Morgunblaðið - 28.06.2004, Qupperneq 10

FORSETAKOSNINGAR
10 MÁNUDAGUR 28. JÚNÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Ó
lafur Ragnar Grímsson, forseti Ís-
lands, segist mjög þakklátur fyrir
það afgerandi traust sem þjóðin
veitti honum í kosningunum. „Ég
er í senn auðmjúkur og hrærður
að fá svo afgerandi umboð, sérstaklega í ljósi
þess að þetta kemur í kjölfar einhverrar erf-
iðustu ákvörðunar sem forseti Íslands hefur
nokkru sinni tekið. Ég met það mjög mikils að
þjóðin skuli hafa gefið mér þennan styrk að
veita mér 85% stuðning af atkvæðum í landinu
eins og þau hafa jafnan verið mæld.“ Kveðst
hann aðspurður vísa til þess að í kosningum á
Íslandi hafi ávallt verið miðað við gild atkvæði.
Það sé alveg nýtt að miða við eitthvað annað.
„Ef tekið er mið af öllum þeim sem gengu á
kjörstað, eru það um það bil tveir þriðju, sem
veita mér stuðning af öllum þeim hópi. Það er
mikil traustsyfirlýsing. Mér þykir líka sér-
staklega vænt um hve mikið fylgi var í lands-
byggðarkjördæmunum. Mér hlýnar um
hjartarætur að vita af þessum trausta stuðn-
ingi fólksins í hinum dreifðari byggðum lands-
ins.“
Ólafur segir að auðvitað sé það ljóst að stór
hópur manna hafi kosið að skila auðu og að það
setji ákveðinn svip á kosningarnar. „Ég tel að
það eigi sér ákveðnar skýringar,“ segir hann,
„sem byggjast fyrst og fremst á þeirri ákvörð-
un sem ég tók varðandi málskotsréttinn. Ég
gerði mér skýra grein fyrir því að sú ákvörðun
yrði umdeild og það yrðu margir á móti henni;
stjórnvöld, forystumenn ríkisstjórnar, áhrifa-
ríkir fjölmiðlar eins og Morgunblaðið og aðrir.
Ég taldi hins vegar nauðsynlegt bæði málsins
vegna og samvisku minnar vegna að taka þá
ákvörðun þótt ég vissi að það myndi kosta mig
eitthvað töluvert í vinsældum og stuðningi. En
forseti getur ekki látið það ráða gjörðum sín-
um.“
Sérkennileg fyrirsögn
Ólafur segir að öflugir og sterkir aðilar í
þjóðfélaginu hafi barist einarðlega fyrir því að
fólk færi á kjörstað og skilaði auðu. „Morg-
unblaðið átti stóran hlut í því á kjördag með
því að birta þessa skemmtilegu en um leið sér-
kennilegu fyrirsögn – fimm dálka, tveggja
hæða á forsíðu – sem yfirleitt er fyrirsagnastíll
sem eingöngu er tengdur heimsviðburðum. Sá
heimsviðburður sem þar var verið að segja frá,
var að það yrði greint frá auðum seðlum jafn-
óðum og talið var.“
Ólafur segir það alveg ljóst að í þessu fólust
skýr skilaboð. Hann segir ennfremur að þegar
á það sé litið hve öflugir aðilar hafi beitt sér
gegn kjöri sínu, þar á meðal Morgunblaðið,
sem hafi beitt sér sem áróðursmálgagn í þágu
þess málstaðar, hafi sú herför skilað tiltölulega
lítilli uppskeru. „Þegar ég met þessi úrslit, í
ljósi þeirra væntinga sem ég hafði sjálfur, tel
ég að ég hafi hlotið í þessum kosningum meiri
stuðning en ég átti von á.“
Inntur eftir því hvort það sé ekki frétta-
punktur að formaður yfirkjörstjórnar í
Reykjavík lýsi því yfir að auð atkvæði verði
birt sérstaklega segir Ólafur. „Mér finnst það
vissulega vera fréttapunktur og alveg sjálfsagt
að segja frá í frétt og jafnvel hafa hana á for-
síðu. En að hafa hana á tveimur hæðum, fimm
dálka, er fyrirsagnaráhersla sem Morg-
unblaðið hefur notað eingöngu fyrir heims-
viðburði eða risaatburði hér innanlands. Í
þeirri áherslu birtust auðvitað skilaboð blaðs-
ins til lesenda sinna um að skila auðu. Ég er
ekki einn um að skilja það. Menn eru læsir í
þessu landi og menn skilja fyrr en skellur í
tönnum.“
Ólafur kveðst aðspurður ekki vera að gagn-
rýna Morgunblaðið. „Ég er ekki að gagnrýna
Morgunblaðið. Ég er bara að lýsa stað-
reyndum. Ég er að lýsa því að í þessu máli og
gagnvart forsetanum breyttist Morgunblaðið
því miður í gamaldags áróðursblað – skrifað í
þeim stíl sem við þekkjum í gömlu flokksmáls-
gögnunum hér í gamla daga.“ Segir hann þetta
spor afturábak. „Hins vegar er Morgunblaðinu
og ritstjóra þess algjörlega frjálst að velja
þessa leið,“ segir hann. „Það er alveg frjálst
val.“ Segir hann þetta þó miður fyrir Morg-
unblaðið og fjölmiðlun í landinu. „Það er alveg
hægt að halda sínum skoðunum til haga í leið-
urum, í Reykjavíkurbréfi og annars staðar. En
þessi þröskuldur sem gengið var yfir í frétta-
flutningnum, sérstaklega á kjördag, og ekki
bara á forsíðunni, heldur líka í öðrum fréttum,
það var spor afturábak að mínum dómi.“
Dylgjur um fjármálatengsl
Inntur eftir því hvaða aðrar fréttir hann sé
að vísa til segir Ólafur. „Það var annars vegar
þessi forsíðufrétt og hins vegar það hvað sett
var í fyrirsagnir í frásögn blaðsins af umræðu-
þáttunum í sjónvarpinu og hvaða skilaboð voru
þar sett í fréttir frá mótframbjóðendum mín-
um, án þess að nokkur skilaboð kæmu frá mér.
Það voru dylgjur þeirra um það að ég væri
háður Norðurljósum og að ég væri háður
stjórnmálaöflum. Morgunblaðið taldi rétt að
setja þær dylgjur í fyrirsagnir.“
Ólafur segir aðspurður að dylgjurnar hafi
verið um annarleg fjármálatengsl „og að ég
hafi notið annarlegs fjármálastuðnings og ann-
að í þeim dúr sem eru náttúrulega fullkomnar
dylgjur og nánast rógur,“ segir hann. „Það er
alveg ljóst að Sigurður G. Guðjónsson hefur
ásamt hundruðum og þúsundum annarra Ís-
lendinga verið stuðningsmaður minn og var
fulltrúi minn þegar hann var lögmaður löngu
áður en hann tók við þessu starfi á vettvangi
Norðurljósa. En að láta liggja að því að það sé
áhrifaþáttur í ákvörðunum mínum um það
hvort ég beitti málskotsréttinum eða ekki er
satt að segja slík vanvirða við heilbrigða skyn-
semi, staðreyndir og réttan málflutning að ég
kalla það bara róg og dylgjur.“ Bætir hann því
við að hann telji úrslit kosninganna dæma
þann málflutning dauðan.
En var ekki Sigurður G. Guðjónsson
mjög framarlega í þínu forsetaframboði?
„Jú, hann var það ásamt mörgum öðrum.
Hann var það ásamt Þórólfi Árnasyni borg-
arstjóra. Er ég þar með háður Reykjavík-
urborg? Hann var það ásamt Má Guðmunds-
syni. Er ég þar með háður Seðlabankanum?
Hann var það ásamt Kristjáni Einarssyni, for-
stjóra Rekstrarvara. Er ég þá þar með háður
Rekstrarvörum? Það hefur engum dottið það í
hug. En auðvitað var hann [Sigurður G. Guð-
jónsson] ekki þá forstjóri Norðurljósa. Hann
var bara lögmaður hérna í borginni.“
Nýr mælikvarði
Ólafur segir aðspurður að hann líti í sjálfu
sér ekki á að einhver skilaboð séu fólgin í lágri
kjörsókn, en hún var 62,9%, sú lægsta hingað
til. „Þessi kjörsókn skýrist að mínum dómi
fyrst og fremst af tvennu. Annars vegar af því
að margir töldu að úrslitin yrðu ljós varðandi
það hver yrði kosinn, þess vegna væri ekki um
spennandi samkeppniskosningar að ræða. Við
sáum til dæmis þegar hliðstæðar kosningar
voru 1988 [þegar Vigdís Finnbogadóttir fékk
mótframboð] minnkaði kjörsóknin frá fyrri
forsetakosningum um 17%. Hún minnkaði
núna frá fyrri forsetakosningum um rúm
20%.“ Segir hann „bilið“ m.ö.o. svipað nú og í
tíð Vigdísar.
Hins vegar, bendir hann á að kjörsókn sé al-
mennt að minnka meðal Íslendinga eins og í
öðrum ríkjum á Vesturlöndum. „Fólk er ekki
eins tengt kosningum og áður. Þetta er þróun
sem öll vestræn lýðræðisríki þurfa að glíma
við og hjá sumum þeirra er þetta orðinn stór
vandi.“
En hefur þátttakan ekki
vaxið aftur hér á landi?
„Það var í einum þingkosningum, ef ég man
rétt, sem hún sveiflaðist upp aftur. Það eru
líka einkenni sem menn sjá erlendis, þ.e. meiri
sveiflur – ekki stöðugleiki. En þróunin er al-
mennt á þann veg að í þingkosningum, sveit-
arstjórnarkosningum og forsetakosningum
hefur kjörsókn á síðustu tíu til tuttugu árum
verið að minnka samanborið við það sem hún
var á fyrri áratugum, þegar það var almenn
regla á Íslandi að vera með yfir níutíu prósent
kjörsókn.“
Ólafur segir í sambandi við þetta að hann
hafi tekið eftir því að menn væru farnir að tala
um úrslit kosninganna í hlutfalli við kjósendur
á kjörskrá. Segir hann það mælikvarða sem
aldrei fyrr hafi verið notaður í kosningum á Ís-
landi. „Fylgi flokkanna væri ekki alltaf mikið
ef sá mælikvarði væri notaður. En sé hann á
hinn bóginn notaður sýnist mér fljótt á litið að
þessi úrslit séu – á þeim mælikvarða – þriðju
bestu úrslitin sem forseti hefur nokkru sinni
fengið í sögu lýðveldisins.“ Segist hann djúpt
snortinn og þakklátur fyrir þann stuðning sem
birtist í þeim úrslitum.
Engin helgimynd
Þegar Ólafur er spurður hvort fjöldi auðra
atkvæða gefi tilefni til að ætla að þjóðin standi
ekki sameinuð að baki honum segir hann að
forsetakosningar hafi ávallt verið tími átaka í
okkar þjóðfélagi. Að slíkum kosningum lokn-
um hafi þó bæði forsetinn og þjóðin haft lag á
því að ná saman til góðra verka. „Ég tel að það
muni eins gerast nú.“ Bætir hann því við að
framundan séu mörg góð verk og spennandi
tímar. „Ég tel mikilvægt að taka höndum sam-
an við alla um að styrkja stöðu þjóðarinnar og
skapa betri framtíð fyrir alla Íslendinga.“
Hann segir einnig í þessu sambandi að for-
setaembættið sé ekki bara helgimynd sem eigi
að gegna einhverju táknrænu hlutverki. „Þeg-
ar menn eru að tala um sameiningartáknið
mega þeir ekki tala um það eins og helgimynd
í kirkju; að forsetinn eigi bara að vera geymd-
ur hér á Bessastöðum og aðhafast ekkert
vegna þess að hann sé hin táknræna helgi-
mynd þjóðarinnar. Honum eru falin á akri
stjórnkerfisins – og oft í hinum erfiðustu mál-
um – mikilvæg hlutverk og á að vera reiðubú-
inn að taka þeim örlögum sem því eru sam-
fara.“
Ólafur ítrekar aftur skýringar sínar á auð-
um atkvæðum og leggur áherslu á að aðal-
atriðið sé það sterka og trausta umboð sem
hann hafi fengið í kosningunum. „Ég greindi
frá því – þegar ég hélt blaðamannafund og gaf
kosta á mér til þessa embættis næstu fjögur
árin – að það væru fyrst og fremst fjórar meg-
ináherslur sem ég myndi hafa í huga, ef þjóðin
fæli mér umboð á nýjan leik til þess að gegna
þessu embætti. Í fyrsta lagi að ég myndi taka
virkan þátt í samræðum þjóðarinnar um fram-
tíð hennar og mikilvæg verkefni án þess að
taka þátt í flokkspólitískri umræðu eða karpi á
vettvangi stjórnmálanna,“ útskýrir hann. „Í
öðru lagi að styrkja margvíslega starfsemi í
landinu; í byggðarlögum, hjá samtökum, í fyr-
irtækjum og hjá einstaklingum og rétta þar
hjálparhönd. Í þriðja lagi að treysta stöðu Ís-
lands í samfélagi þjóðanna með því að leggja
lið útrás okkar á sviði menningar, viðskipta og
vísinda. Og í fjórða lagi að efla tengsl við for-
ystusveitir annarra ríkja. Þetta voru þær
áherslur, sá boðskapur, sú yfirlýsing sem ég
gaf þegar ég sóttist eftir umboði þjóðarinnar
til að gegna þessu embætti á nýjan leik. Ég tel
að með 85% atkvæða og tveimur þriðju af öll-
um sem fóru á kjörstað og þriðju bestu út-
komu ef miðað er við alla sem eru á kjörskrá, í
sögu forsetaembættisins, hafi ég fengið afger-
andi og sterkt umboð til þess að vinna í sam-
ræmi við þessa yfirlýsingu.“
Ólafur Ragnar Grímsson, forseti Íslands, segir Morgunblaðið hafa beitt sér gegn kjöri hans
Þakklátur fyrir afgerandi
traust sem þjóðin veitti
Morgunblaðið/Þorkell
Ólafur Ragnar Grímsson, forseti Íslands, á Bessastöðum.
arna@mbl.is
Ólafur Ragnar Grímsson var
endurkjörinn forseti Íslands
í forsetakosningum sem
fram fóru á laugardag. Arna
Schram ræddi við forsetann
á Bessastöðum í gær.