Tíminn Sunnudagsblað - 12.01.1969, Blaðsíða 15

ur frá. Gildir hana einu, þótt hann
sinni jafnframt öðrum kvenfugl-
um.
Þegar varpi er lokiö, hætta karr
arnir að hreykja sér hátt, og láta
lítið á sér bera, þrð sem eftir er
sumars“.
Kvenfuglinn vexpir tíu til ellefu
dröfnóttum eggjum. Ef þunguð
kona neytir þeirra, verður barnið
freknótt, segir þjóðtrúin.
Önnur pjóðsaga skýrir máltæk-
ið „að rembast eins og rjúpan við
staurinn“ á þá !eið, að sé stungið
spýtu í rjúpuhreiður. hætti hún
ekki að verpa fyrr en spýtan sé
komin á kaf í eggjahrúguna, en
við tuttugasta eggið drepst hún.
Arnþór vísar þessu frá sér til
norrænufræðinga: „Ætli sagan sé
ekki yngri en orðtakið. Meðan fálk
ar voru veiddir til útflutnings var
rjúpan bundin við staur, oft not-
uð sem agn, ug kann málvenjan
að hafa myndazt þá. Ég held, að
flestir fuglar mundu afrækja hreið
ur, sem staur væri settur í.“
Hann segir, að jafnaðarlega nái
átta eða níu ungar að komast upp.
Þeir eru fljótir að verða sjálf-
bjarga, afla sér fæðu strax á fyrsta
degi og fljúga tíu sólarhringa gaml
ir. Mjög snemma sé't hjá þeim
svipað látbragð, árásartilburðir
eða leikir, eins og hjá fullorðnum
fugli.
Á sumrin er sælt að vera rjúpa.
Dagurinn er svo Irngur, að góður
timi gefst í hopp og hí. En þegar
haustar og hún fer að hvítna, en
snjór enn ekki fallinn, fer gaman-
ið að grána. Fálkinn fylgir henni
fast eftir og kýlir vömb sína. Hvít
bráðin er auðsæ á haustbrúnu
landi.
Nú er farið að minnka um ætið
á láglendinu og rjúpan leitar upp
í fjöllin, þar sem smjörlaufið góða
bíður. En ekki nát+ar hún sig þar
fyrsta kastið. Hún flýgur oft fimm
til tíu kílómetra til að nátta sig
í móurn eða mýrum. í birt-
ingu flýgur hún upp í grjóturðir
efst í hlíðum og skýlir sér þar
mestallan daginn,
Þegar snjórinn hylur landið, fer
hún að halda meira kyrru fyrir.
Hún er eini fug!inn, að undan-
skildum snjótittlingi sem lifir á
landsins gróðri allan veturinn. Aðr
ir fuglar hörfa nið.ir að sjávarsíð-
unni eða sækja sér sumarauka út
fyrir pollinn. Hrafn og fálki
sveima að vísu yf r dalbotninum,
en þeir lifa báðir að nokkru á
rjúpu, og fáein snæugluhjón eru
sögð heimilisföst í há!endinu“.
Það kemur sér vel fyrir rjúp-
una að hafa loðnar tær, þegar hún
er að krafsa snjóirin ofan af gróðr-
inum til pess að ná sér í laufblað.
Samkvæmt þjóðtrúnni er það
hjartagæsíku himnadrottningar að
þakka:
Einhverju sinni áltu allir fuglar
að vaða yfir eld, og bá brann loðn-
an eða fiðurhýjungurinn af fótum
því þeir voru áður allir loðfættir
sem enn nú er r|úpan. En það
var henni til liðs og líknar, að hún
fór til Maríu meyjar og bað hana
ásjár og kvaðst ei mega missa fóta-
dúnsins, því að hún þurfti að
ganga úti í öilum vetrarhörkum.
María bað bana setja fót sinn i lófa
sér, síðan fór hún fmgrum um fæt-
ur henni og kvað hana nú ei saka
mundi. Og svo óð rjúpan eldinn
sem aðrir fuglar og sakaði ekki,
og því er hún fugla loðfættust.
En þótt þjóðtrúin kunni skýring
ar á mörgu, hefu- hun ekki leyst
gátuna um hina dularfullu tíu ára
sveiflu rjúpnastofnsin?. Þar verða
náttúrufræðingarnir að bæta úr.
Veldur pví sjúkdómur, veðrabreyt
ing, matarræði eða streita?
í ár er einmitt lágmarksár hjá
rjúpnastofninum. Það er kreppa
hjá fálkanum ems og hjá okkur.
Arnþór sá einn á sveimi yfir Skúla
götu í morgun. Hefur sá vísast ver-
ið að skyggnast um eftir hettumávi
og hugsað, að það væri alténd
betra en ekkert, en þó skrambi
þunnur þrettándamatur.
Inga
IlMINN - SUNNUDAGSBLAÐ
23