Lesbók Morgunblaðsins - 24.07.2004, Side 1

Laugardagur 24.7. | 2004
[ ]
LesbókMorgunblaðsins
H
öfundur Albatrossins hafði rétt fyr-
ir sér: við, fólkið hér í neðra, vesæl-
ir „áhafnarmeðlimir“ sem sitjum
með „líkkistunagla“ á vörum þrátt
fyrir alkunna óhollustu tóbaksins
við „borðstokkinn“ á bát sem „sigl-
ir á beiskum bárum“, höfum engan
áhuga á ljóðlist. Við höfum fyrst og
fremst áhuga á ljóðskáldinu.
Eða öllu heldur á Ljóðskáldinu. Og skáldkonunum, að
sjálfsögðu. Enda þótt við þekkjum nokkuð vel sálarlíf og
hátterni viðfangsefnisins ljóðskálds, nokkuð sem einkum
Milan Kundera hefur kannað af einstakri skarpskyggni í
skáldsögunni Lífið er annars staðar, verðum við nú að
greina viðfangsefnið á annan hátt, ekki frá sjónarmiði ein-
staklingsins heldur frá félagslegum eða mannfræðilegum
sjónarhóli svo að hægt sé að taka með í reikninginn afar
mikilvæga breytingu – sem þó hefur lítið verið skráð fram
til þessa – sem hefur nýverið átt sér stað á samsetningu og
hegðan tegundarinnar ljóðskáld. Þar sem ekki er til betri
lýsing og nánari upplýsingar skortir mætti lýsa breyting-
unni sem vaxandi tilhneigingu til hóphegðunar, eða réttara
sagt: tilhneigingu nútímaskálda til að safna persónu ljóð-
skáldsins og það sem það aðhefst saman í hjörð. Ljóð-
skáldin eru nánast hætt að koma fram sem einstakir og af-
markaðir einstaklingar eins og áður var (skáld eins og
René eða Chatteron) og því koma þau nú varla fram nema
mörg saman, í hópum, það er að segja í hópi þar sem nafn
og tilvera hvers sýnishorns rennur meira og meira saman.
Það þýðir aftur á móti að hegðun ljóðskáldsins og það sem
það hefur „fram að færa“ verður að undirgangast almennar
reglur og venjur sem, eins og fram kemur í grundvall-
arfræðum félags- og mannfræða, miða ekki fyrst og fremst
að því að viðhalda sérkennum, heldur öllu fremur að því að
samhæfa og laga að hópnum, enda er það eina leiðin til að
hann virki sem slíkur og stækki án afláts.
Í stuttu máli sagt, þá er á okkar tímum varla lengur
hægt að notast við þetta gamla hugtak, „ljóðskáld“, í ein-
tölu; það er að verða eitt af þessum orðum sem eingöngu er
hægt að nota í fleirtölu. Vissulega er líklegt að einhverjir
haldi áfram að segja „Ég er ljóðskáld“ eða „Hér er stór-
skáld“. En það er þá bara af gömlum vana (eða vegna leti
eða hégóma) sem þeir taka svona til máls. Í rauninni er
skáldið (eða réttara sagt: Skáldið) nú aðeins minning ein,
steingervingur, einhvers konar frummaður frá því fyrir
tíma lýðræðisins, svona eins og Guð, Konungurinn eða
Maðurinn með stóru M-i. Þess í stað er komin margþætt
vera, hjörð, þetta fyrirbæri: ljóðskáldin.
Þetta er það sem manni kemur í hug við það að fylgjast
með því hvernig ljóðlistin birtist nú á tímum, hún kemur
nánast ævinlega fram í margvíslegu formi, sameiginlega,
svo ég segi nú ekki eins og hjörð af rolum, en skýrasta
dæmið um þetta er auðvitað hin eina sanna nútímalega
uppfinning: ljóðahátíðin, en um hana snýst allt líf og starf
ljóðskáldsins á okkar tímum. Í hverju einasta landi, hverri
einustu borg sem vill láta taka sig alvarlega, nánast hverju
einasta þorpi á jörðinni, eru haldnar ljóðahátíðir einhvern
tíma ársins. Sumar þeirra eru tröllvaxnar að umfangi (al-
þjóðlega Þriggja áa ljóðahátíðin í Québec dregur árlega til
sín tvö eða þrú hundruð ljóðmælendur frá öllum heims-
álfum), aðrar eru umfangsminni (þess vegna er ekki hægt
að nefna þær hér). Sumar þeirra hafa almennt hlutverk, ef
svo má segja, aðrar eru sérhæfðari, eins og heimsráðstefna
Alþjóðasamtaka hækuskálda í Nara (Japan) þar sem
hundrað og fimmtíu skáld voru samankomin nýverið og
sendu frá sér tilkynningu þess efnis að þetta einfalda og
knappa ljóðform „væri í ótrúlega mikilli útbreiðslu um
heim allan“, enda hentaði það vel hnattvæðingunni og Net-
inu.1 Sumar hátíðir veðja frekar á að halda sig á hefð-
bundnum slóðum, það er að segja við skáld sem hafa þegar
getið sér gott orð (og láta raunar ekki ganga á eftir sér til
að fara þangað), en aðrar, eins og Ljóðskáldatvíæringurinn
í Val-de-Marne, hafa meiri áhuga á „lifandi“ ljóðlist, það er
að segja, uppgötva og kynna nýtt hæfileikafólk (árið 2001
voru það ljóðskáld frá Suður-Ameríku sem skrifa á tungu-
málum sem töluð voru áður en Kolumbus kom þangað, síð-
an, árið 2003, var hátíðin helguð sautján ára skáldkonu sem
tjáir sig á túvamáli, sem er af ætt mongólsku tungumál-
anna2). Einhverjar þessara hátíða skila tekjuafgangi, aðrar
ekki; sumar þeirra laða til sín blaðamenn, aðrar ekki; en all-
ar njóta þær opinbers stuðnings. Og allar eru þær skipu-
lagðar á sama hátt, með aðferð sem sótt er til tónlistarsýn-
inga og stjórnmálasamkomna hér á árum áður:
stefna saman á sama stað og tíma eins mörgum ljóð-
Vinir okkar, ljóðskáldin

3
Eftir Fançois Ricard
Eru ljóðskáld hænsn? Eru ljóðskáld kvakandi hópsálir? Hvað eru ljóðskáld annars alltaf að
gera á ljóðahátíðum út um allan heim? Hvers vegna öll þessi áhersla á ljóðskáldið? Er ljóðið
hugsanlega að hverfa í skuggann af ljóðskáldinu? Hér er fjallað um ljóðskáld á vorum tímum.
Adriano Sofri | Samviskufangi 68-kynslóðarinnar afplánar dóm en heldur baráttunni áfram | 4
Cheerios | Hver eru skilaboðin aftan á Cheerios-pökkunum í raun og veru? | 5
The Shins | Ein umtalaðasta nýbylgjusveitin um þessar mundir á Iceland Airwaves | 13