Tíminn Sunnudagsblað - 19.04.1970, Síða 9

ið. Þvi fór víðs fjairri aö a'ðkomu
mennirnir gerðu sér far uim að
iglæða framfarir ameðal þessara
Papúaættbálika. Þeir átfcu ekki ani»
að erindi en leita þess, sem þeir
gátu grætt á. Hefðu þeir fundið
eitthvað, er orðið gat gróðavæn
legt, hefðu þeir ef til vill reynt
að ,,siða“ Papuana eins og kailað
er, svo að þeir gætu að mtnnsta
kosti haft þeirra not. En svo 'fór
oftast, að þau náttúrugæði, sem
reynt var að nýta, -gáfu lítið í aðra
hönd eða jafnvel ekkert. Þess
vegna hurfu gestirnir burt úr Pap
úabyggðunum og hirtu ekki meira
um þær.
En svo gerðust í heiminum mik
il tíðindi, sem d-rógu á eftir sér
dilk á Nýju-Guíneu. Árið 1942 her
tóku Japanir meginhluta eyjarinn
ar. Aðeins nokkuð af suðaustur
ströndinni komst aldrei á þeirra
vaid. Þar vörðust Bandamenn, og
allan síðari hluta stríðsáranna
barst hildarlei'kurinn fram og aft
ur um eyna. Loks urðu Japanir að
gefast upp árið 1945, og allt fór
aftur að færast í sama horf og fyr
ir ófriðinn. Hollendingar héldu
vesturhlutanum, þótt Indónesíu
menn neyddu þá til að láta
af höndum aðrar nýlendur
sjnar þar í grenndinni, og
Ásbralíumenn suðausturhlutan
um. Þeir létu líka Samein
uðu þjóðirnar endurnýja um
boð sér til handa tii þess að
stýra norðauisturhlutanum.
Nú þótti þó ekki jafnsjálfsagt
og áður, að alit væri látið hökta
í því farinu, sem verkast vildi. í
fyrsta slkipti heyrðust um það há
værar raddir, að Hollendingum og
Ástralíumönnum bæri skylda til
þess að greiða því fólki, sem bygg
ir NýjuGuíenu, veg inn í nokkurn
veginn nútímalegt samfélag.
Sameinuðu þjóðirnar feng-u því
loks til leiðar komið, að Astralíu
m-enn efnd-u til þings og kQsninga
á austurh'lutanum árið 1964. Þetta
þing, sem nú er að meirihluta
skipað Papúum og öðrum frum
byggjum lan-dsins, fær þó aðeins
að tjá áströlskum sfcjórnarvöldum
álit si-tt og senda þeim tiiiögur
sínar, og í rauninni er öllu, sem
einhverj-u varðar, ráðið til lyflkta
í Canberra. Þetta hefur þó haft það
í för með sér, að ým-sar umbæfcur
eru í uppsiglingu, bæði í félags
málum og atvmnumáLu-m. Þeim
unglingum, sem njóta skól-aim-ennt
unar, fjölgar til muna, og víða í
þorptuim, sem áður bj-uggu alveg
að sínu, er uú farið -að framieiða
Söluvöru. Áhugi NýjuGuíneubúa
aj-álf-ra á strjómmálum hefur auk-
iat til miikilla muna elns og beít
kom fram í Síðustu kosningum, 4r
ið 1968, er -fl-Okíkur sá, sem mefu
lst Pangú Pa-tí og fcrefet verulegr-
ar heimastjórnar, hreppti fimmt
u-ng þingsætanna. Aðrir flofckar
iáta sér hægt í þeim efnum, og
bera foringjar þeirra einfcum fyrir
sig, að efcfci hafi enn tekizt sú
samstaða ólífcra ættbálka, að iands
menn líti á sig sem samstæða þjóð.
Það er rétt, að enn ber ætt
bálkunum mikið á mffi, en ky-nn
in-g þei-rra á rnilli eyk-st óðfluga
með bættum sa-mgöngum og a-ulkn
u-m samskiptum af ýmsu tagi. Fá
i-r ættbálkar eru nú svo afskiptir,
að þeir blandi ekki eitthvað geði
við annað fólfc, og nýlegt tungu-
mál, þótt hrognamál sé, hefur ver
ið tefcið upp í því skyni að gera
það að sam-eiginlegu -máli. Það hef
ur náð talsverðri útbreiðslu og
stuðla-r áreiðanlega að því að
bræða brotin sarnan, að -mi-nnsta
kosti þegar fram líða stundir.
Þessi tunga er annars sferítið fyrir-
bæri, o-g eiginlega rambjöguð
en-ska, iþætt ýmsum öðrum tung
um, kínversku, Malaja-máli og
Papúamáli, og kom fyrst til sögu
á Nýju-Guíneu um síðustu alda
m-ót, er þan-gað var fl-utt kí-nverskt
verkafólfc.
Það er talið sennilegt, að krafa
u-m heimastjórn m-u-ni innan til
tölulega skam-ms tí-ma fá stuðning
meiribluta landsma-nna, sem nú
eru um tvær milljónir, og þá kem-
u-r til kasta Ástralíumanna • að
verða við þeirri kröfu án allt of
mikillar tregðu.
Þróunin hef-ur oiðið önnur á
vesturhiuta Nýju-Guíneu, þar sem
n-æst ein -milljón m-an-na býr. Holl-
endingar höfðu á prjónunum ein
hverja þróunaráætlun efti-r stríðið,
en áirið 1962 -létu þeir undain fcröf
u-m Indónesíum-anin-a, er ógnuðu
þei-m með her sínum, og fengu yf-
irráðasvæði sitt á eynni í hendur
sigurveguru-num í Djafcarta. Írían
Barat er heiti Indón-esíumanina á
þessum la-ndshiuta, er þeir hafa
síða-n ráðið.
Landsmenn í íríain kom-ust fljótt
að rau-n um, að þeir höfðu f-a-rið úr
öskun-tii í eldinn. Hollendingar
höfðu eklki verið ailt of ástsælir
húsíbæn-dur, en I-ndónesí-uim-enn
urðu það enn síður.
Stjórnnrfar Indónesíu-manna var
h-andahóJsken-adara og spi-lltara en
Hollen-dinga, cg «tkki lei-ð á löngu
áðuæ en Papúar, sem n-okku-rrar
menntunar höfðu notið á valdattma
Hollendin-ga, mynduðu andspyrnu-
hireyfingu og tóku að berjast fyrir
Stofnun eins Papúaríkis á Nýj-u
Guíne-u all-ri.
Stjórnarvöld 1 Djaka-rta höfðu
skuldbundið sig til þess að láta
fríanbúa greiða -atkvæði u-m það,
h-vaða fra-mtíð þeir kysu sér,' áðu-r
en Hollendin-gar létu landshlutann
af höndum við þá. Súka-rnó, sem
þá fór með öl-l völd, tregðaðist við
að -u-ppfylla þetta loforð. Hon-um
va-r steypt af stóli 1967, og eftir
maðu-r hans, Súh-artó, þóttist
þurf-a að auka álit si-tt meða-1 ann
arra þjóða. Meðal þeirra ráða, s&m
hann sá til þe-ss, var að láta ein-
hverja skoðana-könnun fara fra-m á
Írían. En han-n vildi samt efcki eiga
það yfi-r höfði sér, að Íríanbúar
höfnuðu yfirráðu-m Indónesíu
manna. Þess vegna kallaði hann í
fyrra sa-man ráðstef-nu Papúa, sem
gegn-d-u trúnaðarstörfum í þá-gu
Indónesa í írían og fengu la-un frá
þeim, og lét þá lýsa því yfir, að
þeir vildu, að land sitt væri hluti
In-dónesíu til framtíða-r. Raunvaru-
Ieg atkvæða-greiðsla hefur ald-rei
f-arið f ra-m.
Líku-r eru til þess, að miki-U
þorri -fólfcs í íria-n viljji fyrir aila
muni losna unda-n stjór-n Indón-esa.
Þegar árið 1965 gerði verulegur
M-u-ti Arfa-k-ikynþáttarins í vestu-stu
héruðunum í Íría-n uppreisn. Indó-
nesu-m veittist rnjög erfitt að kveða
þessa uppreisn niðu-r, og það var
ekki fyrr en í árslok 1968, að upp
reisnarforingin-n, Lodewijk Máhda-
tj-an, sem áðu-r var höfuðsmaður í
her Hollendin-ga í Indónesíu, gaíst
loks upp.
Þegar kunnu-gt va-rð í fyrra, að
I-ndónesa-r ætluðu með öl-lu að
h-um-ma f-ram a-f sér þjóðara-fckvæða
g-reiðslu á Írían’, hóf-st uppreisn á
ný á tvei-m stöðum — á eyuni Bí
ak ú'ti fyrir -norðurströn-d íríans og
á miðhálendinu. Þa-r var ta-lið, að
uppr'eisna-rmennirnir hefðu þrjá-
tíu þúsund manna liði á að skipa.
Þessi her náði ii -sitt vald einu-m
helzta bænu-m í fjal-laby-ggðunum,
og In-dónesiar g-;rðu næði loftárás
ir á haun og' öendu á vettva-ng
veruieg iið ifaliih'lí'farhermanna.
Örðugt er um það að dæma,
hvort þessair wþpreisnir eru tilvilj-
P?amhald á 310. síð-u.
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
297