Lesbók Morgunblaðsins - 21.06.2003, Blaðsíða 10

10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 21. JÚNÍ 2003
F
ORMÁLI þessarar sögu er sá að
tíminn bánkaði uppá hjá mér rétt
fyrir kosningar og sagði að hér
ríkti enn höfðingjaveldi einsog á
13. öld. Við hefðum fengið áfall
þegar við töpuðum völdum til
Noregskonungs 1262 og værum
föst í áfallinu. Tíminn hefði ekki
getað læknað sárið því svo rækilega hefðum við
fylgst með sárinu að við gleymdum að fylgjast
með tímanum. Ígerð hljóp í sárið, það svall,
bólgnaði og þrútnaði, blánaði og roðnaði. Ef
hrúður myndaðist var það krafsað af jafnóðum
tilað vita hvernig sárið hefði það og þá blæddi
einsog foss. Úr blóðinu létu höfðingjarnir
skrifa Njálssögu. Þeir héldu völdum í sögunni
og gátu lesið um hvað þeir voru merkilegir þótt
þeir væru það ekki lengur. Þannig er Njála
pólitísk grein og tiltölulega stutt og hnitmiðuð
svo pláss væri fyrir hana í blaðinu. Blaðið sjálft
hefði týnst og fólki talin trú um að þetta væri
saga. Og sagan fór að ráða öllu hér á Íslandi.
Sagan er sterkari en lífið á Íslandi. Það er bara
spurning hvort sagan hafi ekki eitthvað mis-
skilist. Þeir sem voru fengnir til að skrifa sög-
urnar reyndu að gera þetta sem hlægilegast því
þeir voru alvöru höfundar. En höfðingjarnar
neituðu að sjá það. Það hefði átt að renna upp
fyrir þeim ljós þegar þeir lásu um arfasátuna
en hin sprenghlægilega arfasáta varð háalvar-
leg.
Arfasáta? hváði ég.
Njálsbrenna er karnival að áliti Helgu Kress
en þar er allt háleitt og hetjulegt dregið niður á
plan líkamans og opinberri menningu feðra-
veldis og kirkju snúið á haus með gróteskuna
að leiðarljósi. Enda var notuð arfasáta til að
kveikja í á Bergþórshvoli eftir að konur þar
höfðu hvað eftir annað skvett hlandi á Zippó-
kveikjara Flosa brennustjóra. Arfasátan bend-
ir til þess að þetta hafi verið eitt himinhrópandi
spaug frá upphafi til enda. Skarphéðinn deyr
standandi en þó fótalaus, huggun Njáls felst í
yfirlýsingu um að guð láti fólk bara brenna
einusinni, Skarphéðinn drepur mann með því
að kasta tönn í auga hans af því hann var að
glápa í eldinn. Og konurnar skvettu hlandi sem
fyrr segir. Einar Ólafur Sveinsson strikaði það
út, það mátti ekki vera hland í Njálu. En
kannski eru þetta einmitt hlandbókmenntir.
Er þetta ekki óvirðulega sagt um bók-
menntaarfinn? spurði ég.
Bókmenntaarfasátuna meinarðu, spurði tím-
inn. Nei, sagan er úrgangur, hún er það sem
kemur frá höfundinum þegar búið er að skilja
allt annað frá. Það er enginn höfundur með viti
sem skrifar alvarlegar bókmenntir, hvað þá
pólitíska grein. En höfðingjarnir tóku allt svo
alvarlega að við sitjum uppi með risa-arfasátu
svo enginn vandi er að kveikja í öllu saman hér.
Það verður að kjósa konu sem forsætisráð-
herra til að steypa höfðingjaveldinu og við
verðum að fórna Njálu.
Við fórnum okkur frekar en Njálu, sagði ég.
Við höfum alltaf gert það. Einsog höfðingjarnir
töpuðu ekki völdum varð Ísland ekki sjálfstætt.
Við fengum sjálfstæðisbaráttuna bara á heil-
ann einsog 13. öldina og hugsuðum ekki um
annað. Þegar fólk hugsar ekki um annað hugs-
ar það ekki um annað. Eina sem við fengum var
fáni og ef hann er brenndur er það ekki hann.
Njáll brann ekki heldur, hann faldi sig undir
uxahúð eða einsog ráðherrann undir selshúð-
inni sagði við fánabrunanum: Guð lætur ekki
fánann brenna, hvorki þessa heims né annars.
Fáninn var úr sárinu, roðaþrotanum og blárri
bólgunni og allt kalið í kross. Á alvöru íslensk-
um fána hefðu staðið orð og bærst í golunni.
Ég hefði látið standa Ísland, sagði ég.
Ég er kominn með verki og sögunni farið að
blæða. Það versta sem kemur fyrir tíma er að
stöðvast og versta sem kemur fyrir sögu er að
stöðvast ekki. Héðanífrá geng ég afturábak, og
sagan verður óstöðvandi blóðbað.
Það er kannski blóð í nýja sögu, var það eina
sem mér datt í hug að segja, og tíminn kvaddi
við svo búið. Það var svo rétt eftir kosningar að
tíminn kom aftur. Því fór sem fór, hér er enn
verið að skrifa Njálu, sagði tíminn, en fyrstu
merkin sjást um að höfðingjaveldið sé að
bresta. Fyrst konan sem vildi verða forsætis-
ráðherra og nú hefur forsætisráðherra hafnað
sögunni. Hann ætlar að láta af störfum eftir eitt
ár. Það er ekki hægt að nota í sögu. Það hefði
verið sögulegt og í anda höfðingjanna að láta
ekki bjóða sér svo lítið fylgi og segja af sér.
Skapa dramatískan vendipunkt. Hugsa frekar
um söguna en sjálfan sig. Það hefði líka verið
hægt að nota það í sögu ef hann hefði setið í 16
ár þótt hann hefði átt á hættu að virka skrítinn.
Það hefði orðið dapurlegt en saga eigi að síður.
Að hætta eftir eitt ár er engin saga.
Ertu þá ekki ánægður, þú sagðir að sagan
réði öllu á Íslandi, sagði ég.
Það verður að vera saga, bara ekki alltaf
sama sagan, það á eftir að steypa þjóðsögunum
saman við Íslendingasögurnar. Sturlunga er
samsteypa. Þú verður að steypa úr þessu, ertu
ekki höfundur? Taktu vel á móti þeim þegar
þau koma, ég verð að þjóta. Fólk sem hent er
útúr sögu eða hendir sér útúr sögu leitar uppi
höfund, það er það fyrsta sem fólk gerir eftir að
hafa jafnað sig. Það jafnar sig að vísu ekkert
fyrr en það kemst í sögu.
Hvað á ég þá að gera? spurði ég tímann.
Þú getur byrjað á því að skúra, sagði Tíminn.
(Og nú verða menn að greina hvort eftirfar-
andi er pólitísk grein eða saga, skrifuð af viti
eða óviti því ég verð að halda völdum þegar
andar vindi köldum. Og vakni menn ekki við
þessa sögu veit ég ekki hvernig þeir vakna,
ekki vakna þeir við óp og öskur, en vakna þá
vonandi við lóusöng ef lóurnar verða ekki hætt-
ar að rata í þetta land.)
SKÚRINGASAGA
Ég blandaði skúringavatnið og það freyddi of
mikið einsog venjulega og þá var bánkað á
hurðina. Þegar ég opnaði stóð Ingibjörg Sólrún
fyrir utan og spurði hvort hún mætti líta inn;
hún væri í smávandræðum. Málið væri að Dav-
íð hefði af einhverjum ástæðum boðið Samfylk-
ingunni að vinna með Sjálfstæðisflokknum í
ríkisstjórn. Og nú væri hún að hugsa um hvort
flokkurinn myndi tapa fylgi útaf því, hún hefði
hugsað sér aðra stjórn og svo væri hún líka að
hugsa um hvort það væri gott fyrir hana sjálfa,
hún hefði jafnvel verið að hugsa um að fara á
þann vergang sem þjóðin greinilega ætlaði
henni. Ég huggaði hana með því að það hefði
verið Njáluhöfundur sem hefði skrifað hand-
ritið að kosninganóttinni og það væri mjög í
hans anda að henda henni út á síðustu blaðsíð-
unum og það gæti vel verið að þjóðin væri að
skrifa aðra sögu sem vert væri að hlusta á.
Hver er þessi Njáluhöfundur? stundi Ingi-
björg. Það stendur á öftustu blaðsíðunni en
menn halda áfram að leita af því að það stendur
ekki Snorri Sturluson. En er ekki öll þjóðin
Njáluhöfundur samkvæmt þessu? spurði Ingi-
björg. Jú, sagði ég. Og hver er hún þá þessi
þjóð? spurði hún. Það heyrist kannski ef maður
hlustar, var það eina sem mér datt í hug að
segja. En ef þjóðin er Njáluhöfundur hvernig
geturðu þá sagt að hún sé að skrifa aðra sögu?
spurði Ingibjörg. Kannski er þetta klofin þjóð,
sagði ég, við lifum á flekaskilum og hér er alltaf
verið að segja sögur sem komast ekki í sögur.
Og bætti við að þótt Árni Magnússon ætti hrós
skilið fyrir að safna Íslendingasögunum þá
hefði hann ekki viljað líta við þjóðsögunum sem
væru þó vinstri handleggurinn á þjóðinni. Ingi-
björg varð hálf hvumsa og spurði hvort þetta
væri ný sagnfræði og ég sagði svo vera og þá
sagðist hún hafa verið svo upptekin í ráðhúsinu
að lítið tóm hefði gefist til að líta í sagnfræðina
sem væri þó hennar fag. Ég bætti við að það
væru margar nýjar hugmyndir á kreiki sem
vert væri að gefa gaum. Hún sagðist vita það en
hvort það væri tími til að skoða þær, var svo
þungt hugsi dálitla stund en tók svo upp þráð-
inn frá því fyrr í samtalinu og sagði að kannski
gæti hún lært eitthvað af þessum vergangi og
hún gæti jafnvel komið sér upp pokaskjatta til
að safna í en á hinn bóginn væri hún stjórn-
málamaður og lærði mest af því að vera í
stjórnmálum. Ég reyndi að ítreka þetta með
hina söguna sem væri verið að segja en nú lá
henni svo mikið á að hún sagðist ekki mega
vera að þessu lengur og hún yrði að svara Dav-
íð. Hún ætti boðaðan fund með honum úti á Sel-
tjarnarnesi í gula húsinu þarsem gamla konan
bjó sem seldi eggin. Ég kallaði á eftir henni að
ég treysti henni til að hugsa um hvað væri best
fyrir hana í þessu tilviki. Svo bætti ég í fötuna
og bjó mig undir að halda áfram að skúra en þá
var bánkað aftur og þá stóð Davíð Oddsson fyr-
ir utan og spurði hvort hann mætti líta inn rétt
sem snöggvast. Það væri smáræði sem hann
langaði til að minnast á við mig. Ég sagði að það
væri guðvelkomið og þá sagðist hann hafa
ákveðið að segja af sér, hann væri ekki eins
ánægður og hann þættist vera með þetta litla
fylgi og nú væri um að gera að bjarga andlitinu
og það gerði hann með því að segja af sér. Ann-
ars væri viðbúið að hann endaði sem einhver
skrítinn karl ráfandi um á planinu hjá Sam-
herja að bíða eftir samtali við Búss. Ég spurði
hann þá: Já, hvað átti það að þýða að fara í
þetta stríð? Ég veit þetta var lögbrot, sagði
Davíð, það hefur bara ekki gefist mikill tími til
að líta í lögfræðina sem er þó mitt fag. Lögbrot
þýðir að þú slítur bönd, sagði ég og aukþess
verður maður að gæta að upprunanum. Vertu
ekki að móralísera svona yfir mér, sagði Davíð,
sagan á eftir að gera það. Ég er partur af sög-
unni, sagði ég. Já, en það sem ég vildi segja er
sko ef ég segi af mér til að halda andlitinu, það
sáu nú allir á kosninganóttinni hvað það seig
saman, ég er búinn að spóla þetta aftur og aftur
en það lagast ekki einusinni þótt ég hraðspóli.
En ef ég segi af mér yrði Samfylkingunni boðið
umboðið og þá mundu þau tala við mig af því
Framsókn er búin að móðga þau. Þannig get ég
gleypt sigur Samfylkingarinnar og gengið í
endurnýjun lífdaga sem forsætisráðherra.
Viltu ekki frekar ráfa um á planinu hjá Sam-
AÐ VERA ÍSLENDINGUR ER
AÐ VERA NJÁLUHÖFUNDUR
SMÁSAGA
„Ég greip til þess ráðs að steypa fossi yfir húsið minnug sögunnar um fjársjóðinn á bak við fossinn. En það var sama þótt ég steypti öllum fossum
landsins yfir húsið, eldurinn æstist, logarnir léku um húsið en á því augnabliki þegar mér var farið að súrna í augum var skvett úr skúringafötunni.“
E F T I R
E L Í S A B E T U J Ö K U L S D Ó T T U R