Tíminn Sunnudagsblað - 19.01.1969, Blaðsíða 10

hvít. Hestar tv;8'ir, vagmhestar. Ein-
eykis léttivagn var þar til fra kon-
ungskomunni 1907, atS ég ætla.
Björn ráðsmaðurinn sá um út-
vegun fóðurbætis, sem var maís-
mjöl. Lét hann mig einráðan um
heygjöfina, en lagði til, hversu
mikinn fóðurbaeti skyldi nota. Þór
hallur biskup kom aðeins á sum-
ardaginn fyrsta og leit á umgengn-
ina, og fannst mér það ekki um
of. Hann var þá farinn að þyngj-
ast til gangs og átti aðeins hálft
annað ár ólifað, er ég fór um vorið.
Mjólk, sem var umfram heimil-
isnot, var seld í bæinn. Fastir kaup
endur sóttu hana í eldhúsið til
ráðskonunnar.
Ekki get ég sagt að ég kæmist
í mikla snertingu við atvinnulífið
í bænum. Blöðin las ég að sjálf-
sögðu, en átti fáa kunningja og
kom óvíða. Menningarlíf bæjarins
fór þó ekki alveg fram hjá mér.
Leiklist var þar blómleg, og þessi
fámenni bær átti marga ágæta
leikara og suma frábæra. Ég sat
mig aldrei úr færi að fara í leik-
húsið, er eitthvað nýtt var þar að
sjá komst meira að segja á
frumsýningu í eina skiptið á æv-
inni, með Birni Þórhallssyni, og
kostaði sætið eina krónu og tutt-
ugu og fimm aura. Sá ég meðal
annars Lénharð fógeta og Syndir
annarra eftir Einar Hjörleifsson,
og Galdra-Loft Jóhanns Sigurjóns-
sonar. Voru það ógleymanlegar og
dýrlegar sbundir. í kvikmyndahús
kom ég aldrei þennan vetur.
Reykjavíkurhöfn var þá í fæð-
ingu. Hafði verið lögð járnbraut af
Skólavörðuholti að báðum hafnar-
görðunum, er áttu að verða (hin
eina hér á landi til þessa dags).
Ég sá járnbrautarlestina dag hvern
úr fjósdyrunum, er hún rann þar,
sem nú er Hringbrautin. Ég taldi
flest þrjátíu og fjóra grjótvagna
aftan í eimvagninum. Ekki get ég
sleppt því að minnast þessarar
fyrstu hafnar á íslandi, hversu
fögur og traust hleðsla hafnargarð
anria er og slétt áferðar. Mér til
hrellingar ber ég þetta saman við
hafnargarða nú, sem líkjast meira
heljarurðum á öræfum, en verk-
um mennskra manna. Þeir hafn-
argarðar, ásamt vegköntum nútím
ans, og sárin, sem skilin eru eftir
í nánd við vegina, eru þannig, að
hroll setur að manni. Þessi verk
eiga það sammerkt við suman svo-
kallaðan skáldr.kap síðustu tíma,
að hvort tveggja skilur eftir ljót
fleiður.
Ég lenti þrisvar sinnum þennan
vetur í mestu mannþröng, sem ég
hef komirt í. Haustið 1914 var fyrst
úthlutað kolum í Reykjavík. Ég var
beðinn að sækja kolamiðana hús-
bónda míns. Ég kom í fyrra lagi,
en þó _var þröng mikil og húsrými
lítið. Ég var hinn þriðji sem fókk
afgreiðsliu, en að komast út var
eniginn leikur, og þá hef ég verið
næst því að verða kraminn af
þrýstingi meðbræðra minna. Hug-
tak eins og biðröð var þá óþekkt-
í aðra mannþröng komst óg á
gamlárskvöld, þá niðri í Pósthús-
stræti og þar nærlendis. Var þá
verið að kveðja gamla árið og um
leið Bakkus konung, sem þjóðin
hólt að þá væri útlægur geir að
fulilu. Þar reiddi menn til og frá,
ósj'álfrátt, og þýddi ekki um að
sakast, þó flugeldar og sprengjur
spryngju yfir og niður við jörð i
hópnum, og ekki örgrannt um að
brunagöt hafi sézt á fötum, en
meiðsli ekki teljandi, en óp og fyr-
irbænir kvenfólksins voru átakan-
leg, sem ekki var láandi, þær í
sínum beztu flíkum, en enginn
fékk að gjört. Þetta var eins og
náttúrukraftur, en ærsl þessi voru
alls ekki illa meint, og ekkert varð
að svo teljandi væri. Þá var þriðja
mannþröngin, þegar G'ullfossi var
fagnað 16. apríl 1915. Þá var á
milli mála í fjósinu og að sjálf-
sögðu fór ég niður að höfn og var
þar þar til „leystist Eyrarfloti."
Þar var þröng hin mesta og ein
mikilvægasta fagnaðar- og heilla-
stund, sem þjóðin hefur lifað.
Nútímamenn, sem aldrei hafa
ferðazt í lest á dönsku skipi, við
þann aðbúnað og viðmót, sem fólk
varð þar að sætta sig við, skilja
varla þá fagnaðar- og hrifningar-
öldu, sem á flæddi um hugi
manna og þær vonir, sem við þetta
skip voru bundnar. Hygg ég, að
ekkert skip hafi elskað verið eins
á íslandi og hinn fyrri Gullfoss,
og það að verðleibum. Og aldrei
get ég sætt mig við það, að skipið
skyldi vera selt úr landi, eftir
langa og happasæla þjónustu,
hljóta síðan annað nafn og vera
höggvið upp á erlendri grund.
Þetta skip hefði átt að geymast,
eins og Fram Friðþjófs Nansens í
Noregi.
En örlög Guillfoss sýna e.t.v.
betur en flest annað þær breyting-
ar, sem hér hafa orðið, síðan þjóð*
in eignaðist þetta skip.
Bruninn mibli 25. apríl 1915 er
mér að sjálfsögðu minnisstæður.
Ennþá mun það mesti húsalbruni
hér á landi.
Eldurinn kviknaði um óttuleyt-
ið í Hótel Reykjavík, er var gam-
alt og stórt timburhús, að lokinni
brúðkaupsveizlu. Laufássystkinin,
Dóra Þóihallsdóttir og Björn, voru
meðal boðsgesta. Voru þau komin
heim, en ekki hábtuð, er þau sáu
eldinn út um glugga. Biskupinn
kom á nærklæðunum inn til mín
skömmu síðar og sagði mér tíðind-
in. Hjá mér svaf þá Giiðbergur
bróðir minn, er beið skipsferðar
austur á Stöðvarfjörð, en þangað
var hann ráðinn ársmaður til sóra
Guttorms Vigfússonar í Stöð. Vor-
um við ekki lengi á fætur og fór-
um niður í bæ. Var þá Hótel Reykja
vík fallið, en mörg önnur hús log-
uðu.
Talsverður mannfjöldi var þarna
furðu nærri bálinu, en lögreglu-
þjónar þá aðeins tveir.
Minnisstætt er mér tvennt frá
þessum mikla bruna, annað var, er
brunagafl milli tveggja þriggja
hæða timburhúsa, er brunnin voru
frá honum, féll niður í eldhafið.
varð þó ekki slys, þó fólkið væri
allnærri.
Hitt annað, þegar sjódælan úr
björgunairskipinu Geir, sem lá á
höfninni, var komin til hjálpar og
var beint að Ingólfshvoli, en þar
var eldur kominn í efstu hæðina,
braut inn glugga með vatnskraft-
inum og bunan stóð brátt út um
annan glugga og glerið út um
leið. Drap dælan sú eldinn í hús-
inu á nokkrum mínútum og varð
því bjargað, þó fórst eigandinn í
brunanum, mun hafa kafnað í
reyk.
Nú eftir nærri 54 ár, er Reykja-
vík og mannlifið í höfuðstaðnum,
er nú kallast borg, orðið svo ólíkt
því sem þá var, að líkt og um hill-
ingu sé að ræða. Síðan hef ég oft
dvaliö hér langdvölum-, þó átt hafi
heima á öðru landshorni, en alltaf
minnist ég þessara fyrstu kvnna
minna af Reykjavík með ánæsju.
*
42
T t M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ