áttarinnar. Þyrilsbærinn
mun alla tíð hafa verið á svipiið-
um stað og húsið er nú. Harðar
saga segir, að blóthús (hof)
hafi verið á Þyrli, skammt
frá bænum. Engar aðrar sagnir
eru um slikt hús á Þyrli og jafn-
vel ósenmlegt, að það hafi nokik-
urn tíma verið til. Framan í Þyrl-
inurn er skora í klettabeltið, Helgu-
skora. Gilið er kleift, en pó
örðug uopgangan. Niður undan
Þyrilstúni við sjóinn eru bvær
sand- eða malarvíkur. Önnur vík-
Geirshólmi og Brekkukambur — myndin tekin úr Þyrilsnesi. Hvítu byggingarnar
á myndinni eru Sandaþorp, en uppi á hjallanum til vinstri sést herstöð band?
ríska setuliðsins. Öllum var hulin ráðgáta, hvaða markmiði sú herstöð áttl a
þjóna. Nú er hún sem betur fer úr sögi hni. Ljósmynd: Þorsteinn Jósepsson
T f M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
557