Tíminn Sunnudagsblað - 25.05.1969, Blaðsíða 4

ión Hjartarson, stud, mag,:
fslenzk söguskoðun
og Jón biskup Arason
Það hieíur verið ríkjandi skoð-
um þeáinra manna íslenzkra, sem
um Jón biskup Arason hafa rit-
að, að hann væri sönn ímynd þess
mannis, sem aðeiU'S ann freisi lands
síms otg er stöðugt að berjast fyr-
ir réttíndum þess. í þessu sam-
bandi er mér efst í hiuigia doktors-
ritigerð Páls E. Ólaso'nar, Jón Ara-
son, og bók Guðbrands Jónssonar,
Heirra Jón Arason, auk þeirra um-
mæila Jóns Sigurðssonar, sem lét
ei'g hafa að segja, að Jón Arason
væri „seiuastá íslendingurinn“.
Þessár menn, og þá einkum tveir
þeir fynmefndu, hefja baráttu Jóns
upp í veldi ættjarðarástar, leggja
gerðár hans út á þann veg, að ies-
andanum finnst undir lokin, að
sjaidian hafi sfceleggri barátta ver-
ið hiáð igeign erlendu konuugsvaldi,
en einmitt af þessum Herra.
Min skoðun er aftux á móti sú,
að Jón Arason bisileup sé fyrst og
fmemst kirkjuvaldsmað'ur, og að
aliar hans gerðir miðist við það
að eiflia vaOd kirkjunnar. í þessu
litla ritkorni ætla ég að reyna að
skýra mín sjónarmdð til þessa
máls. Mun ég víða stikla á stóru
og ví'sa bifl annarra ítarlegri riiba
um effnið.
Hæigt mun vera að ganga út frá
þvi, a@ hann hafi verið einlægur
kaþólskur biiskup. Þáð kemur
rnjög vfða firam, að hann er traust-
uir stuðminigsmaður kirkjunnar og
surnir samningar hans eru gerðir
mjeð þeám fyrirvara, að ailmennt
ktoikrjulþing samþykki þá síðar, sbr.
samlþyikikt kirkjuskipunar Kristj-
áns III.
Jón Arason er maður, sem aidrei
hvibar firá setitu miarkd og efast
ekki um gerðir sínar og stefnumið.
Má og benda á, að honium hefur
veráð rík í hnga sú skoðun ka-
þólskiu kirikjuinnar að vinna að
íírelsun sem flestra barna sinna
mieð iHu eða góðu, því tilgangur-
inn helligi meðaíið. Ekki þarf held-
ur að efast um, að Jón biskup haffi
þefctot tl þeirra áætlana fyrinrenn-
ara sinnia, þeirra ÓOlafs Rögnvailds-
sonar og Gottskálks NikuiMssonar,
að reyna að söisa undiir sig sem
fOestar jarðir, ef ekki allar, á ís-
landá, og verða þá svo voildugir,
að engum tjóaði við þá kappi að
etja, og jafnvel kóngurinn gæti
ekki haft afl til að sækja gull
heim í biskupsigreipaimar. Vegna
fjairlægðar landsins frá heimkynm
um 'konungs voru ítök hans á land-
inu ekkí eins sterk og í hinum
löndum hans tveim. Þessa stað-
reynd gerði konungur sér Ijósa
og reyndi því áð styrkja aðstöðu
sína hérlendis með erlendum hirð-
stjórum.
Vald biskupanna var ótvirætt
miikið, enda sýndi almemningur
þeim meini virðingu en öðrum
embættismönmum, er hér sátu
Mörg hörð defflan setúr svip
sinn á söguma, delia miiM biskupa
og vaildsmianna konungs, lögmanna
og hirðstjóra. Yfirleitt ber kirkju-
valldiið sáigur úr býtum. Kirkju-
valdið er hér í vextá alt frá árinu
1000 og tl aftöku Jóns Arason-
ar, 1550.
Jón Arasom er afirnn upp undir
handarjaðrd miunkianna á Munka-
þverá í Eyjafirðd. Þar hliýtur hann
sína mienntun og er vígður til
prests 1507 af Gottskálki, þáver-
andi Hólabiskupi og er settur í
brauð að Helgastöðum. Hann er
í dálei'knm hjá Gottskálki, sem
geirir veg hiams góðam á þeirra
tíma vísu.
Við diauða Gottstoá'llks biskups
1520 er Jón kosinn tl að haía for-
sjá með staðnum að Hólum Hann
436
T I M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ