Lesbók Morgunblaðsins - 10.05.2003, Blaðsíða 16

Lesbók Morgunblaðsins - 10.05.2003, Blaðsíða 16
16 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 10. MAÍ 2003 F RUMMYNDIR ljósheimsins er heitið á sýningu á verkum bandaríska listamannsins Rich- ards Vaux sem opnuð verður í Hafnarborg í dag. Í myndunum ber fyrir himin, haf, sjáv- arstrendur, ský og skóga, dag og nótt, skaplyndi veðurguð- anna – en ekki í neinum þekktum myndum, staðsetningum eða hlutföllum – heldur er hér á ferðinni heimur utan heimsins. Sjálfur segir listamaðurinn að verkin séu frásagnir, sprottnar úr óendanlegri frum- mynd náttúrunnar. Myndirnar sem unnar eru úr kolefnisduftinu eru sjónræn ljóð um birtu og uppljómun … hið sýnilega við hlið þess ósýnilega. Og í texta sem Jacob Wisse ritar í hefti um listamanninn segir: „Og þegar horft er inn í geislandi víddina í málverkum Richards Vaux opnast dularfull veröld sem er einhvers konar bergmál náttúrunnar.“ En verk Vaux eru ekki bara bergmál náttúrunn- ar, heldur bergmál af því strengjahljóðfæri sem mannssálin er og hver mynd leikur á til- finningu sem sækir sér hljóm í djúpin og við ráðum hversu lengi við stöldrum við fyrir framan myndina til þess að skoða hvað hún kallar fram. Kannski eru myndirnar bara af innra landslagi – þar sem segja má að listamað- urinn noti myrkrið til að finna ljósið. Efnið sem hann vinnur með er kolefnisduft sem hann strýkur með þurrum pensli, fínlegum og oddmjóum, á yfirborð einfaldra efna eins og til dæmis washi, sem er japanskur pappír. Vaux stillir áferð, línur og form og bætir stundum við vatnslitum, mismunandi þéttum. Kolefnisduft er afar svart efni og vand- meðfarið, „einkum þegar nota á það til að búa til ljós“, eins og listamaðurinn segir. „Ef ég strýk það of þétt, eða í of miklu magni, er verkið ónýtt, því það er ekkert hægt að þurrka út.“ Maður náttúrumynda Richard segir algera tilviljun hafa ráðið því að hann fór að vinna með kolefnisduft. Allt byrjaði með ljósritunarvél sem bilaði í Adelphi-háskólanum í New York þar sem hann er prófessor. Hann tók duftið úr vélinni til að láta nemendur sína gera tilraunir, en varð að hverfa fljótt frá öllum slíkum hug- myndum, þar sem reynst getur hættulegt að anda efninu að sér. Ári síðar fékk hann árs- leyfi frá störfum og tók þá til við að skoða möguleikana sem kolefnisduftið bauð upp á. „Í gegnum árin hef ég sótt mér innblástur í náttúruna og þótt ég hafi ekki málað ákveðna staði, hafa verk mín ótvírætt verið nátt- úrumyndir. Þessar myndir spruttu úr þeim farvegi. Ég hef einatt verið skilgreindur sem „abstrakt-impressjónisti“, og líkar sú skil- greining vel. Ég hef áttað mig á því að hún skapar mér dálitla sérstöðu vegna þess að ég er að ólíkur impressjónistunum að því leyti að ég vinn verk mín í svarthvítum litum; verk um samleik ljóss og myrkurs.“ Hvernig virkar ljósið hér á Íslandi á þig? „Alveg einstaklega vel … Það verð ég að segja. Þegar ég kom hingað ætlaði ég að stoppa stutt og fara síðan til Lundúna til þess að stúdera verk Williams Turner á Tate-safninu. Hann er landslagsrómantíker og ég geri mér grein fyrir því að það er mjög sterk róm- antísk taug í mínum verkum. Ég er hins veg- ar hættur við að fara þangað. Ég gekk í gær meðfram sjónum hér í Hafnarfirði og skildi að hér hef ég allt sem ég er að leita að í vangaveltum mínum um ljósið, myrkrið og náttúruna. Þegar ég fer aftur til Bandaríkj- anna, þarf ég að gera skýrslu og halda erindi um ferð mína við Adelphi-háskólann. Mein- ingin var að skila erindi um Turner en ég hafði samband við skólann og sagði þeim að ég hefði skipt um skoðun og myndi fjalla um Ísland. Það var samþykkt eins og skot.“ Nálægð og fjarlægð Verk Richards Vaux eru eins óræð og tón- list. Það verður að hlusta til að skilja þau, enda bera þau mörg hver tónlistarheiti á við Rhapsody, Concerto, Nocturne. Þegar hann er spurður hvort hann sé að leika sér að því að láta tónlist og myndlist renna saman, segir hann: „Ef til vill. Hins vegar hef ég aldrei lagt stund á tónlist. Ég elska tónlist og hvað varðar hönnun á tónlist og myndlist, held ég að munurinn sé ekki svo mikill. Hugmyndin kom frá Kandinsky. Þetta er leið til þess að flytja verkið frá því að vera mynd og gera það að hljómkviðu fyrir augað, eins konar ljóði. Með því að tengja myndverkið tónlist og ljóðlist, er nánast hægt að gæða það hljómi. Það gerir verkið óræðara, rétt eins og notkun mín á ljósinu. Ég hef meiri áhuga á áhrifum ljóssins og blekkingum, því sem ljós- ið gefur í skyn, heldur en ljósinu sjálfu. Hvar og hvernig fellur ljósið – og hvað lesum við út úr því? Um það leyti sem ég byrjaði að vinna með kolefnisduftið hreifst ég mjög af sýningu sem ég skoðaði í Metropolitan-safninu í New York. Þetta var kínversk sýning sem var tví- þætt. Annars vegar voru myndir þar sem listamenn beindu sjónum sínum að örlitlu broti af einhverjum stað í náttúrunni, eins og hún væri skoðuð með stækkunargleri. Hins vegar voru myndir af kínversku landslagi, þar sem listamaðurinn tók sér stöðu í mikilli fjarlægð og skoðaði náttúruna hlutlaust. Fjarlægðir geta verið svo afstæðar í myndlist og haft áhrif á það hvernig við skynjum þau og náttúruna. Í verkum mínum er ekki óal- gengt að einn fersentimetri sýni svæði sem spannar marga kílómetra – en þar sem ég bý við sjóinn fela þau eiginlega alltaf í sér sjón- deildarhringinn.“ Ákveður þú alltaf fyrirfram hvað þú ætlar að mála? „Nei, aldrei. Ég vinn yfirleitt um átta til tíu verk á hverju þriggja mánaða tímabili. Þegar upp er staðið líkar mér kannski tvö til þrjú verk, annað fer í glatkistuna. Nýjasta verkið mitt á sýningunni hér í Hafnarborg er sería sem ber heitið Nocturne. Þegar ég byrjaði á því átti það að vera allt öðruvísi. Það átti að vera sprengikraftur af ljósi … En það tók allt aðra stefnu – og varð að næturljóði.“ NÆTURLJÓÐ LJÓSHEIMSINS Bandaríski myndlistarmaðurinn Richard Vaux opnar sýningu á verkum unnum með kolefnisdufti í Hafnarborg, menningarmiðstöð Hafnarfjarðar, í dag. SÚSANNA SVAVARSDÓTTIR ræddi við hann um heim ljóssins sem hann skapar úr þessu myrka efni. Morgunblaðið/Jim Smart „Ég hef meiri áhuga á áhrifum ljóssins og blekkingum, því sem ljósið gefur í skyn, heldur en ljós- inu sjálfu,“ segir bandaríski myndlistarmaðurinn Richard Vaux sem sýnir verk sín í Hafnarborg. ALLT er í heiminum hverfult. Þegar und- irritaður var unglingur í sveit í Suður-Þingeyj- arsýslu bar svo við eitt sumarið að í sveitina kom fræðslufulltrúi S.Í.S., flutti erindi og sýndi, ef ég man rétt, kvikmynd um samvinnu- starfið í landinu. Bændur létu sig ekki vanta og fengu bæði börn og unglingar að fara með. Að samkomunni lokinni settust menn undir vegg og ræddu boðskap fulltrúans og þá lýsti einn viðstaddra því yfir, að þrennt myndi ávallt verða til í heimi hér: Sambandið, Sov- étríkin og kaþólska kirkjan (í þessari röð). Nú er öldin önnur, Sambandið er fallið, Sovétríkin eru gengin fyrir ætternisstapann en Rómar- kirkja stendur enn keik. Af einhverjum ástæðum rifjaðist þessi löngu liðni atburður frá norðlensku sumarkvöldi upp fyrir mér þegar ég las bókina, sem hér er til umfjöllunar. Sambandið, Samband íslenskra samvinnufélaga (S.Í.S.) er að verða að eins konar goðsögn í sögu Íslands á 20. öld. Saga þess er í hugum margra sveipuð dulúð og nafn þess vekur enn blendnar tilfinningar í hugum margra. Að undanförnu hefur hefur verið næsta hljótt um þetta mikla fyrirtæki, sem einu sinni var, og nú, á tímum vaxandi pen- ingahyggju, er ekki laust við að ýmsir séu farnir að minnast Sambandsins með nokkrum söknuði – líka þeir sem verst töluðu um það á meðan það var og hét. Þeir tala nú sumir eins og maðurinn sem missti glæpinn. Saga Sambandsins – og samvinnuhreyfing- arinnar í íslensku viðskiptalífi – var um margt einstæð. Framan af 20. öldinni, allt fram yfir 1960, var vöxtur fyrirtækisins oft ótrúlega hraður og mikill og mér er til efs að nokkurt ís- lenskt fyrirtæki hafi fyrr eða síðar átt jafn langt og samfellt vaxtarskeið. Þegar kom fram á 7. áratuginn hægði á og síðustu tíu árin eða svo, eftir 1980, fjaraði nánast stöðugt undan en þó mun Sambandið hafa verið stærst allra ís- lenskra fyrirtækja allt þar til yfir lauk. Enda- lok þess voru býsna dramatísk og eftir að það hætti eiginlegum rekstri hefur lítið farið fyrir því, þótt það muni enn vera til, hefur a.m.k. ekki verið formlega slitið svo mér sé kunnugt. Á næstliðnu ári var öld liðin frá stofnun S.Í.S. og af því tilefni tóku Áhugahópur um samvinnusögu og Sögufélag höndum saman og efndu til fyrirlestrahalds um sögu samvinnu- hreyfingarinnar á Íslandi. Aðalfyrirlesari var Helgi Skúli Kjartansson sagnfræðingur. Hann vann um alllangt skeið að ritun sögu Sam- bandsins og sögu samvinnuhreyfingarinnar og er tvímælalaust fróðastur allra núlifandi manna um þessa miklu og margslungnu sögu. Sex fyrirlestrar voru haldnir í fyrirlestra- röðinni og eru þeir birtir í þessari bók. Helgi Skúli er höfundur fjögurra þeirra. Hinn fyrsti er yfirlit yfir sögu samvinnustarfs á Íslandi í rúm 120 ár, en hinir þrír fjölluðu um afmark- aðri efni: Samvinnuhreyfinguna og sveitirnar, Samvinnuhreyfinguna og stjórnmálin og Sam- vinnuhreyfinguna og samkeppni. Fimmta fyr- irlesturinn flutti Jónas Guðmundsson, fyrrver- andi rektor á Bifröst, og fjallaði um fall Sambandsins og framtíð félagslegs reksturs og loks ræddi Jón Sigurðsson, fyrrverandi rektor á Bifröst, um samtíð og framtíð sam- vinnustarfs. Allir eru þessir fyrirlestrar fróðlegir aflestr- ar og fjalla um einn mikilvægasta þáttinn í ís- lenskri félags- og hagsögu á 20. öld. Engu máli skiptir hvaða skoðanir fólk kann að hafa á samvinnuhreyfingunni og fyrirtækjum henn- ar, allir hljóta að viðurkenna að starfsemi þessarar hreyfingar skipti miklu í sögu Ís- lands á öldinni sem leið og mótar hana að veru- legu leyti. Þess vegna hljóta allir sem áhuga hafa á sögunni að vera forvitnir um þátt sam- vinnuhreyfingarinnar. Og þeir geta fræðst mikið af þessum fyrirlestrum. Fyrstu fjórir fyrirlestrarnir, þeir sem Helgi Skúli flutti, gefa að minni hyggju gott yfirlit yfir sögu sam- vinnustarfsins og þá þætti sem hann gerir að umtalsefni. Þarna er þó aðeins vikið að ákveðnum þáttum, margir verða útundan, ekki síst þáttur samvinnufélaganna og forkólfa þeirra í menningarmálum. Fyrirlestrar Jón- asar og Jóns varpa skýru ljósi á viðfangsefni þeirra og Jón ræðir nokkuð um framtíð sam- vinnustarfs á Íslandi. Eru þær hugleiðingar allar hinar fróðlegustu. Allur frágangur þessarar bókar er smekk- legur og í bókarlok eru nauðsynlegar skrár. Þættir úr merkri sögu Jón Þ. Þór BÆKUR Sagnfræði - Erindi á vegum áhugahóps um samvinnusögu og Sögufélags. 123 bls. Sögufélag, Reykjavík 2003. SAMVINNUHREYFINGIN Í SÖGU ÍSLANDS

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.