Tíminn Sunnudagsblað - 12.01.1969, Blaðsíða 14

í rökkrinu gerist rjúpan mjög félagslynd og hér sjást slóöir eftir tiu rjúpur, sem
blönduðu geði hálfa stund í Hvammsskógi í Norðurárdal. Arnþór sá til þeirra
a’S kvöldi, oS tók myndina morgunin eftir í glampandi sólskini.
Með rannsóknuni sínum hefur
íann komizt að því, að rjúpan er
fandlátur neytandi en fæðuvalið
áreytist nokkuð eftir árstiðum. Á
sumrin sækist hún mest eftir vall-
arkorni (kornsúrulaukum), enda er
jþað næringarrík og léttmelt fæða
handa ungunum, sem eru sem óð-
ast að vaxa upp Á haustin leitar
hún til fjalla. Þar er gróður sein-
sprottnari jg ef til vil' kjarnmeiri.
og hún úðar í sig óskamat sínum,
smjörlaufi (grasvíð'.;, sem víðast er
aðalf j allagróðurin n
En grasvíðirinn vex gjarna þar,
sem fljótt skefiir ,>g þá snýr fugl-
inn sér að rjúpnaiaufi og fleiri
tegundum, sem vaxs á holtum eða
þúfnakollum og standa lengur upp
úr snjónum Þegar narðnar á daln-
um verða birkirekiar og jafnvel
birkigreinar aðalrétturinn, og get-
ur rjúpan orðið furðu aðgangsfrek
í kjarri. Hún bítar oft 80—90%
rekla.
í vetrarkuldum barf hún, sam-
kvæmt niðurstöðum Arnþórs,
hvorki meira né minna en 70
grömm af þumóðn á dag, en það
svarar til um ln 000 munnbita af
grasvíði. Þessi mikla brennsluþörf
stafar bæðj af bvt hve lítil hún er
og eins af því, að sem fugl lifir
hún hraðai en íil dæmis spendýr.
Flugvél eyðir meira eldsneyti en
dráttarvél ekki ‘ati9
„Þótt hún fari á stj? í birtingu“,
segir Arnþór, stundu fyrir sólar-
upprás, má húa hata 5jg alla við,
ef hún á jð geta afbð sér þessa
í skammdöginu En hversu mikið
sem hún oefur að gera, virðist
hún alltaf taki 3ér nokkurn tíma
dag hvern til að snn? félagslegum
þörfum“
Vísindamenn gefa pú æ meiri
gaum að félagslíÞ dýia og leita
þar meðal annars bendinga um
uppruna mannlegs samfélags.
Sem kunnugt er vrðast lífshættir
okkar æðilikir því. sem tíðkast hjá
öðrum apategundum, t. d. bavíön-
um.
Það hefur komið • liós, að í hóp-
um, sem dýr mynla með sér er
yfirleitt mikili m inur á völdum
og aðstöðu einstakhnganna Sumir
eru ríkjandi, aðrir víkjandi
Ti] að koma sé- áfram. ógna
rjúpur hver annarn
Rjúpa sú, sem vill reka aðra
úr góðri beit, nelg'r sig upp, rétt-
ir fram nefið - - ropar, sé hún
karri, gaggar eða nvæsir, sé hún
kvenfugl.
Hún notar sömu aðferð til að
hrekja annan fug1 úr holu, sem
hann kann að hafa grafið í snjó-
inn til þess að hvilast í. Sé fugl-
inn, sem ógnað er, víkjandi. hleyp-
ur hann i burtu, e.o sé hann sjálf-
ur mikill fyrir »ér. getur orðið bar
dagi.
„Hóplífið veldur bví einstakling-
unum ýmsum erfiðieikum, og tal-
ið er sennilegt", bætir Arnþór við,
„að þeir þjáist af strpitu ekki sið-
ur en við hérna á mölinni. Sumir
dýrafræðingar gizka j?fnvel á sam
band milli streitu og stofnstærð-
ar ýmissa dýrateguoda. Fugl sem
ekki er hátt skrifaður í hópnum,
fær kannskj aidral matfrið, verð-
ur vannærður og ^einni að forða
sér, ef fálki birtist
Það er heldur euki talið Óhugs-
andi, að fugl, sem hafður er út
undan verði miður sín af óvildinni,
sem honum er sýnd af öðrum, og
hafi að lokum ekk.' sáiarfrið til að
bjarga sér og tærist því upp.
Enginn er taugalæknirinn
handa honum að 'eita til né geð-
deildin.
Svo virðist, sem ■ hópum rjúpna
séu fullorðnir fuglir nkjandi, ung
fuglar víkjandi Hin< vegar eru
karlfuglar ríkjandi gagnvart kven-
fuglum. ðthyglisveH er, að þeir
fuglar, sem haía svipaða aðstöðu.
hópast saman, karmr : einum hópi,
kvenfuglar í öðrum, ungfuglar í
þriðja. Gamlir fug'ar fara gjarna
einförum, oft nálæet varpstöðvun-
um, hvort sem það er nú af því,
að þeir séu orðnir svo erfiðir í um-
gengni, að aðrir haldist ekkj við
nálægt þeim“.
„Kanntu eitthvað fleira að segja
um hátterni rjúpunnar?"
„Þegar rjúpnahópur er orðinn
of þéttur, fara einstakir fuglar
gjarna að noppa beint upp í loft-
ið með vængjablak: og hamagangi,
eins og þeir vilji segja: „Hér er ég,
og hér getur enginn bannað mér
að vera“. Þetta háHalag grípur um
sig, þangað til allwr hópurinn er
farinn að hoppa Venjulega endar
þessi galsi með því, að fuglarnir
dreifast og hver flýgur í sína átt-
ina.
Á veturna flakkar rjúpan víða,
en þegar vorar. leitar hún til varp-
stöðvanna. Karrarrur koma fyrst
og helga sér hver sitt svæði. Láta
þeir mikið á sér bera og fljúga
hátt upp í loffið með miklu ropi,
í þeirri von, að fyrc eða síðar muni
einhver kvenfugl láta heillast.
Þessi spjátrungsháttur dregur
stundum að sér athvgli þess, sem
sízt skyldi, það er fá'kans. Hafa
ljúfar ástarhugleiðingar karrans
einatt átt sér .-kjótan endi í maga
ránfuglsins.
Kvenfuglinn lætur minna á sér
bera. Hún er fremur léttlynd og
leitar verndar njá nágrannakarran
um, ef bóndi hennar sjálfrar fell-
22
TlMINN - SUNNUDAGSBLAÐ