Lesbók Morgunblaðsins - 10.05.2003, Blaðsíða 2

2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 10. MAÍ 2003
MYNDSKREYTT skáldsaga
hinnar írönsku Marjene Satrapi
nýtur mikilla vinsælda í Frakk-
landi um þessar mundir. Bókin
nefnist Pseudopolis eða Sýnd-
arborgin eins og útleggja mætti
heiti hennar á íslensku og byggir
höfundurinn hana á eigin ung-
lingsárum í Íran. Satrapi er
barnabarnabarn síðasta Írans-
keisara og hefur verið búsett í
París sl. ár. En í sögunnni, sem
gerist er Satrapi var tíu til fjór-
tán ára gömul, segir frá jafn
ólíkum hlutum og spennunni við
að eignast smyglað plakat með
mynd af poppstjörnunni Kim
Wilde, sprengjuregni sem varð
nágranna hennar að bana,
frænda sem fangelsaður var af
keisarastjórninni og látinn laus
aðeins til að vera fangelsaður af
klerkastjórninni nokkru síðar og
frjálslyndum foreldrum sem
taka þann kost að senda dóttur
sína eina til Vínar fjórtán ára
gamla til að forða henni frá pynt-
ingum fyrir að segja hug sinn.
Sagnaþulurinn
BLAÐAMAÐURINN Steven
Glass, sem rekinn var frá banda-
ríska tímaritinu New Republic
fyrir fimm árum, fyrir að hafa
logið upp og
skáldað lýs-
ingar og viðtöl
í 27 greinum
hefur nú sent
frá sér sögu
sína í skáld-
sagnaformi.
Sagan nefnist
The Fabulist,
eða Sagnaþul-
urinn, og seg-
ir frá Stephen, blaðamanni hjá
hinu tilbúna Washington
Weekly, sem tekur upp á því að
skálda upp greinar sínar og við-
töl í leit að viðurkenningu. Ferð
Stephens upp metorðastigann og
fall hans eru rakin í bókinni sem
mikil leynd er látin hvíla yfir
fram að útgáfu hennar í næstu
viku.
Kona á rúnnuðum hælum
JANE Juska, bandarískur eft-
irlaunaþegi og fyrrverandi
kennari, sendi nýlega frá sér
bókina A
Round-Heeled
Woman, en
heiti bók-
arinnar er
gamalt slang-
uryrði sem
vísar til laus-
látrar konu.
Bók sína
byggir Juska
á kynlífs-
reynslu sinni á efri árum, en þeg-
ar hún var 66 ára gömul ákvað
hún að endurvekja æsku sína og
setti svo hljóðandi auglýsingu í
New York Review of Book: „Áð-
ur en ég verð 67 ára gömul – í
mars næstkomandi – langar mig
til að stunda kynlíf í miklum
mæli með manni sem mér líkar
vel við. Ef þú vilt að við tölum
saman fyrst þá virkar Trollope
vel fyrir mig.“ Rúmlega sextíu
karlmenn svöruðu auglýsingu
Juska sem segir sum svörin hafa
verið allskrýtin, nektarmyndir
hafi t.d. fylgt og fullyrðingar á
borð við: „Á viagra og er til í að
ferðast.“ Aðrir hljómuðu áhuga-
verðir og hafði Juska samband
við þá og nokkrum kynntist hún
nánar. „Þetta hefur verið alveg
einstaklega skemmtilegt,“ sagði
Juska sem telur auglýsingu sína
það besta sem hún hafi skrifað.
En A Round-Heeled Woman seg-
ir þá sögu frá upphafi þó nöfnum
mannanna hafi verið breytt.
ERLENDAR
BÆKUR
Unglingsár
í Íran
Jane Juska.
Stephen Glass.
FJÖLMIÐLAR
Í
FRÉTTUM er þetta helst … fótboltahetj-
an David Beckham vermdi varamanna-
bekkinn í úrslitaleik Manchester United
og Real Madrid. Breska dagblaðið Daily
Mail birti mynd af Beckham á forsíðu og
„show business editor“ blaðsins fjallaði
nánar um málið í opnugrein. Þar kemur
fram að Beckham hafi verið svo vonsvikinn
og örvinglaður eftir setu á bekknum að hann æddi
í næstu fataverslun og eyddi rúmlega 1,2 millj-
ónum – í þrjár skyrtur, jakka og tvennar buxur. Á
heilsíðumynd sést hann ganga eftir regnvotu
stræti með Armanipoka, farsíma og úttroðið
seðlaveski í annarri hendinni; í hvítum erma-
stuttum bol, strigaskóm og rifnum gallabuxum
sem hann heldur upp um sig með hinni. Hárband-
ið fræga er á sínum stað en hann er niðurlútur og
þungbrýnn.
Í greininni um búðarferð Beckhams er sagt frá
sambandi hans við þjálfara sinn frá unga aldri, Sir
Alex Ferguson. Sá skapbráði Skoti á hvert bein í
Beckham og er hvorki sáttur við húðflúr hans né
hárgreiðslu og gríðarlega frægð sem hann telur
spilla fyrir fótboltaferlinum. Ferguson er meinilla
við konu Beckhams, Victoriu fyrrum Kryddpíu, og
er það víst gagnkvæmt. Allt frá því Victoria heimt-
aði að þau hjónin færu í brúðkaupsferð 1999 hefur
hann haft horn í síðu hennar enda var Beckham
frá æfingum á meðan. Í nýlegri ævisögu Fergu-
sons segir hann að Victoria hafi gífurleg áhrif á
mann sinn og hafi gjörbreytt honum. Velgengni
hans utan fótboltavallarins er reyndar sögð alger-
lega henni að þakka. Beckham ber hæst á stjörnu-
himninum nú um stundir, söluverðmæti hans sem
fótboltamanns er rúmir 6 milljarðar króna og árs-
tekjur hans eru rúmlega einn milljarður.
Ekki líður sá dagur í breskum fjölmiðlum öðru-
vísi en þau Beckhamhjón séu fréttamatur; myndir
af þeim og viðtöl eru ávísun á metsölu. Breska
slúðurblaðið OK keypti einkarétt á brúðkaups-
myndunum fyrir einar 120 milljónir og í síðasta
blaði var viðtal þar sem Victoria ber af sér meintar
lýtaaðgerðir; þau koma fram í spjallþáttum, m.a.
hjá hinum virta Michael Parkinsson og hjá Ali G;
sérstakur stimpill með fangamarki þeirra hjóna er
settur á valdar vörur (VD); sérhönnuð fatalína fyr-
ir stráka sem kennd er við DB7 er seld hjá Marks
og Spencer og eftir heimsmeistarakeppnina sáu
Japanir ástæðu til að reisa Beckhambronsstyttu í
Búddalíki. Í fjölmiðlum er dregin upp mynd af
Beckhamhjónunum sem friðsemdar- og fjöl-
skyldufólki sem unir sér helst í sinni gríðarstóru
og íburðarmiklu „Beckinghamhöll“. Hann er ljúf-
ur og feiminn heimilisfaðir sem hefur gaman af að
búa til mat og hefur látið flúra nöfn sona sinna,
Brooklyn og Romeo, á bakið en nafn eiginkon-
unnar er ritað á framhandlegg hans. Hún er hins
vegar sögð athyglisjúk, metnaðargjörn og þjáð af
lystarstoli. En frægðin hefur skuggahliðar; tvær
tilraunir hafa verið gerðar til að ræna Victoriu og
drengjunum og nú lifir hún í stöðugum ótta og fer
aldrei út í búð nema í brynvörðum bíl.
Bretar virðast láta þau skötuhjú fylla skarðið
sem Díana prinessa skildi eftir sig í gulu pressunni
enda Beckham aðdáunar- og eftirbreytniverður;
fallegur, kynþokkafullur, heilbrigður og bestur í
fótbolta (hvorki George Best né Eric Cantona
voru æskilegar fyrirmyndir). Beckhamhjónin þríf-
ast á umtalinu sem fylgir frægðinni. Þau maka
krókinn, selja sig hæstbjóðanda og eru orðin
heimsfræg og vellauðug en auglýsingatekjur
Beckhams eru svimandi háar. Þau hjón eru lýs-
andi dæmi um hjáguðadýrkun samtímans. Í ver-
öld auglýsinga, vörumerkja, sjónvarpsviðtala og
slúðurblaða er ótrúlegum fjárhæðum velt og
menn fljótir að sjá í hverju gróðavonin liggur.
Markaðssetning Beckhams í Japan tókst snilld-
arlega og æðið breiðist út um heim allan. Beckham
er frétt utan vallar sem innan, á bekknum og í búð-
arferð. Og fjölmiðlarnir sjá til þess að almenn-
ingur sé „alltaf í boltanum“ svo fjárfesting auð-
hringanna í ímynd Beckhams skili sér örugglega í
vasa Armani, Adidas og Vodafone.
BECKHAM Í BÚÐARFERÐ
Í veröld auglýsinga, vöru-
merkja, sjónvarpsviðtala og
slúðurblaða er ótrúlegum fjár-
hæðum velt og menn fljótir að
sjá í hverju gróðavonin liggur.
S T E I N U N N I N G A Ó T TA R S D Ó T T I R
Í GREIN Jóns Yngva Jóhannssonar
bókmenntafræðings í nýjasta tölu-
blaði TMM um síðasta jólabókaflóð
nefnir hann bók Elísabetar og heldur
því fram að með útgáfu hennar sé
Forlagið að bregðast við þeirri kröfu
markaðarins að bækur verði að vera
fréttnæmar til að vekja athygli. Nefnir
hann tvær aðrar bækur sem Forlagið
hefur gefið út á undanförnum árum
(kallar þetta reyndar „flokk bóka“),
Dís og Sigurvegarann, og segir að
með útgáfu þessara þriggja bóka sé
verið að bregðast við „þessari frétta-
áherslu“. Þó að mér sé málið skylt leyfi
ég mér að benda á þann markaðs-
tengda hugsunarhátt og skort á hug-
myndaflugi sem kemur fram í orðum
Jóns Yngva. Ef bók er óhefðbundin er
það þá sjálfkrafa meginmarkmið
hennar að vekja athygli? Ef höfundur
vill fara óhefðbundnar leiðir í skrifum
sínum er hann þá óhjákvæmilega
handbendi útgefanda sem vill láta til
sín taka á jólabókamarkaðnum?
Viðhorf það sem birtist í áð-
urnefndu Ávarpi Dags bókarinnar, og
var sett fram undir formerkjum Bóka-
sambands Íslands, hlýtur að koma illa
við marga þá sem hafa gaman af því
að skrifa. Í því felst að þeir sem skrifa
á netið skuli nú alveg vera rólegir, því
enda þótt mörg þúsund manns lesi
þann texta sem þeir láta frá sér um
hugsanir sínar, daglegt líf og tilfinn-
ingar, er ekki þar með sagt að skrif
þeirra jafnist á við „listræna ævi-
sögu“. Svona gæðastimplar eða rétt-
ara sagt gæðaleysisstimplar eru til
þess fallnir að berja niður og draga
kjarkinn úr fólki sem hefur ánægju af
því að skrifa og hefur fundið skrifum
sínum farveg með blogginu. Auk þess
er ekki nokkur leið fyrir höfund
ávarpsins, né nokkurn annan, að vita
nema að á netinu leynist bloggarar
sem skrifa af miklu meira listfengi en
nokkur skáldsagnahöfundur sem gef-
ur verk sín út hjá fínustu bóka-
forlögum. Netið er frjáls miðill þar
sem jafnræði ríkir og þeir sem tala að
ofan og segja að eitt sé „fínna“ en
annað hafa þar engu hlutverki að
gegna. Kannski er það einmitt það
sem verðir bókarinnar óttast.
Birna Anna Björnsdóttir
Kistan
www.visir.is/kistan
Morgunblaðið/Árni Torfason
Ýfingar – nóg komið af þeim.
GÆÐALEYSIS-
STIMPLAR
I Halldór Laxness þýddi eftirfarandi rit: Fjall-kirkjuna (1941–43), Vikivaka og Frá Blind-
húsum eftir Gunnar Gunnarsson, Vopnin kvödd
(1941) og Veislu í farángrinum eftir Hem-
ingway, og síðast en ekki síst Birtíng eftir Volt-
aire (1942). Þetta eru talsverð afköst ef önnur
afrek Halldórs eru höfð í huga. Aðalþýðinga-
skeiðið er á árunum 1940 til 1942, eða frá því
hann lauk við Fegurð himinsins, síðustu bók
Heimsljóss, vorið 1940 þar til hann hefur að
skrifa Íslandsklukkuna haustið 1942. Á þessum
rúmlega tveimur árum þýðir hann Fjallkirkjuna
(fimm bækur), Vopnin kvödd og Birtíng sem eru
samtals um 2.000 síður. Vopnin kvödd segir
Laxness sjálfur að hafi verið þýdd í október
1940, koma átti bókinni á jólamarkað. Hinar
bækurnar þýddi hann seinna. Í lítillæti sínu seg-
ist hann í formála að þýðingunni á Birtíngi
hafa „snarað“ honum og gert það „á tólf dög-
um“, en það er auðvitað uppgerð því að sam-
kvæmt könnun er bókin fremur nákvæmlega
þýdd. En afköst Halldórs eru einmitt því meiri
ef það er haft í huga að hann þýðir af ná-
kvæmni, en það var ekki sjálfsagður hlutur um
og upp úr miðri síðustu öld.
II Með þessum þýðingum tókst Halldóri aðvarpa skugga yfir flest það sem gert var á
sviði bókmenntaþýðinga hérlendis á tuttugustu
öld. Og kannski kallaði hinn margumtalaði
skuggi Halldórs hvergi fram jafn dramatíska
mynd og á sviði þýðinga. Skoðum það nánar.
Frægt er að Gunnar Gunnarsson tók að þýða
eða endursemja verk sín á sjöunda áratugnum
en eins og flestir vita samdi hann verk sín flest
á dönsku. Gunnar var þá kominn heim og tek-
inn að reskjast. Ástæða þess að Gunnar tók til
við þessa iðju er sennilega sú að hann hafi vilj-
að skrifa sig inn í íslenska bókmenntasögu því
að þótt bækur hans hafi verið til í íslenskum
þýðingum eftir frábæra þýðendur á borð við
Halldór þá voru það þýðingar, ekki hans eigin
verk, eins og hann tók sjálfur til orða er hann
gaf út þýðingu sína á Fjallkirkjunni. En þessi
þýðing Gunnars á verkum sínum heppnaðist
ekki vel. Hann breytti sögunum talsvert, felldi
burt, upphóf og fyrnti stílinn sem varð fyrir vikið
stirður og kaldhamraður, svo notað sé orð eins
af gagnrýnendum. Þetta er ekki síst áberandi í
Fjallkirkjunni. Halldór hafði þýtt hana fremur
nákvæmlega og tekist að heimfæra hinn ein-
falda og ljóðræna stíl frumtextans til íslensk-
unnar. Til þess að gera söguna að sínu eigin
verki virðist Gunnar hafa farið þá leið að þýða
ekki nákvæmlega – eða ekki eins og Halldór. Og
þetta kemur heim og saman við frásögn Sveins
Skorra Höskuldssonar, sem heimsótti Gunnar
nokkrum sinnum á meðan skáldið var að þýða
Fjallkirkjuna, um að þegar Gunnar var að þýða
sat hann við skrifborð sitt með frumtextann og
þýðingu Halldórs sem hann bar saman áður en
hann skrifaði eigin þýðingu. Að auki hafði hann
orðabók Blöndals sér til fulltingis, sennilega til
að geta haft uppi á öðrum þýðingarmöguleikum
en þeim sem Halldór notar.
III Gunnar þýddi í skugganum af Halldóri ogkannski hefur enginn fundið jafn áþreif-
anlega fyrir þessum skugga.
NEÐANMÁLS