Morgunblaðið - 24.04.2004, Side 36

UMRÆÐAN
36 LAUGARDAGUR 24. APRÍL 2004 MORGUNBLAÐIÐ
R
ólegt var yfir miðbæ
Reykjavíkur um
helgina.“ Þannig
metur lögreglan í
Reykjavík ástandið í
bænum um páskahelgina, en hún
birtir í hverri viku á heimasíðu
lögreglunnar yfirlit um helstu
verkefni sín um liðna helgi. Síðan
segir í yfirliti
lögreglunnar.
„Tilkynnt var
um 15 líkams-
árásarmál,
fjörutíu þjófn-
aði og 41 sinni
um minniháttar eignaspjöll.“
Þá höfum við það. Fimmtán lík-
amsárásir um eina helgi flokkast
undir „rólega helgi“. Sú spurning
vaknar eðlilega, hvernig er erfið
helgi í Reykjavík?
Við skulum áður en lengra er
haldið skoða aðeins betur frásögn
lögreglu af þessari rólegu helgi.
„Þá var kona bitin til blóðs af
annarri konu við skemmtistað í
miðbænum. Konan sem bitin var
ætlaði að hjálpa hinni þar sem
hún var að rífast við kærasta sinn.
Nokkru síðar var konu ekið á
slysadeild frá öðrum skemmtistað
í miðbænum en þar hafði kona
bitið hana í fingur og barið með
flösku í höfuðið. Seinni hluta næt-
ur var þriðja konan flutt frá
skemmtistað í miðbænum á slysa-
deild með skurð á höfði. Hún hafði
verið lamin í höfuðið með flösku
en ekki er vitað hver það gerði.
Undir morgun var maður fluttur
frá skemmtistað í miðbænum á
slysadeild með sár á höfði. Áverka
hlaut hann þegar maður sparkaði
ítrekað í höfuð hans. Nokkru síð-
ar var annar maður fluttur á
slysadeild frá skemmtistað í mið-
bænum en hann hafði verið sleg-
inn í höfuðið með flösku. Þá veitt-
ust tveir menn að einum fyrir
utan skemmtistað í miðbænum
slógu hann niður og spörkuðu í
höfuð hans. Starfsmenn skemmti-
staðarins komu manninum í hús
en árásarmennirnir flúðu af vett-
vangi. Hinn slasaði var fluttur á
slysadeild til aðhlynningar,“ segir
í dagbók lögreglunnar.
Þessi lýsing á daglegum verk-
efnum lögreglunnar vekur upp þá
spurningu hvers konar samfélagi
við lifum í. Finnst engum neitt að
því að fólk þurfi að sæta því að
það sé lamið í hausinn með flösku
og sparkað sé í höfuð þess? Er
þetta ástand sem við eigum bara
að sætta okkur við?
Það geta verið ýmsar ástæður
fyrir ofbeldisverkum, en örugg-
lega er langstærsta orsökin
áfengisneysla og önnur vímu-
efnaneysla. Eftirsókn fólks í að
skemmta sér hefur þessar öm-
urlegu afleiðingar að um hverja
helgi liggja tugir manna lík-
amlega sárir eftir ofbeldisverk.
Kostnaður heilbrigðiskerfisins og
samfélagsins alls við þetta
skemmtanahald hlýtur að vera
talsvert mikill. Að ekki sé minnst
á þjáningar sem fólk þarf að líða
fyrir þetta.
En hvað er til ráða? Því er
sannarlega vandsvarað. Vissulega
er hægt að gera kröfu til rík-
isvaldsins um úrbætur, en
ábyrgðin af ofbeldinu verður samt
aldrei tekin frá einstaklingunum
sem það fremja. Það verður að
gera þá kröfu til fólks að það geti
umgengist annað fólk án þess að
berja það. Þeir sem fremja of-
beldisverk eiga augljóslega við
vandamál að stríða sem viðkom-
andi verður að horfast í augu við
og taka á, t.d. með því að hætta að
neyta áfengis.
Hið háa Alþingi samþykkti fyr-
ir nokkrum árum áfengisstefnu
sem kveður á um að neysla áfeng-
is verði ekki meiri en 5 lítrar af
hreinum vínanda á íbúa eldri en
15 ára árið 2010. Áfengisneyslan
nam 5,56 lítrum árið 1998 og 6,53
lítrum árið 2002. Augljóst er að
drykkjan er að aukast og ólíklegt
að fyrrnefnt markmið náist.
Nú kynni einhver að álykta sem
svo að alþingismenn hljóti að
velta fyrir sér leiðum til að ná
settu markmiði um minni áfeng-
isneyslu, en svo er ekki að sjá.
Þvert á móti liggja fyrir þinginu
frumvörp um að lækka áfeng-
iskaupaaldurinn og um lækkun
áfengisgjalds sem mun leiða til
lækkunar á verði áfengis. Ekki
skal dregið úr því að hægt er að
færa ýmis rök fyrir því að auka
eigi frjálsræði í viðskiptum með
áfengi, lækka verðið og gera fleir-
um kost á að neyta víns. En al-
þingismenn hljóta einnig að þurfa
að vega og meta rök þeirra sem
benda á þann samfélagslega
skaða sem hlýst af aukinni áfeng-
isdrykkju. Hollt er í því sambandi
að kynnast þeim veruleika sem
lögreglan og starfsfólk slysadeild-
ar Landspítalans horfist í augu
við dag hvern.
Lesendum Morgunblaðsins
gafst kostur á að kynnast einni
hlið áfengisneyslunnar um síð-
ustu helgi þegar fjallað var um
hlutskipti þess fólks sem er hús-
næðislaust á höfuðborgarsvæð-
inu, en rúmlega 100 manns eru í
þeirri stöðu í dag. Umfjöllunin
lýsir ekki aðeins ömurlegum að-
stæðum fólks heldur einnig end-
urteknu skipbroti manna sem
virðast ekki ráða við aðstæður
sínar þrátt fyrir að þeim sé aftur
og aftur boðin hjálp. Vonin um
innihaldsríkt líf er orðin veik í
huga þessa fólks. Kraftaverkin
gerast þó enn.
Megi þessi helgi verða „róleg“ í
Reykjavík og sem flestir komist
heilir heim. Vonandi þurfa ekki
mjög margir að liggja heima sárir
á mánudaginn eftir skemmt-
anahald helgarinnar.
„Rólegt
í miðbæn-
um“
„Undir morgun var maður fluttur frá
skemmtistað í miðbænum á slysadeild
með sár á höfði. Áverka hlaut hann þeg-
ar maður sparkaði ítrekað í höfuð hans.
Nokkru síðar var annar maður fluttur
á slysadeild frá skemmtistað í mið-
bænum en hann hafði verið sleginn í
höfuðið með flösku.“
VIÐHORF
Eftir Egil
Ólafsson
egol@mbl.is
ÞÁTTTAKA íslenskra vísinda-
manna í alþjóðlegu samstarfi á sviði
hug- og félagsvísinda hefur aukist til
muna undanfarin ár og stór hluti
þeirra samfélagsrannsókna sem nú
eru stundaðar á Íslandi er á ein-
hvern hátt unninn í samstarfi við er-
lenda fræðimenn. Skýringuna á
þessari þróun má að
einhverju leyti finna í
hnattvæðingu vís-
indanna sem orðið hef-
ur alls staðar í heimi
fræðanna hvar sem er
á jarðarkringlunni.
Fyrir okkur Íslendinga
hefur Evrópuvæðingin
haft afgerandi áhrif en
stór hluti þeirra fjöl-
þjóðlegu rannsókna
sem stundaðar eru hér
á landi er unninn með
stuðningi Evrópusam-
bandsins.
Það var með aðild-
inni að Evrópska efnahagssvæðinu
fyrir áratug að við Íslendingar feng-
um aðgang að styrktaráætlunum
Evrópusambandsins á sviði rann-
sókna-, mennta- og menningarmála.
Stuðningur við samfélagsvísindi í
Evrópu hefur síðan aukist jafnt og
þétt en það var ekki fyrr en með
gildistöku 6. rannsóknaráætlunar
ESB, sem hóf göngu sína um áramót
2003 og gildir fram að áramótum
2007, að hug- og félagsvísindi voru
gerð að sérstöku forgangssviði.
Samfélagsáætlun ESB felur í sér
mun fleiri sóknarfæri en áður og
ætti að geta virkað sem víta-
mínsprauta fyrir íslenska vís-
indamenn.
Brýnt að nýta tækifærin
Íslenskt rannsóknarsamfélag er lítið
og fjármagn takmarkað. Því er afar
brýnt að okkur takist að nýta sem
allra best þá möguleika sem okkur
bjóðast í alþjóðlegu samstarfi. Þetta
á ekki síst við um hug- og fé-
lagsvísindi en margir hafa kvartað
undan að þau hafi hingað til staðið
nokkuð höllum fæti í styrkjakerfinu,
bæði hér innanlands og einnig á al-
þjóðavettvangi. Af
þessu tilefni standa
Rannís, Háskóli Ís-
lands og Rann-
sóknastofnun Háskól-
ans á Akureyri fyrir
ráðstefnu um hlutskipti
hug- og samfélagsvís-
inda í vísindaumhverfi
sem verður sífellt al-
þjóðlegra og kallar í
auknum mæli á sam-
starf vísindamanna frá
mörgum löndum. Ráð-
stefnan fer fram 27.
apríl í Hátíðarsal Há-
skóla Íslands. Dagskrá
hefst klukkan 13:00 og henni lýkur
klukkan 17:00.
Á ráðstefnunni mun dr. Peter
Fisch, sem heldur utan um sam-
félagsvísindahlutann í fram-
kvæmdastjórn ESB, kynna mögu-
leika hug- og samfélagsvísinda í
sjóðakerfi Evrópusambandsins. Þá
mun Vilhjálmur Árnason, prófessor í
heimspeki við Háskóla Íslands,
kynna rannsóknarverkefni Sið-
fræðistofnunar sem styrkt er af
rannsóknaráætlun ESB og Lilja
Mósesdóttir, prófessor í hagfræði
við Viðskiptaháskólann á Bifröst,
kynnir verkefni sem einnig er styrkt
af rannsóknaráætlun ESB. Guðrún
Nordal, dósent í miðaldabók-
menntum við Háskóla Íslands,
kynnir samstarfsverkefni styrkt af
Norrænu samstarfsnefndinni í hug-
vísindum. Í síðari hluta ráðstefn-
unnar ræða í pallborði Ólafur Þ.
Harðarson, deildarforseti fé-
lagsvísindadeildar HÍ, Ágúst Ein-
arsson deildarforseti viðskipta- og
hagfræðideildar HÍ, Mikael M.
Karlsson, deildarforseti fé-
lagsvísinda- og lagadeildar Háskól-
ans á Akureyri, og Ragnhildur
Helgadóttir, lektor við lagadeild Há-
skólans í Reykjavík, um stöðu ís-
lenskra samfélagsvísinda í al-
þjóðlegu umhverfi.
Eftir miklu að slægjast
Eftir miklum fjármunum er að
slægjast fyrir íslenska vísindamenn
en Samfélagsáætlunin hefur úr að
spila 20 milljörðum króna sem út-
hlutað verður til vísindamanna á
sviði félagsvísinda, hagvísinda og
hugvísinda á ofangreindu tímabili.
Samstarfsáætlanir ESB hafa þeg-
ar stóraukið veltu í rannsóknum og
þróun á Íslandi og ýtt mjög undir
samskipti á milli fyrirtækja og stofn-
ana á Íslandi og í öðrum Evrópu-
löndum. Í fimmtu rannsóknaáætl-
uninni sem lauk í lok árs 2002 tóku
Íslendingar þátt í rúmlega 100 verk-
efnum og fengu í sinn hlut tæplega
tvo milljarða króna í styrki.
Eigum við alþjóðlegt erindi?
Eiríkur Bergmann Einarsson
skrifar um alþjóðlegt samstarf ’SamstarfsáætlanirESB hafa þegar stór-
aukið veltu í rann-
sóknum og þróun á Ís-
landi…‘
Eiríkur Bergmann
Einarsson
Höfundur er verkefnisstjóri Evrópu-
mála hjá Rannsóknaþjónustu HÍ.
Alþjóðahugverkastofnunin
(WIPO) hefur valið 26. apríl ár hvert
sem dag hugverkaréttinda á heims-
vísu (World Intellectual Property
Day). Stofnunin beinir þeim til-
mælum til aðildarríkjanna að nota
þann dag til að kynna almenningi
mikilvægi og möguleika hug-
verkaréttinda. Í ár
tengist þema dagsins
því þarfa markmiði að
ýta undir sköp-
unarmátt og sköp-
unargleði fólks, og til að
minna okkur á að hug-
verkaréttindi geti nýst
sem hvati til nýsköp-
unar bæði í atvinnulífi
og á sviði menningar og
lista. – Eftirfarandi lín-
ur eru settar á blað til
að vekja athygli á því að
hugverkaréttindi í at-
vinnulífi eru ekki eins
fjarlæg og framandi og
margur hyggur; andlag þeirra er víða
innan seilingar í okkar daglega lífi.
Hugverkaréttindi —
hvað merkir það hugtak?
Um er að ræða samheiti fyrir margs
konar einkaréttindi, þ. á m. vöru-
merki, einkaleyfi og hönnun. Það sem
felst í hugtakinu er þó ekki eins flókið
og kannski virðist við fyrstu sýn.
Tökum lítið dæmi úr íslensku um-
hverfi: Gefum okkur það að fiskverk-
andi hafi búið til sérkennilegt vöru-
merki (orð eða mynd eða orð +
mynd) sem hann langar að nota til að
auðkenna harðfisk sem hann fram-
leiðir. Vörumerkið er sumsé hans
eigin hugsmíð. Hann hefur með öðr-
um orðum skapað tiltekið hugverk.
Fái hann vörumerkið skráð hjá
Einkaleyfastofunni (eftir að hafa lagt
inn umsókn um skráningu) er hann
kominn með einkarétt á merkinu á
þessu afmarkaða sviði viðskipta. Al-
gengast er að nota hugtakið vöru-
merkjaréttur um einkarétt á vöru-
merki. – Vernd uppfinninga,
einkaleyfisvernd, hefur sama tilgang,
þ.e. að vernda þann sem hugverkið
skapar gegn því að aðrir geti hagnýtt
sér það án heimildar. En að fá einka-
leyfi á tæknilegri uppfinningu er þó
tímafrekara og kostnaðarsamara en
þegar vörumerki eða hönnun á í hlut.
– Hönnunarvernd kall-
ast það þegar sótt er
um vernd á sérstæðri
hönnun á útliti hlutar.
Hluti af
daglega lífinu
Það er veruleiki að hug-
verkaréttindi grípa alls
staðar inn í daglegt líf
okkar. Við höfum t.d.
daglega fyrir augunum
tákn eða hluti þar sem
vörumerki, einkaleyfi
eða hönnunarvernd
koma við sögu. Vörur
sem við kaupum í versl-
unum á degi hverjum eru flestar auð-
kenndar með vernduðum vörumerkj-
um. Á skiltum bensínstöðvanna blasa
við heimsþekkt vörumerki, og sama á
við um tölvur, prentara eða mynda-
vélar okkar, svo dæmi séu tekin. –
Áhöld eða tæki sem við notum dag-
lega geta ýmist sem heild eða að
hluta til verið vernduð með einka-
leyfi.
Í bílnum okkar, sjónvarpstækjum,
tölvum, prenturum og geislaspilurum
er líka fjöldi einstakra hluta sem
njóta einkaleyfisverndar. Jafnvel
dósaupptakari í eldhússkúffunni, sem
í fljótu bragði virðist ekki flókið tæki,
gæti verið háður einkaleyfisvernd.
Og útlit hans gæti líka verið verndað
sem frumleg eða sérstæð hönnun. Þá
er líka hugsanlegt að borðbúnaður
okkar, bollar, diskar, hnífar, o.fl. njóti
hönnunarverndar.
Möguleikar á vernd
Hér á landi er það Einkaleyfastofan
sem annast meðferð fyrrgreindra
hugverkaréttinda. Stofnunin hefur á
síðustu árum breyst frá því að vera
fyrst og fremst að hjálpa við-
skiptavinum sínun að ná hug-
verkavernd hér á landi og yfir í það
að geta líka boðið fram þjónustu
vegna hugverkaverndar í öðrum ríkj-
um. Þessi breyting var orðin knýj-
andi m.a. vegna vaxandi viðskipta ís-
lenskra aðila við þjóðir nær og fjær.
Því má segja að stofnunin sé nú orðin
hlekkur í alþjóðlegu kerfi hug-
verkaverndar. – Þetta hefur gerst
með aðild Íslands að alþjóðlegum
hugverkaréttarsamningum á sviði
vörumerkja, einkaleyfa og hönnunar.
– Alltof langt mál yrði að gera hér
grein fyrir þessum samningum
hverjum fyrir sig. En í grófum drátt-
um má segja að innlagning einnar
umsóknar hér á landi, hvort sem um
er að ræða vörumerki, einkaleyfi eða
hönnun, geti, ef umsækandinn óskar
þess, tekið gildi í öllum ríkjum sem
eiga aðild að viðeigandi hug-
verkaréttarsamningi. – Móðurskipið í
þessari alþjóðlegu þróun er Alþjóða-
hugverkastofnunin í Genf (World
Intellectual Property Organization,
WIPO) sem 180 ríki eiga nú aðild að.
Þessir alþjóðlegu samningar fela það
í sér að öll skilyrði til viðkomandi
hugverkaverndar, þar með talið lög
og reglur, verða í aðalatriðum að vera
hin sömu í öllum aðildarríkjunum.
Hugverk eru nær
ykkur en við höldum
Gunnar Guttormsson skrifar
í tilefni alþjóðadags hug-
verkaréttinda ’Hér á landi er þaðEinkaleyfastofan sem
annast meðferð fyrr-
greindra hugverkarétt-
inda. ‘
Gunnar
Guttormsson
Höfundur er vélfræðingur og fyrrv.
forstjóri Einkaleyfastofu.