Lesbók Morgunblaðsins - 10.05.2003, Blaðsíða 14

14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 10. MAÍ 2003
HUGTAKIÐ „Expressjónismi“ í
myndlist eða „tjástíll“, eins og það
þýðist yfir á íslenska tungu, varð til í
Berlín árið 1911 og átti þá við um
sýningu listamanna frá París, Mat-
isse, Picasso o.fl. Síðar var hugtakið
heimfært á hreyfingu Berlínar-lista-
manna sem kölluðu sig „Die Brucke
(Brúin) og skartaði listamönnum á
borð við Ernst Ludwig Kirchner,
Erich Heckel, Karl Schmidt-Rott-
luff og Emil Nolde. Expressjónismi
var hugsaður sem and-impressjón-
ismi þar sem rannsóknir impressj-
ónískra listamanna viku fyrir óheftri
tilfinningalegri tjáningu. Undir lok
áttunda áratugarins varð endur-
reisn á tjástílnum þegar málarar
risu upp gegn háleitri fagurfræði og
agaðri hugmyndafræði með kraft-
miklum og hráum anarkisma. Hlaut
þessi endurreisn nafngiftina „Nýi
expressjónisminn“ (Neo expression-
ism).
Tilfinningaþrunginn
og dínamískur
Tolli vakti athygli snemma á ní-
unda áratugnum sem einn af mál-
urum Nýja expressjónismans á Ís-
landi og hefur síðan verið á meðal
þekktari listmálara sinnar kynslóð-
ar. Í Listasetrinu Kirkjuhvoli á
Akranesi stendur nú yfir sýning á 34
landslagsmálverkum listamannsins,
28 olíumálverk í ýmsum stærðum og
6 vatnslitamyndir, flest unnin á
þessu ári. Hefur Tolli haldið tryggð
við„expressjónísk“ efnistökin þótt
fagurfræðileg nálgun hafi komið
meira inn á síðari árum með aukinni
áherslu á birtu og litbrigði í nátt-
úrunni. Áhrif þýskra málara, eins og
Karls Heins Hödicke og Bernds
Koberling, eru ekki eins ráðandi og
var í verkum hans á níunda áratugn-
um og hluta af þeim tíunda og má nú
glöggt sjá tengingu í verk íslenskra
listmálara, Jóns Stefánssonar og
Kristjáns Davíðssonar til dæmis.
Stærð olíumálverkanna hefur mikið
að segja, enda er Tolli „dínamískur“
málari sem nýtur sín betur eftir því
sem myndflöturinn er umfangs-
meiri. Þá er talsverður munur á
vatnslitamyndum og olíumálverkum
á sýningunni. Vatnslitamyndirnar
eru málaðar úti í náttúrunni með
landslagið sem fyrirmynd en olíu-
myndirnar eru unnar inni á vinnu-
stofu listamannsins. Mýkt er yfir
vatnslitamyndunum en olíuverkin
frekar tilfinningaþrungin. Mismun-
andi eðli vatnsins og olíunnar hefur
auðvitað með það að gera, en ólíkar
aðstæðurnar, þ.e. að vera inni við
eða úti við, hljóta að kveikja annars
konar upplifun eða hugarástand hjá
listamanninum sem hefur áhrif á
myndsköpun hans.
Handleikinn með efnið
Í Listasafni Reykjanesbæjar sýn-
ir Sigurbjörn Jónsson, listmálari, á
þriðja tug olíumálverka. Mótífin eru
samskonar og í fyrstu sýningum
hans í Nýhöfn og Galleríi Borg, um
og eftir 1990, þ.e. hús í landslagi,
bátar við höfn og jazzhljóðfæraleik-
arar. Louisa Matthíasdóttir er sá
listamaður sem mér finnst Sigur-
björn hvað mest skyldur af þeim ís-
lensku og kemur það best fram í
húsamyndunum. Sætleiki er í verk-
unum eins og oft er í myndum
Louisu en rýmiskenndin er önnur og
efnistökin lausari. Líkt og Tolli þá
vinnur Sigurbjörn í tjástíl. Margt er
samstiga hjá listmálurunum tveim-
ur, en handbragð þeirra og tækni er
gerólík. Óheflaðan anarkisma, sem
Tolli þróast frá og enn loðir við verk
hans, er ekki að finna í verkum Sig-
urbjarnar sem handfjatlar efnið
frekar stjórnað. Handleikni Sigur-
bjarnar á vanda til að verða svolítið
„smart“. Á það sérstaklega við um
stærri málverk listamannsins. Öfugt
við verk Tolla þá eru það minni
myndir Sigurbjarnar sem virka
kröftugar á mig, þ.e. húsa- og báta-
myndir frá um 40 til 90 cm á stærð-
ina. Þar hefur listamaðurinn ekki
pláss til að skreyta flötinn með pens-
ilrákum og leysir þrautir málverks-
ins á beinskeyttari hátt. Forgrunnur
og bakgrunnur verður sem ein
myndbygging og myndflöturinn er
opinn þrátt fyrir smæðina.
Létt og fínlegt
Þriðju útgáfuna af tjástíl er að
finna á sýningu Elínar Magnúsdótt-
ur (Ellu Magg) í Listsýningarsaln-
um Man í Reykjavík. Ella er lista-
kona búsett í Austurríki og sýnir
hún 31 olíumálverk í kjallara Man.
Tjástíll hennar er léttur og fínlegur.
Myndirnar eru glaðbeittar, fígúrur í
dansi eða ævintýralegum leik og litir
eru heitir og skærir. Nokkrar lands-
lagsmyndir eru á sýningunni sem
mér finnst prýðilega unnar. Elín
hefur nefnilega ágætt vald á að láta
litinn blandast á fletinum og vinnur
þá olíuna í þunnum lögum, en hún
hefur ekki gott vald á fígúrunum
hvort sem hún lætur þær falla inn í
landslagið líkt og vofur eða gefur
þeim útlínur til að setja þær í for-
grunn myndanna. Nær hún ekki að
sleppa sér í fígúrunum eins og hún
gerir þegar hún vinnur með litina
eina.
Tveir ólíkir heimar
Þorbjörg Höskuldsdóttir, sem
sýnir í Listhúsi Ófeigs, tilheyrir kyn-
slóð listmálara á undan þeim Tolla,
Sigurbirni og Ellu. Hún hélt sína
fyrstu einkasýningu árið 1972 í Gall-
eríi Súm og hefur síðan haldið sleitu-
laust áfram listsköpun sinni. Á fyrri
hluta áttunda áratugarins áttu þau
Þorbjörg, Eiríkur Smith og Einar
Hákonarson margt sammerkt í mál-
verkinu, en hafa svo þróast hvert í
sína áttina. Myndefni hennar hefur
einkennst af íslensku fjallalandslagi
og fornum rústum í hátt á þriðja tug
ára og þannig er hátturinn á sýning-
unni í Listhúsi Ófeigs. Málverkin
myndu seint falla undir dæmigerðan
tjástíl þrátt fyrir augljós pensilför
sem listakonan stýrir taktfast eftir
myndfletinum og skapar þannig
landslagið. Brotnar súlur og flísa-
lögð gólf brjóta upp þann takt svo að
tveir ólíkir heimar mætast. Annar
ósnortin náttúra en hinn einhver
gleymdur heimur grískra goða eða
manna frá Atlantis, eða þá tákn
nýrra tíma eins og mínimalískar súl-
ur merktu í kvikmynd Stanley Ku-
bricks, 2001: A Space Odyssey.
Myndheimur Þorbjargar er þannig
séð tómur en hugarheimur listáhorf-
andans sér um að fylla í hann. Spilar
listakonan einnig með óáreiðanlega
rýmiskennd í málverkunum þar sem
súlur standa á jörðinni, sameinast
svo himni og gólfflísar breytast í
jörð. Nýtir hún þannig sjónvillandi
möguleika tvívíðra mynda með
ágætum hætti.
Myndlist og markaðssetning
Það er til fyrirmyndar hvernig
hefur verið staðið að sýningunum
þremur sem hafa verið í nýjum sal-
arkynnum Listasafns Reykjanes-
bæjar. Listamönnum er boðið að
sýna og að auki er gefinn út 32 síðna
bæklingur með litmyndum í staðl-
aðri stærð. Aðeins Listasafn Ís-
lands, Listasafn Reykjavíkur og
Listasafn Akureyrar hafa haft þenn-
an háttinn á og er framtakið því
bænum til mikils sóma.
Listasetrið Kirkjuhvoll á Akra-
nesi er sjálfseignarstofnun tileinkuð
listasafni sr. Jóns M. Guðjónssonar.
Það er að mestu rekið á einstak-
lingsframlögum og hugsjónum.
Bærinn kemur að einhverju leyti inn
í reksturinn, en ekki nóg til þess að
safnið beri sig og því greiða lista-
menn 30.000 krónur í leigugjald vilji
þeir sýna verk sín á Akranesi. Slíkt
kemur auðvitað niður á sýningar-
haldi því að stór hluti af metnaðar-
fyllri myndlistarmönnum þvertekur
fyrir að greiða undir sýningar sínar.
Eins og staðan er núna þá er Lista-
setrið varla á kortinu. En vega-
lengdin á milli Akraness og Reykja-
víkur er svipuð og á milli
Reykjavíkur og Reykjanesbæjar.
Með markvissu og metnaðarfullu
sýningarhaldi mundu listunnendur
úr Reykjavík og nágrenni sækja
þangað á sýningar. Hlýtur það að
vera eitt af markmiðum bæjarfélags
að fá fólk til að heimsækja bæinn og
er ein leiðin til þess að leggja pening
í myndlistarstarfsemina.
Listin þarf þó ekki endilega að
vera háð opinberu fé. Væri það
mörgum fyrirtækjum í hag, eins og
t.d. Olís sem er með bensínstöð við
bæjarmörkin á Akranesi, ef
blómstrandi myndlistarlíf væri þar í
bæ sem lokkaði til sín listunnendur
frá höfuðborginni á bílum sínum.
Eru einnig ýmis merki um að einka-
geirinn sé að átta sig á samskipta-
gildi myndlistar og leggi því meira fé
í hana. Íslandsbanki er t.d. helsti
styrktaraðili Nýlistasafnsins. Ný-
listasafnið stendur fyrir framsækna
myndlist og með því að styrkja safn-
ið þá er Íslandsbanki að segja að
hann sé framsækinn banki. Þannig
snertir myndlistin ímynd bankans.
Markaðsfræðin segir okkur að
áhrifamáttur umfjöllunar sem er rit-
stjórnarlegs eðlis sé allt að því sjö-
faldur á við venjulega auglýsingu.
Þetta mega smærri einkafyrirtæki
sem eru með sýningarsali til um-
ráða, eins og fataverslunin Man og
Ófeigur, sem er gullsmíðaverkstæði
og skartgripaverslun, hafa í huga.
Fréttatilkynningarnar um myndlist-
arsýningar og myndlistargagnrýni
eru þannig séð áhrifaríkar auglýs-
ingar fyrir fyrirtækin og sýningar
sem skapa umtal bera hróður fyr-
irtækjanna um allt land. Finnst mér
því vafasamt að listamenn séu að
greiða háa leigu fyrir að sýna í
einkafyrirtækjum eins og tíðkast
enn í dag. Hvort sem það eru hár-
greiðslustofur, kaffihús eða fata-
verslanir.
MYNDLIST
Listasetrið Kirkjuhvoli, Akranesi
Opið alla daga nema mánudaga
frá 15–18. Sýningu lýkur 18. maí.
MÁLVERK
TOLLI
Jón B.K. Ransu
Morgunblaðið/Jón B.K. Ransu
Titillaust olíumálverk á sýningu Sigurbjarnar
Jónssonar í Listasafni Reykjanesbæjar.
Morgunblaðið/Kristinn
„Ekki er ein súlan stök“, akrílmálverk
eftir Þorbjörgu Höskuldsdóttur.
Morgunblaðið/Kristinn
Ein af landslagsmyndum Ellu Magg í Man.
Listasafn Reykjanesbæjar
Opið alla daga frá 13–17.
Sýningu lýkur 24. maí.
MÁLVERK
SIGURBJÖRN JÓNSSON
Listsýningarsalurinn Man
Opið á verslunartíma.
Sýningu lýkur 18. maí.
MÁLVERK
ELÍN MAGNÚSDÓTTIR
Listhús Ófeigs
Opið á verslunartíma.
Sýningu lýkur 14. maí.
MÁLVERK
ÞORBJÖRG HÖSKULDSDÓTTIR
Landslagsmálverk í tjástíl
Morgunblaðið/Jón B.K. Ransu
Fjöll og firnindi að hætti Tolla.
SÝNING Metropolitan Museum
of Art á list og fornmunum frá
Miðausturlöndum og Mesópótam-
íu þykir sérlega vel tímasett í ljósi
gripdeildanna á söfnum Bagd-
adborgar í Íraksstríðinu. Sýn-
ingin nefnist Art of the First Cit-
ies, eða List fyrstu borganna, og
er þar leitast við að gefa mjög yf-
irgripsmikla mynd af menningu á
svæðinu við Miðjarðarhaf að Ind-
us-dalnum milli Tígris og Efrat í
Mesópótamíu á tímanum frá
þriðja árþúsundinu f. Kr. Und-
irbúningur sýningarinnar hefur
tekið sex ár en safnverðir Metro-
politan-safnsins hafa ferðast víða
um lönd, t.d. til Sýrlands, Sádí-
Arabíu, Tyrklands, Grikklands,
Kúveit og Bahrain í leit að mun-
um sem gætu gefið hvað breið-
asta mynd og safnayfirvöld væru
reiðubúin að lána, en eftir árás-
ina á World Trade Center gætti
mikillar tregðu til að lána list-
muni til borgarinnar.
Saga drottningar
STJÓRNARTÍÐ Elísabetar I
Bretadrottningar er viðfangsefni
sýningar sem nú stendur yfir í
National Maritime-safninu í
Greenwich í Lundúnum, en
Greenwich er einmitt fæðing-
arstaður El-
ísabetar
sjálfrar.
Sýningin
tekur m.a. á
duttl-
ungafullri
stjórnartíð
föður henn-
ar, Hinriks VIII, en undir hans
stjórn voru allir grunaðir um
landráð. Móður Elísabetar, Anne
Boleyn, lét Hinrik taka af lífi
þremur árum eftir fæðingu telp-
unnar fyrir meint framhjáhald og
stúlkan var sögð óskilgetin, en
síðar gerð aftur einn af erfingjum
krúnunnar. Á táningsárum sínum
var Elísabet síðan oftar en einu
sinni nærri því að vera tekin af
lífi af bróðir sínum, Játvarði, og
systur sinni, Maríu, og jafnvel eft-
ir að hún var krýnd leyndust
hættur í hverju horni. Sýningin
þykir ná vel að lýsa þessari æv-
intýralegu sögu, og notkun lista-
verka, listmuna, skarts, og klæða
til að gefa sýningargestum inn-
sýn í auðlegð Tudor-hirðarinnar
þykir sérlega vel heppnuð.
Bolshoj-ballettinn
sýnir Sjostakovítsj
BALLETTINN Tær lækur, sem
Dimitrí Sjostakovítsj samdi rúm-
lega tvítugur að aldri, var á dög-
unum sýndur á ný af Bolshoj-
ballettinum rússneska við góðar
undirtektir, en verkið hafði þá
ekki verið sýnt frá því 1936. Sýn-
ingum var hætt á sínum tíma eftir
að verkið var gagnrýnt af Jósef
Stalín og dagblaðið Pravda lýsti
því sem glundroða í stað tónlist-
ar, í kjölfarið féll ballettinn í
gleymskunnar dá, en hann er um
margt byggður á sömu sögu og
óperan Lafði Macbeth frá
Mtsensk. Sú ópera er í dag þekkt
víða um heim og telst einn af
hornsteinum óperuverka 20. ald-
arinnar
List fyrstu
borganna
ERLENT
Elísabet I, verkið er
eignað George Gower.
Einn af mununum í Metropolitan.