Tíminn Sunnudagsblað - 29.06.1969, Blaðsíða 18

merminijiu Gritókja og Rónwei-ja, á-
samt auði verzmi larborganna,
stuðlaði að breyttum smefck. List-
m vailS veraldleigri og uon leið
maninlleg.ri. Maðuiriim vairð þuiniga-
miðja emd'Urreisniariinmar. Múg-
hygigija miðaMalbirkjuininair varð arð
víkja. Húin hafði þó getið aif sér
ótal nýjair kenninigair, en þær voru
oftast dæmdiaor vilutirú, og nýjair
hmigsantir voru etaki vel séðair.
Minjar þessa tíma eru fjölskrúð-
ugar: Höggmyndir, málverk, bæk-
ur og byggimgar. Þaiu eru fá, lista-
söfnón í Evrópu, sem ekki geta
státað af gripum frá þessum öld
um.
Margir teOija siðaskiptin merk-
ustu arfleifð endurreisnar. Mér er
þó ómöguilegt að sjá rétflætinigu á
hónmi mikiiu áherzlu, sem lögð hef-
ur verið á þau. Skipt var um höfuð
á kirk,junind, en það var aðaiatrið-
ið. FrjáMyndá minnkaöi. Hið merk
asta við siðaskffiptin var hin póli-
tíska þýðirng. Kirkjan var áfram
notuð sem tæki í stjómarkerfinu.
Einiímg kirkjunniar var þó rofin og
vald hinmar kaþóilsku móðu'tkirkju
brotið á bak aftur að fuítu. Svar
hemnar var ramnsókmarrétturimm á
Ítalíu, sem stuðlaðd mjög að því
að draga miátitinm úr hdmu tiitölu-
lega frjáiisa mienmimgarlífi lamdsimis
og markaði emdalok ítalskrar end-
urreisnar.
Úr þessum nrargbrotna, en frjóa
jarðvagi spraitt lítdT bók: Fuirstinn,
eftir Niccolo Machiavelli, en hún er
eitt margra merkja, sem varða veg-
inn málli miðalda og nútímans. A
mdðöldinnj drógu pólitískir heiim-
spekinigar lærdiómia sína af guð-
fnæðiagum vangavedtum og úr
biblunni. Machiaveiii var saignfræS
inigur og stjórmmáliamaður, mennt-
aður í klassislkum fræðunr. Mac-
hiavieli var af ætt, sem lengi bafðd
þjónað binu tiltölulega iýðræðis-
lega borgrítoi, Flórems. Faðir hanis
sá honum fyrir haldgóðrí mennt-
un, bæði kHassáskri og í sögu ætt-
bongar þeirra. Uppskeran af þess-
uim lærdómi var aðallega rit hans
uim Livius, sem hér toallast Diis-
coursi, og saga Flórensborgar.
Reyndar eru öl riit hans mörtouð
hinni klasisíSku mienninigu, og í
þeim tvinnast saman formfræði og
stjómmá'Iareyiisla Macriavelis.
Lífsstarf hiams var inmam stjórm-
málanma, og þar hafði Flórens
nókkra sérstöðu meðal ítalsfcra
borga. Hún varðveitti sjálfstjóm
borgara, eftdr að ríkin í Ikrinig lutu
furstum eða voldugri nágranna-
borgum. Borgin gat þó efcki, er tffl
lemgdar 'lét, staðið gegn straumnum
og Meddciar náðu þar völdum, en
hiröktust brott, er Frakkar réðust
inn á ítalu 1494. Skömmu síðar
tó'k Marohiavell sæti 1 stjóm hims
emdurreista lýðveldis og átti virkam
þátt í stjómmáMífli borgarinmar.
Hamn átiti Mut a@ því að emdurmióta
herStoipun og var sendur tffl samn-
imgagerða um Ítalíu, tffl Þýzka-
lands og Frakkílamds. Méðail ainnars
átti hann í þjairfci við Cesare Bor-
gia, páfasonánn, sem vegma mis-
sblminigs hefur verið álitinn miestd
þrjótur emduirreismartímiams. Anm-
ar mdsfflciWmgur, og elkki betri, er
sá, aö Machiaveli moti hamm sem
fyrirmynd að fursta sínum. Það
eiima, sem Machiavelli dáði 1 fiari
Cesare, var það, að hamm treysti á
eigin her, en lítt á málalða og
sáiigaði rænimgjabarónum Romag-
na. Að öðru leytd Iktist Cesare
miest því fyrirbrigði, sem hér í
Reykjiavík kafflast gangster. Síð-
ustu ár lýðveld'isinis Flórens var
Machiavelll noktours komar her-
málaráðherra. Hanm reymdi að
koma upp fastaher borgara og
bænda að fyrirmymd Cesarei, og
reyndiist bamm vel í fyrstu. Him
lamgþráða bráð. Písa, féffl í hendur
FTóremsbúum árið 1509. Þrem ár-
um síðar, þeigar hið þrautþjálfaða,
spænska fÓtgöniguli? réðst á Praito,
flýðu m'enn Machiavélliis eins og
fætur toguðu. Mediciættin hófst
aftur tál valda í Flórens í skjóli
spæmsfcra vopna. Stjómmálaferlli
Maehiav-elliis var lokið, og bamn var
refcimm í útlegð.
Pófflitískum álhuga hams var þó
ektoi lokáð, og ritstörf hans snier-
uist mest um stjórnmál og sa-gn-
firæðL Þó fékkst hainn motokuð við
Ijóðagerð og ritaði fáeina ágæta
gaimiamilieilki. Sjálfur mat hann mest
verka simma sögu FDómemistoorgar,
Stiríðsflistina og Discoursi. í þess-
um bófcum áleit baem samiam kom-
inn alfflan fró'ðleik simn og hagnýta
reynslu. Seinini tfcna menn dæma
harnn aftur á nróti nær einvörð-
ungu eftir ItM toók, sem sítorifuð
var í flýti, og hin stærri ritverk
eru miest notuð tffl að öðlast 'gHeggiri
skfflininig á Fuinstamum. Saignfræð-
im'gurinn Machiavellli er efctoi held-
ur á medrnn hátt Maðirnn ágætnm
og hveirfur gersamfliega í slkuggann
af Giucoardini.
Þessi smriáritfláimgur hefur verið
mönmum mffldl hmeykslumairhela,
og vegma harns hefur Maehiavellli
verið áflitdinn ándstyggffliegt fól. Næg
ir iað mimna á, að í emsfcumnælamdi
lömdum er OTd Nick toæði djöfulll-
umm og Niccoló MachiavelM. Þessi
regimmdsskiflmingiur er bæði rumm-
irnn frá kiirkjunnd og Anti Machia-
veHLi, bók sem franisfcur Húgemotti
reit gegn Katrímu atf Medici eftár
Biartffliómeusmesisu — vígin í Frakk-
landi. Amnar miaður og öfflu fcunn-
ari sikrifaði og bófc, er bann kaffl-
aði Arati Machiaveffli Höfumdurinn
var Friðrik prims af Prússlandi —
síðar Friðrik II. og mdkli — Ifc-
legast sanmiasti lærisveinn, sem
Machiaveli hefuir átt. Einniig hafa
þeiir talað hæst um ergi bókarinn-
ar, sem efcki haifia lesiið hana.
Því er efcki að leyna, að ýmisleigt
í bókinmi er trúlega hrollvelkjiamdi
fyrir makráðar sálir. Margir eru
þeirrar náttúru að vfflja sjá Mut-
ina slétta og fefflda, en ekki raum-
verulega. Höfumidurinn teflmr víst,
að menm séu iflMir að upplagi, svik-
ulir, heimiskir og ágjaimir. Fursti,
sem tryggja vil völd sín, skal því
beita ölum ráðum, ifflum sem góð-
um. Hér er Machiavell á_svipaðri'
skoðun og Jesúítar síðar, það er að
seigja tiTgamgurinn helgar m'eðaflið.
Einnig er það ofurlítið firábrind-
andi, að þessi trúi þjónn lýðveld-
isins Flórens skufld rita hand'bó'k
í harðstjórn og tffleinka ættinni,
sem hófst tffl valda í ættborg bams
með erllendum vopnum. Brátt smeri
hann sér þó aftur að því að veg-
sama hið gamla stjómarfaæ Flói>
ems. Þetta hefur ruiglað mernn mjög
í irimiinu.
570
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ