Tíminn Sunnudagsblað - 06.10.1968, Qupperneq 19

JONAS A. HELGASON:
Bamæska HaUgríms
í Hraunkoti
Hér hefst síðari liluti þátttar
þess, sem Jónas í Hlíð hefur fellt
saman um Hallgrím Þorgrímsson
og herleiðingu hans á Austur-
landi.
IV
„Eftir þetta var Hallgrímur eina
viku aðeiri;, í Blöndugerði. Á laug-
ardaginn korn móðursystir hans,
Guðrún Hallgrímsdóttir, sem þá
var eldakona hjá sýslumanni Páli
Medsteð á Ketilsstöðuim á Vöilum,
Páll Þórðarson Melsteð (f. 1791,
síðan amtmaður), var sýslumaður
í norðurhluta Múlasýslu 1817—
1835, og sat á eignarjörð sinni
Ketilsstöðum á Völlum. Kona hans
var Anna Sigrún Stefánsdóttir,
amtmanns á Möðruvöllum, Þórar-
inssonar. Sonur þeirra var Páli
Pálsson Melsted sögufræðingur
og sögukennari lengi við latínu-
skólann í Reykjavík. f. 13. nóv
1812, d. í fteykjavík 9 febr 1910,
á áttunda ári hins tíunda tugar að
aldri) til að sækja Hallgrím og
fór hann með henni á sunnudags-
morgu'ninn, alfarinn frá Blöndu-
gerði að Ketilsstöðum Sagði Arn-
grímur honum það orða síðast. að
þó að honum hefði þótt ill ævin
hjá sér, mundi honum vissulega
þykja eitthvað að viðar, enda
þurfti ekki mikla speki að sjá pað.
Þá hugði Hallgrímur, að Arngrím-
ur mundi ætla að senda sér draug,
er honum fórust þannig orð.
Á Ketilsstöðum var Hallgrimur
1 skjóli Guðrúnar Hallgrlmsdóttur
í þrjú misseri eða til vorsins 1821
er Guðrún fór þaðan burtu. Hall-
grími var ætlað að hjálpa fjósa-
manninum til að hirða nautgrip-
ina, en þeir voru ellefu í fjósinu.
Betra atlæti átti Hallgrímur á Ket
ilsstöðum en í Blöndugerði. Samt
kom það fyrir einu sinni um sum-
arið, að kerling nokkur, Sunnefa
áð nafni, átti að vekja Hallgrím,
en gekk það seint Þá varð hann
fyrir átölum af sýslumanni og
fékk kinnhest í kaupbæti. Rétt á
eftir mætir honum frúin, Anná*
Melsteð, og þá segir hún: ,Þú
skalt fá annað kjaftshögg hjá
mér“, og gaf honum anuan kinn-
hest.
Annan hvorn veturinn vildi það
til, er Hallgrímur var háttaður um
kvöld yfir í baðstofuenda, að hann
fékk orð að koma „yfir um“ til
að lyppa fyrir frúna um lesturinn
(Hún lét lyppa kemburnar eðd
teygja þær fram í lopa til þess að
flýta fyrir spunanum) Hallgrímur
kvaðst vera háttaður, og komu þá
önnur orð. En hann gat ekki ver
ið að fara á fætur til að lyppa
rétt um lesturinn. Morguninn eft-
ir áminntu bæði hjónin Hallgrím
alvarlega sitt í hvoru lagi, og von-
aði hann, að þá mundi þeirri hirt-
ingu lokið — en það var öðru nær.
Þau borðu hann með höndum og
hröktu hainn með fótuim, bæði í
senn. Aðrar stórrefsingar fékk
hann þar ekki.
Sultur var allmikill á Ketilsstöð-
um, og ekki skammtaðar nema
tvær máltíðir. Voru þær jafnan
eitthvert grautargutl, en átmatur
smakkaðiist ekki. Vildi og ganga
seigt, að vinnumennirnir fengju
kaup sitt, en er þeir fengu það,
urðu þeir að kaupa sér nxat til að
éta út undan. En þeir, sem ekki
höfðu efni á því, urðu að svelta.
Áður en Guðrún færi í burtu írá
Ketilsstöðum, skrifaði hún foreldr
um Hallgríms og óskaði, að þau
tækju drenginn heim til sín, þvi
að ekki vildi hún, að hann værj
þar, er hún væri farin. En um
vorið kom ekkert svar, og svo
varð Hallgrímur kyrr hjá sýslu
manni Melsteð
Illa gekk Melsteð hjúaihald, og
um vorið 1821, er Guðrún fór það-
an, voru ekki eftir hjá honum
nema ein vinnukpna og einn saka
maður auk Hallgríms.“ Má skjóta
því hér inn, að þar mundi þá
sennilega vera kominm „siakamað-
urinn“ Arngrímur Jónsson, faðir
„syndaisoniairinis frá Kolmúla“.
Hann hefur flutzt með Tede
sýslumanni þetta vor, 1821, frá
Djúpavogi að Ketilsstöðum, —
eins og líka S.S. segir — þá orð-
inn tvísekur urn barneignarbrot,
því yngri Gissur fæddist árið áð-
ur, 1820. En Tvede nrðist hafa
vistað hann hjá Melsteð, hvort sem
hann hefur verið þar aðeins eitt
ár eða eitthvað lengur Heldur svo
frásögnin áfram: „Enda færði þá
Melsteð sarnan bú sitt á einn þriðja
jarðarinnar er hann hafði áður
haft alla. Á einn þriðjung jarðar-
innar kom danskur sýslumaður,
kiammerasessor Morten Hansen
Tvede. Hann hafði fengið Suður
Múlasýslu og í henni eru Ketils-
staðir Páll var þá sýslumaður ■
Norðursýslunni og galt því
skatt til Tvede. Einn þriðjung jarð
arinnar tók bóndi nokkur, að nafni
Jens. Haligrimur var smali fyrir
þá sýslumennina um sumanð en
Jens smalaði að sínum hlut. Sýslu-,
maður Tvede keypti ær um vorið
af ýmsum par á meðal tuttugu
hjá uppgjafapresti síra Vigfúsi á
Arnheiðarstöðum, og má nærri
geta, að þessar samtíningsær hafi
verið óþægar um sumarið.
Á Ketilsstöðum ólst þá upp Páll
Melsteð yngri, og vai- hann eitt-
hvað rúmum fjórum árum vngri
en Hallgrímur. Páll var góður við
Hallgrím, að þvi er hann gat náð
til og vildi gjarna leika sér við
hann, hefði frúin, móðir Páls,
leyft það, en hún var hörð víð son
sinn, ekki síður en aðra sem hún
átti yfir að segja.
Kvöld eitt um haustið, er Hall
•grímur kom frá smalamennsku
skýrði Páll yngri honum frá þvl.
að um daginn hefði þar kumið
„hrossakjötsætta úr Noirðurlandi“
og ætlað að finna hann Maður
þessi var Eiríkur (stóri), sem einu
sinni bjó í Hólum og Parti (í
Reykjadal) Hann kom nxeð bréf
frá Vigdísi, móður Hallgríms til
Melsteðs sýslumamxs, þess efnis,
að Eiríkur ætti að taka Hallgrím
með sér og fara með hann að
Fossvöllunx, en móðir hans beið
þar. Hún hafði farið þangað um
leið að finna frændfólk sitt firík-
ur talaði aðeins við frúna Hún
vildi, að Hallgrímur yrði kyrr
sagði, að hanm hefði verið klæð-
lítill, þegar hann kom þangað og
væri svo enn, en honum mundi
vera óhætt meðan hann væri í sín-
um húsum. En sýslumaður var þá
ekki heima Þetta lét Eiríkur sér
nægja og fór þaðan án þess að sjá
TÍMINN - SUNNUDAGSBLAÐ
787