Tíminn Sunnudagsblað - 25.07.1971, Blaðsíða 21

Sviptingar aldanna
Framhald af siSu 666.
á seyði var. Með þessum hætti
náðu Rússar varanlegri fótfestu á
þessum slóðum vorið 1551. Litlu
síðar var Kazan tekin herskildi og
innlimuð í veldi Rússakeisara.
Löngu seinna voru örlagaríkar
orrustur háðar á þessum slóðum.
Það var í bolsévíkkahyltingunni.
Hvítliðar höfðu náð á vald sitt hin-
um miklu kornræktarhéruðum við
Volgu, sem og vegum til iðnaðar-
héraða við Úralfjöll og mikilvægri
járnbraut á milli Pétursborgar og
Moskvu. í ofanálag á annað hafði
verulegur hluti alls gullforða
landsins fallið þeim í hendur, því
að hann hafði verið fluttur til Kaz-
an árið 1916 til varðveizlu í öflug-
um hvelfingum bankans þar. Bolsé
víkkar áttu í vök að verjast á ekki
mjög stóru landsvæði á Mið-Rúss
landi. Eigi að síður voru tvær her-
sveitir sendar til Kazan og þeim
til stuðnings brutust grunnskreið
skip úr baltneska flotanum úm
hálfófæra skipaskurði til efri
hluta Volgu. Þetta kom hvítbðum
á óvænt. Þeir gáfu upp vörn í
gamla virkinu, sem reist hafði ver
ið endur fyrir löngu til þess að
kveða Tatara í kútinn, og í sept-
embermánuði 1918 var Kazan tek-
in herskildi í snörpu áhiaupi, sem
gert var samtímis af skipum á
Volgu og af landi.
Þrjár miklar borgir á þessum
slóðum bera nú nafn hinna fræg-
ustu bolsévíkka: Gorký, Kúbýsév
og Úljanovsk, sem kennd er við
sjálfan Lenín. Úljanov var hið
raunverulega ættarnafn hans.
Faðir Leníns, Uja Úljanov,
kenndi eðlisfræði og stærðfræði í
Nizhný Novgorod, sem nú heitir
Gorký, og enn er hús það, sem
hann keypti árið 1878, til sýnis al-
menningi. Það eru heldur órífleg
húsakynni og þó snyrtileg, og hið
eina, sem til munaðar verður tal-
ið, er geysistórt píanó. Út úr þessu
húsi hélt Lenín morgun hvern
með skólatösku sína, og í skólan-
um naut hann kennslu manns,
sem hét Fjodor Kerenský. Einn
sona hans var leikfélagi Leníns og
hét Alexander Kerenský, seinna
forsætisráðherra bráðabirgða-
stjórnar þeirrar, sem Lenín og fé-
lagar hans steyptu af stóli.
Árið 1887 varð þessari fjöl-
skyldu mikil þolraun. í ársbyrjun
dó Ilja Úljanov, og um vorið var
elzti sonurinn, Alexander Úljanov,
hengdur í Pétursborg, þar sem
hann stundaði nám í náttúruvísind
um. Honum var gefið að sök þátt-
taka samsæri, er stefndi að því
að ráða Alexander keisara III af
dögum. Lenin var um þetta leyti
að hefja laganám í háskólanum í
Kazan. í desembermánuði tók
hann þátt í að skipuleggja mót-
mæli gegn ótilhlýðilegri meðferð,
sem háskólanemar í Moskvu sættu,
en var þá sjálfur handtekinn og
gerður rækur úr skóla og síðan
dæmdur í útlegð og settur undir
eftirlit leynilögreglunnar. Þá var
hann seytján ára. Tveim árum síðar
lauk hann þó prófi í Pétursborg
og þrjátíu árum síðar kom hann
heim úr útlegð til þess að gerast
æðsti stjórnandi landsins og koma
þar á nýju þjóðfélagskerfi.
í Saratov, einni hinna minni
borga við Volgu, hlaut Júrí Gaga-
rín menntun sína og þjálfun, og
þar er enn til sýnis flugvél sú, er
notuð var, þegar honum var kennt
flug. Þarna í nágrenninu lentu
þeir báðir, er þeir komu úr geim-
flugi sínu, Gagarín og Títov.
En á bökkum Volgu hafa fleiri
alizt upp en Lenín og Gagarín.
Þarna er einnig heimkynni frægra
söngvara — niðja þeirra manna,
sem forðum drógu ferjur hlaðnar
korni eða járni á sjálfum sér gegn
hægum straumi fljótsins. Líf báts-
mannanna á Volgu var sannkallað-
ur þrældómur í fyllstu merkingu
þess orðs, kynslóð eftir kynslóð.
Að lokum hafði aðallinn safnað að
höfði sér þeim glóðum elds, er
urðu að óstöðvandi báli. Flest er
nú breytt nema söngröddin, sem
erfist jafnt við alræði öreiganna
sem stjórnarháttur keisaraveldis-
ins forðum.
Frægust allra borga við Volgu
er Stalíngrad. Snemma á árum varð
hún ein þeirra borga, sem nefna
mátti vonarstjörnu Sovétríkjanna.
Þar voru reistar dráttarvélaverk-
smiðjurnar miklu, sem áttu að ger-
breyta landbúnaðinum'. Hversu
mikilvægar þær voru taldar, má
ráða af því, að á sextánda flckks-
þingi kommúnista í Moskvu vorið
1930, var dráttarvél ekið inn á
sviðið í Bolshoi-leikhúsinu — til
vitnisburðar um það, af framleiðsl-
an væri hafin. Svo mikill varð
fögnuðurinn, að sumir hinna harð-
svírustu byltingarmanna, sem bar-
izt höfðu árum saman í heims-
styrjöldinni fyrri og síðan í borara
styrjöldinni og margt séð og reynt,
er tók á taugarnar, tárfelldu, þeg-
ar dráttarvélin birtist. Dráttarvél-
arnar frá Stalingrað ollu' líka
þáttaskilum, og seinna urðu verk-
smiðjurnar þar landinu til bjarg-
ar, því að þaðan komu lengi fram-
an af skriðdrekarnir, sem notaðir
voru í heimsstyrjöldinni síðari.
Þá urðu þeir atburðir, að Stalín-
grað komst á hvers manns varir.
í ágústmánuði 1942 komust her-
sveitir Þjóðverja að Voígu norð-
vestan við Stalíngrað. Með töku
borgarinnar hefðu þeir náð valdi
á sjálfri lífæð Sovétríkjanna, fljót-
inu mikla. En veiðin var sýnd, en
ekki gefin. í hundrað tuttugu og
fimm daga rigndi sprengjum lát-
laust yfir Stalíngrað, og var hvergi
varizt af jafn furðulegri seiglu
nema í Leníngrað, sem stóðst allt
til enda eitt miskunnarlausasta
umsátur veraldarsögunnar Öll
borgin var skotin í rúst, og þegar
Þjóðverjar komust inn í borgina,
var barizt af dæmalausri heift um
hvert fet. Veröldin öll bjóst við,
að Stalíngrað félli þá og þegar En
í nóvembermánuði hóf sovét1 m
gagnsókn, og fjórum dögum >ar
hafði hann umkringt meira en
þrjú hundruð þúsund manna lið
Þjóðverja, svo að það átti ekki
annars úrkostar en gefast upp.
Með þeim sigri var sköpum skipt
í heimsstyrjöldinni. Hjólið hafði
snúizt við.
í safnhúsi borgarinnar eru nú
varðveittar minningargjafir frá
þrjátíu og fimm þjóðlöndum. Með-
al þeirra er sverð frá Georg Breta-
konungi, skjöldur frá Etíópíukeis-
ara, skrautritað ávarp frá Roose-
velt Bandaríkjaforseta, myndir af
Lenín og Marx ofnar í Kínasílki
frá Sjú Enlæ. Þar er og fáni frá
norskum konum og á hann letrað:
„Sigurinn við Stalíngrað tendraði
von og vakti aðdáun í milljónum
hjartna“.
Margir þeirra, sem komu til
Stalíngrað eftir ófriðinn, gátu ekki
Iátið sér til hugar koma, að borg-
in yrði reist á ný, svo óskapleg
var tortímiri gin. Bandarískir ferða-
T 1 M 1 N N _ SUNNDDAGSBLAÐ
669