Tíminn Sunnudagsblað - 25.05.1969, Blaðsíða 6

í greinileiga ökki um meixia óvild að
ræða þeirra í oniiili árið 1539. Ann-
ars vísa ég tl heimilda, þar serfi
ítarlegri vitoeskju um þessi nuál
er að fá.
Næst sfcal í stutitu máli drepið
á aðdraganda þess miáTs, sem verð-
ur Jóni að falHi.
Það geirðist úti í Þýzkalandi 31.
októbeir árið 1517, að prestur nokk
ur, Lútlier að nafni, rís upp og
mótmælr aflátssöiuinnd og óskeik-
uleilk páfa. Mótmæli þessi komu
•miiMiu róti á bugi maimna um alla
Evirópu. Lúther srjádlfu-r og nánustu
fyigismenm hains, setja á næstu
mánuðum og árum sfkoðam'ir sín-
ar upp í ákveðið kerfi, sam sið-
-an er v-ið h-ainm kemm't. Kirkjuskip-
an sú, sem Lútih-eir og fylgism-enm
hans byggja upp, ©r í grundvallar-
atriðuim óÓiik skoðunum og kenn-
in-g-uim kaþólsku kiirlkjummar. Er
etoki alð -undira, þótt saminur kaþólsk
u-r bdiskup, sem að auki er kirikju
vaiidssimmiáðiuir, getd ekfci fallizt á
þessar nýjm kenmdmigair. Sú ákivörð-
um Lútihems að ákveða, að komung-
ur eða þjóðtoö-fðáinigi á hverjum
stað yirði yfdrmaðutr kirkjumnar,
verðuir afdr-ifarítot fyrír ú-tbreiðs’u
toeninánganma. Það er freist-andi fyr-
ir félitfla toonumiga að reyna að
kom-a á þessari kirkjuislkápan og
n-áigast þanmiig í ein veitfangi stór
am Mu'ta af auðæfum k-irkjumm-ar,
sem víða vor-u al’veg -geysleg. Þetta
varð líltoa -raumin á Norðuirlöndum.
Etoki enu mMar lítour á því, að
þessar nýju trúaríegu stooðami-r
hafi borizt binigað fyrr en að tott-
ugu árum liðrnum, svo nofctoru
næmá. Etkki er þó fyrir það
að sy-nja, að Jóni haifi borizt eim-
h-verijar spurmdr aif hdmum nýja sið.
Ektoi sízt, þar sem Jón var vimur
Frið'rifcs I., seim var Lútlherstrú-
-ar. Soniur Jóns, Sigurður, er árið
1534 eríemidis og í þriðja lagi e-r
þess að -get-a að Jón sænski, sá
sem Jón bistoup fékfc himgað upp
og (hafði mitolar miætar á, er lærð-
ur í Þýztoaliamdi og hefur eflaust
ed'ttlhviað ikymmzt toinum nýja sið þar.
Þalð má því leiða að því getum,
að Jón hafi etok-i verið ineitt óvið-
búinm, þagar ósköpim dundu yfir,
og hamm hafði grunað að hverju
-fór og hiaiflf moktourm tíma til að
umidimbúa átiötoim, eáms og síðar verð-
ur aðeinis drepið á. Árið 1537 geí-
ur Krisitján III. út toirkjustoipam,
'lútfliemstoa, fyrír rítoi siitt. ’þessd stoip-
•arn er samþytokt á Alþingi 1541,
þó aðeims fyrír Stoálllholitsstifti.
Nú hUýtiur Jón að iiafa séð, að
daigtur baráttunmar var upp itoomimm
og ektoi dugði ammað em berjast
unz yfir lyfci. Komiumigur orðinrn
bonum andstæður og Mtherskur
bisfcup seztur í Stoállhollt.
Hé-r vifl óg minma á, að enigimm
efast um tryggð Jóns við kinkju
Símia og edmmdig hitt, að hamm hafði
verið sammfærður um, að hiutverk
kaþólstou kÉirfcjunmar væri h-ið eima
rétta'' og sanma í toeimi hér og
hennar hlubvemki væri emgimm vax-
imm á neinrn hátt. Þess vegna er
eðlileigt að hanm bregðist harðlega
gegn ölu því, sem reyni að skerða
vaflld hans og um leið kaþólstou
kirkjuinmar. Hanm hiefur og séð
það í ben-di simmi, að kimkjam yrði
hvorki fugl mé fisíkur í lútherskum
sáð, miðað við toaþóliskan, emda
varð -sú maunim á.
Öfil þau, sem bisfcupimm hefur því
við að etja, emu bistoupinn í Stoál-
faiolti og toonunigurínm í Dammiörku,
Krdstjám III.
Nú vifl ég aðeirns direpa á merk-
an þátt í baráttu Jórnis Amasonar
bisfcups, em það eru kaupim á p-rent-
verikáimi árið 1534. Með prentve-rk-
imm fær hamm hfengað sæuskam
mamrn, Jóm hiimm sæmstoa, sem áður
vaæ getið.
Eklki þarf að efast um, að með
fcaupmmum á þessu premtve-rki
hyggst hamm tmeysta sig meðal
pmestastóttardminar í iamdimu. Hamm
toefur alfla möguleáltoa til að þekkja
það áróðursgildi, sem fófligið er í
því að hafa yfir premtverki að -ráða
og -geta rásltoað með þa®, hvað sé
prentaö og hvemáig sé pmemtað.
Þau eru ekki miælamlleg áhrifim,
sem af prentverkmu stafa í tíð
Jóns, þar sem sá táxni er ska-mm-
ur, sem hamm hefur yfir því að
ráða. Ég vil bernda á að á þess-
um tíma eru áróðursrit mjög vel!
þefctot úti í ÞýZtoaflandi, þar sem
þau fljúga eims og skæðadrífa um
lamdið þvert og emdilamigt. Um það
hafa mienrn Jóns vel getað vitað.
Barátta komungs og biskups eT
hin síigMa barátta um a-uð og
völd, en ekki um frelsismál þjóð-
ar í eiginfleigum rítíflinfengi þess oirðs
Auðvitað er auðveflt að túlka þessa
siðaSkiptabarátt-u Jóms, sem ein-
hverja freflsisbarátltu, em það er
aflls ekki rótt. Átök milli innfends
og eríiends vaflds á þessum tim.a,
er ekki barátta hóms kúgaða þjóð-
félags mé þegns geign ofurvaldinu.
Jón bistoup aimast afldr-ei við vaidi
komungs hér á lamdá mema það
ekipiti kiiiltoj'uma einhverju. Hamm
notar meiira að segja itoomumig til
að efla Sin eigim vöfld framam af.
Þjóðanni-sstefina og þjóðernis-
toennd er uppvaflcmimgur borgara-
stéttarinnar í Evrópu og á þess-um
tím-a aflls efldtí vel skilgreint hvað
hún f-eiLi í sér.
K-alþólIsfoa kirkjam er aflheims-
stofmum í stjálfu sér og ellur -alls
ekki á þjóðemishreyfingum, þvert
á móti.
Það vaiður því að hatoa alger-
lega þeiinri sfcoðun Pállls E. Ólason-
ar, að Jón bisbu-p Ara-son hafi
bomið feam sem fulbrúi frelsis
fyrir háina íSIenZtou þjóð.
Jón bisfcup hælist um eftir vel
heppnaða Viðeyjarför og þykir
förin góð. Þega-r íuflflltrúi komumigs
hér á lanidi lag-gur undir sig Við-
eyjarkflaustur, þá er harnn fynsl o-g
) fremist að slægja-st eftir útvegs-
jöiðum þeim sem klau-strið átti um
suðmrmes.
Á þessum jörðum sátu íslenZkir
bændur við hefldur þröngam kost o-g
voru skyldir tdl að stunda róðra
fyrir Ikflaustrið, a-uk annara kvaða.
Það er því etoki 'Mtil biltd, sem hverf
ur uindan kirkjunmi við missi fclaust
ursáms. Jón leiggur þvi mitoið kapp
á að rná Viðey á ný, og þeim rétt-
indum sem hemmi fýflgdu.
Það toemur aflls staðar berlega
fraon í baráttu Jóns og toonumigs,
að það eru völdim og auðæfin, sem
eru í brenmipumkti. Hanm hikar
ekki við að leggja út í matok við
komung f-raman af, ef hanm getur
sjálfur grætt á því, þótt landið
græði efcki ne-itt, nem-a síður sé.
Það er ef til vM etoki fráleit hu-g-
mynd, að Jóm h-afi hugsað sjálfum
sór æðstu völd í flaimdiinu, ef vel
tækist til í baráttu hams við kon-
ung, og fultoomma þamndig fyrírætl-
amir fyrjrrenmara simma á Hóla-
Stóld.
Það ber að M'ta á það í þe-ssu
sambandi, að valdajafmvægið í land
inu er úr skorðuim gemgið, meðan
styrjöld þei-rra stendur yfir, og eT
ammars vegar í höndum toonumgs,
em hius ve-gar í hömdum Jóms Ara-
sonar bistoups. Em aifldrei þó n-ema
þessi -síðastniefnd-a tiflgáta væri rétt,
þá er emgimm v-afi á því, að Jóm
bislkup Arason berst fyrst og fremst
af tryggð till sinma kirkjulegu
vaflida.
438
T t M 1 N N — SUNNUDAGSBLAÐ