Lesbók Morgunblaðsins - 10.01.2004, Blaðsíða 14

14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 10. JANÚAR 2004
ASTRUP Fearnley-nútíma-
listasafnið í Noregi hefur ákveð-
ið að hætta að rukka safngesti
um aðgangseyri og treysta þess í
stað frekar á aðra tekjumögu-
leika, m.a. sölu upplýsinga um
listaverk í gegnum gsm-síma, en
í fyrra kynnti safnið þá þjónustu
sína.
„Til að ná til fleiri ætlum við
að hafa ókeypis aðgang,“ hafði
Aftenposten eftir Gunnari Kvar-
an, forstjóra safnsins, sem kvaðst
vona að með tímanum tækist að
auka tekjur safnsins með þessu
móti. En til þessa hafa aðgang-
stekjur numið um 500.000–
600.000 norskum krónum af um
10 milljóna króna árlegri fjár-
hagsáætlun safnsins, eða 5–6
milljónum íslenskra króna af
hundrað milljón króna fjárhags-
áætlun, en um 40.000 manns
heimsóttu safnið á síðasta ári.
„Tilraunir í Svíþjóð til að bjóða
upp á ókeypis aðgang sýndu auk-
inn fjölda gesta, m.a. í hópi ungs
fólks og þeirra sem ekki höfðu
skipulagt heimsókn sína,“ bendir
Gunnar á. „Við höfum til þessa
haft aðgang ókeypis á þriðjudög-
um. Þá daga hafa fleiri komið,
sérstaklega ungt fólk og þeir
sem koma oftar en einu sinni til
að skoða sömu sýninguna.“
Að hans mati er það eðlileg út-
víkkun á núverandi starfsemi
safnsins að fella niður aðgangs-
eyri.
„Það er ekki hvað síst hér á
Norðurlöndum sem söfnin gegna
mikilvægu hlutverki sem
menntastofnanir. Aðgangseyrir
getur þar verið hindrun. Þegar
við fellum aðgangseyrinn niður
hverfur sú hindrun og stuðn-
ingur stjórnarinnar tryggir að
ekki dregur úr gæðunum í kjöl-
farið.“
Verðmætur bókafundur
í kjallaranum
SAFN bóka sem metið er á20–25
milljónir danskra króna, eða um
240–300 milljónir íslenskra
króna fannst fyrir skemmstu í
kjallara menntaskólans sem
kenndur er við dómkirkjuna í
Haderslev á Jótlandi. Bækurnar
uppgötvuðust við hefðbundið
verðmætamat á eignum stjórn-
sýsluumdæmisins og kom, að
sögn Berlingske Tidende, mönn-
um þar verulega á óvart er
Bruun Rasmussen uppboðshúsið
mat bækurnar svo háu verði. Um
er að ræða einar 4.000 bækur,
m.a. handrit frá 14. öld sem og
bækur á þýsku frá þeim tíma er
þessi landshluti var undir þýskri
stjórn.
Í umdæminu hefur millj-
ónafundurinn vakið athygli og
einnig vangaveltur um hvort
bækurnar hafi verið metnar með
það að markmiði að fjármagna
nýja hraðbraut með sölu þeirra.
Anna Margrethe Ikast, formaður
mennta- og menningarmála í
umdæminu, vísar hins vegar slík-
um vangaveltum á bug. „Við
hvorki getum né viljum selja
bækurnar. Bæði er stór hluti
þeirra í eigu kirkjunnar og svo
er líka um að ræða ómetanlegan
menningararf [umdæmisins],“
sagði Ikast.
Aðgangseyrir
lagður niður
ERLENT
Astrup Fearnley-listasafnið.
Í HAUST fjallaði ég annarsvegar og Ragna
Sigurðardóttir hinsvegar um nokkur listaverk
sem reist voru á opinberum vettvangi á því ári,
innan- sem utanhúss. Er ærin ástæða að halda
þessháttar umfjöllun áfram þegar færi gefst
enda kunna slík listaverk að leiða til heitra
umræðna og skoðanaskipta eins og raunin er
með listaverkið „Klettur“ eftir Brynhildi Þor-
geirsdóttur sem íbúasamtök Grafarvogs
keyptu á nýliðnu ári. Eins og komið hefur fram
í Morgunblaðinu, en aðallega í Grafarvogs-
blaðinu, þá hefur listaverkið vakið miklar um-
ræður á meðal íbúa Grafarvogs. Ég get ekki
sagt að ég hafi sökkt mér sérstaklega í þessar
umræður og er það heldur ekki ætlun mín að
fjalla sérstaklega um þær í þessari grein. Deil-
urnar eru þó skiljanlegar og eru þessháttar
deilur algengar víðsvegar um heim enda ekk-
ert sjálfgefið að allir séu á eitt sáttir þegar
„objektar“ eru reistir á almanna færi, hvort
sem það er listaverkið sjálft sem fer fyrir
brjóstið á mönnum eða að staðsetningin skapi
ósætti eins og er með verk Brynhildar. „Klett-
urinn“ stendur við strandlengjuna í Grafarvogi
og finnst mörgum íbúum hverfisins, þ.e. helm-
ingnum ef marka má skoðanakönnun sem
Greiningarhúsið og PSN gerðu fyrir fjöl-
skylduþjónustuna í Grafarvogi, það miður að
skúlptúrnum skuli hafa verið komið fyrir þar
sem náttúran er að mestu ósnortin, þ.e. mal-
bikuð gönguleið meðfram ströndinni. Þetta er
fögur gönguleið með sjóinn, eyjarnar og fjöllin
okkar í sjónmáli og er „Kletturinn“ afar lít-
illátur í því samhengi. Efnið er ryðgað stál,
réttara sagt stál sem ryðgar á yfirborðinu en
er að öðru leyti ryðfrítt. Hefur ryðáferðin skír-
skotun í náttúruna, jarðlit eða moldarlit, unnið
úr jarðefnum, mótað við hita o.s.frv. Skúlptúr-
inn er holur að innan og þar er stálið sand-
húðað. Er Brynhildur einmitt gjörn á að tefla
saman ólíku efni eins og steinsteypu, sandi,
gleri o.fl. og skapa þannig spennu eða samtal.
„Klettur“ er annars mjög hefðbundinn formal-
ískur skúlptúr í anda abstraktlistarinnar á
sjötta og sjöunda áratugnum. Hvass og eilítið
villtari en tíðkaðist í þá daga, en með sterka
náttúruvísun eins og algengt er hjá íslenskum
abstraktlistamönnum. Brynhildur hefur reynd-
ar aldrei gefið sig út fyrir að vera annað en
hefðbundinn skúlptúristi og sem slík er hún
ein af þeim fremstu hérlendis. Ég mundi þó
ekki setja Klett í hóp athyglisverðustu verka
sem ég hef séð frá listakonunni. Þótt skúlptúr-
inn steli ekki athygli frá útsýninu og ryðið hafi
rökræna skírskotun í náttúruna þá finnst mér
ryðáferðin ekki sóma sér sérlega vel í þessu
umhverfi, er eilítið „subbuleg“ að mínu mati.
Hlið
Það er vissulega viðkvæmt samspil sem á
sér stað á milli umhverfislistaverks og um-
hverfis og skiptir efnisvalið því gríðarlega
miklu máli. Í nóvember síðastliðnum var í
Gufuneskirkjugarði vígður minnisvarði, eða
réttara sagt minningarreitur, um horfna, þ.e.
þá sem hafa horfið sporlaust og enginn veit
frekari deili á. Höfundur verksins er Rúrí og
var verkið valið til útfærslu í samkeppni sem
haldin var árið 2001. Nefnist það „Hlið“ og er
stílhrein og einföld konstrúktsjón, nokkurskon-
ar hof, þrír metrar á hæð, sem er opið í höf-
uðáttirnar fjórar og til himins. Verkið er að-
allega unnið í granít og samræmist efnið því
vel umhverfinu, þ.e. kirkjugarðinum. Á þak-
röndinni eru glersteinar sem glampa í lýsingu,
en ljóskastarar leika mikilvægt hlutverk í
verkinu. Umhverfis er svo granítflísum raðað í
hringlaga völundarhús, en völundarhús hefur
táknfræðilegt gildi, t.d. sem leit. Verkið er í
senn rýmislistaverk og minningarreitur og er
listakonan fyrst og fremst að „hanna“ rými
sem maður getur heimsótt og átt þar stund
með sjálfum sér. Sker listaverkið mörk arki-
tektúrs og myndlistar sem reyndar eru þegar
óskýr og brotin frá báðum áttum. Dettur mér í
hug verkefni svissnesku arkitektanna Philippe
Rahm og Jean-Gilles Décosterd, „Hormonori-
um“, sem vakti alþjóðlega athygli á síðasta ári
og snýst um að hanna almenningsrými í stór-
borgum þar sem menn geta átt stund með
sjálfum sér. Rýmið sem Rahm og Décosterd
hönnuðu er á stærð við sundlaug. Það er lýst
með ljósum neðan frá og ljósmagnið miðast við
að augun hvílist. Einnig miðast súrefnið í rým-
inu við fjallaloftslag í 3000 metra hæð. Engir
hlutir eru í rýminu nema bekkir til að sitja á.
Gengur tvíeykið því nokkuð langt í því að
hjálpa gestum að komast úr borgarstemning-
unni og til sjálfs sín eins og markmiðið virðist
vera hjá Rúrí, nema „Hlið“ Rúríar er jú opið
og miðast stemningin þá við það veðurfar og
birtu sem er utandyra. Sjálf „konstrúktsjónin“
hefur síðan hvetjandi áhrif á að maður gefi sér
stund og horfi til himins í ró og næði.
Tími, vatn og hraun
Halldór Ásgeirsson er myndlistarmaður sem
skapað hefur listaverk sem samræmast arki-
tektúr eða „hönnuðu“ rými. Má þar m.a. nefna
sundlaugarturninn í Laugardalslauginni sem
Halldór breytti árið 2002, í samvinnu við Þor-
stein Geirharðsson arkitekt, með því að líma li-
tafólíur utan á plexirúðurnar svo litirnir bland-
ast og breytast eftir dagsbirtunni. Að auki
settu þeir lýsingu innan í turninn sem teiknar
skugga fólksins sem gengur hann upp. Sem-
sagt, einfalt en mjög áhrifaríkt.
Á nýliðnu ári voru sett upp tvö listaverk eft-
ir Halldór. Annað er í höfuðstöðvum Lands-
virkjunar og hitt er í Orkugarði á Grensásveg-
inum. Verkin eru innanhúss, en listamaðurinn
vann þau sérstaklega fyrir staðina.
Verkið í anddyri Landsvirkjunar gerði lista-
maðurinn í samvinnu við Guðmund Einarsson
iðnhönnuð og Bjarna Pálsson verkfræðing og
nefnist það hinu kunnuglega nafni, „Tíminn og
vatnið“, líkt og meistaraverk Steins Steinarr.
Verkið er glerkúpull sem stendur út úr vegg.
Þar inni frussast vatn og stjórnast krafturinn
og magn þess af hitastiginu utandyra. Kring-
um kúpulinn eru ljósskífur sem spanna litrófið
en kvikna og slokkna í samræmi við birtuna að
utan. Verkið er því síbreytilegt. Minnir það
mig svolítið á einhver fyrirbæri á vísindasafni
en hugmyndin að baki er auðvitað allt önnur.
Þar vænti ég að áhugi listamannsins á aust-
urlenskum fræðum spili mikilvæga rullu, þ.e.
hringrás náttúrunnar, orsök og afleiðing
o.s.frv. Þetta er vel heppnað listaverk hjá Hall-
dóri, en þó snart verk hans í Orkugarði mig
mun meira. Það er súla sem gengur fjórar
hæðir, frá jarðhæð og upp í loft, meðfram
hringstiga. Súlan er gerð úr gegnsæjum plex-
ihólkum sem fylltir eru af spírablönduðu vatni.
Neðst er vatnið fagurblátt en lýsist svo smám
saman eftir því sem hærra dregur og er glært
á efstu hæðinni. Meðfram súlunni hanga 4
hraunsteinar sem listamaðurinn hefur borið að
eldi og brætt svo að hraun taumar niður eftir
súlunni. Teflir listamaðurinn hér saman nátt-
úrufyrirbærum sem að mörgu leyti eru and-
stæð hvað táknfræði og tilfinningu varðar.
Hraunsteinninn er hið grófa karlmannlega
ying, en vatnið hið tæra kvenlega yang, svo ég
haldi mig nú við austurlenska táknfræði. Það
sem svo skiptir mestu máli er að listaverkið
vinnur ekki bara með rýminu heldur virkar
það eins og lífgjafi þess, þ.e. að stífur og leiði-
gjarn arkitektúrinn lifnar við.
Úti
og
inni
MYNDLIST
Strandlengjan í Grafarvogi
SKÚLPTÚR
BRYNHILDUR ÞORGEIRSDÓTTIR
Gufuneskirkjugarður
RÝMISLISTAVERK RÚRÍ
Landsvirkjun/Orkugarður
RÝMISLISTAVERK
HALLDÓR ÁSGEIRSSON „Tíminn og vatnið“, listaverk eftir Halldór Ásgeirsson í höfuðstöðvum Landsvirkjunar.
Hlið eftir Rúrí í Gufuneskirkjugarði.
Plexisúla Halldórs Ásgeirssonar í Orkugarði
gengur upp 4 hæðir.
Jón B.K. Ransu
Morgunblaðið/Einar Falur
Klettur Brynhildar Þorgeirsdóttur á strandlengj-
unni í Grafarvogi.